گفتگو: رضا حسینمرد ی
تحریریه زندگی آنلاین : دکتر مریم جوادی متولد سال 1346 شهر قزوین، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین اکنون مدیر گروه تغذیه و مسئول تغذیه بالینی و استاد دانشگاه علوم پزشکی قزوین است. وی مراحل مقدماتی تحصیلی را تا اخذ مدرک دیپلم متوسطه در مدارس شهر قزوین گذراند، سپس برای طی کردن دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته تغذیه وارد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی شد. ایشان برای ادامه تحصیل در مقطع دکترای تغذیه به کشور مالزی عزیمت کرد. وی در سال 1391 پایان‌نامه مقطع دکترای خود را زیر نظرآقای دکتر کلانتری به پایان رساند.
دکتر مریم جوادی چندین دوره به عنوان پژوهشگر و استاد نمونه دانشگاه/ استان انتخاب و معرفی شد. ایشان در زمینه‌های تغذیه و خواب، تغذیه و سرطان همچنین پژوهش در آموزش فعالیت‌های عمده‌ای داشته است و طی این سال‌ها چندین طرح پژوهشی به جشنواره شهید مطهری ارائه، مقالات علمی متعدد در سطوح داخلی و بین‌المللی منتشر کرده و تعدادی کتاب نیز در زمینه تغذیه تألیف نموده است. وی اکنون استاد دانشکده بهداشت، مسئول تغذیه بالینی معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی قزوین و نیز رئیس انجمن تغذیه استان قزوین است.
ایشان به عنوان یک استاد دانشگاه به این نکته اعتقاد دارد که در موفقیت یک انسان اول از همه لطف و عنایت خداوند نقش دارد. همراهی و حمایت خانواده زمینه را برای رشد و بالندگی انسان فراهم می‌آورد و خانواده سنگ بنای موفقیت فرد است، همچنین همکاران و تیم‌های تحقیقاتی. دکتر جوادی می‌گوید: من اگر به جایی رسیدم مدیون تک‌تک اعضای خانواده و قدردان همراهی و همفکری ایشان هستم.
بیشتربخوانید:
میکروسکوپی های مفید و درمانگر
اهمیت توجه به رشته تغذیه و گرایش به تغذیه سالم
اهمیت نقش ابعاد مختلف تغذیه در زندگی و سلامت انسان بر کسی پوشیده نیست و تمام نقاط دنیا بر اهمیت این موضوع واقف هستند. وقتی این رشته را از طریق کنکور انتخاب کردم و با استادان ارجمندی از جمله مرحوم دکتر مسعود کیمیاگر، سرکار خانم پروین حامدی، سرکار خانم آزاده امین‌پور آشنا شدم که مشوق من بودند، این اساتید من را هدایت و راهنمایی کردند و تصمیم گرفتم در همین مسیر ادامه تحصیل بدهم. همیشه به رشته تغذیه علاقه داشته و دارم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد من با راهنمایی پروفسور فریدون عزیزی و مشاوره استاد کیمیاگر همراه بود و در این مسیر از راهنمایی‌های ارزنده جناب آقای پروفسور فریدون عزیزی و سرکار خانم دکتر میرمیران بسیار بهره بردم.
از آنجایی که در کودکی و نوجوانی الگوی غذایی و رفتارهای تغذیه‌ای یک عامل خطر در بروز بیماری‌ها محسوب می‌شود و بسیاری از بیماری‌ها در بزرگسالی ریشه و پایه در تغذیه دوران کودکی و نوجوانی دارند، با توجه به علاقه‌ام در زمینه کار در جامعه، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشدم در رابطه با وضعیت سلامت و رشد کودکان مقطع دبستان‌های استان قزوین و عوامل مرتبط با آن بود. نتایج و دستیافت‌های علمی این پایان نامه در راستای اهمیت تغذیه در دوران کودکی برای رشد و نمو افراد کاملاً مشهود بود. نقش تغذیه در رشد قدی و تضمین سلامت کودکان در این مقطع سنی کاملاً حائز اهمیت است.
در مقطع دکترا با استفاده از یک مدل آموزشی خواب و تغذیه را در کودکان سنین مهد کودک بررسی نمودیم که برای اولین بار در کشور انجام شد. با توجه به نقش فرهنگ و سواد تغذیه‌ای بر سلامتی و سطوح مختلف پیشگیری، خارج شدن از مدل‌های سنتی در آموزش و استفاده از مداخلات آموزشی بر پایه مدل‌ها و الگوهای جدید به گونه‌ای که بتوانیم در افراد حساسیت نسبت به رفع مشکلات ایجاد کنیم، قابلیت‌هایی برای جوامع و جمعیت‌های مختلف به دنبال خواهد داشت و منجر به ارتقای کیفی وضعیت تغذیه خواهد شد. این مهم زمینه‌ای برای فعالیت بیشتر اینجانب در مطالعات سطح جامعه شد و با کمک همکاران دانشگاه مطالعات بیشتری با استفاده از مدل‌های آموزشی انجام دادیم.
در دانشگاه علوم پزشکی قزوین رشته تحصیلی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه داریم؛ این رشته به تغذیه جامعه تغییر عنوان پیدا کرده و از سال 1402 با این عنوان دانشجو پذیرش خواهد شد.
بیشتربخوانید:
کفیر، بانک پروبیوتیک ها
سبک زندگی و اهمیت ابعاد آن در ارتقای سلامت
سبک زندگی از عوامل اصلی در تأمین سلامت انسان است و تعاریف مختلف دارد. سلامت معنوی یکی از بحث‌های مهم در موضوع سبک زندگی است. تغذیه می‌تواند تحت تأثیر بقیه عوامل و شرایط زندگی یعنی سلامت معنوی، خواب، فعالیت بدنی، دوری از استرس و دودینه‌ها باشد. وقتی از روان سالمی برخوردار باشیم و خواب مناسبی داشته باشیم، می‌توانیم مواد غذایی را به درستی انتخاب و مصرف کنیم. دور بودن از استرس‌ها و آرامش داشتن همچنین دور بودن از آلودگی‌ها و دخانیات یا هر آلاینده‌ای که احتمال دارد در محیط باشد، می‌تواند بر کیفیت زندگی اثر بگذارد. ارتباط دو سویه در همه این مباحث وجود دارد؛ یعنی همانطور که تغذیه می‌تواند در خواب مناسب نقش داشته باشد، برعکس خواب مناسب نیز در تغذیه صحیح و مناسب اثر خواهد داشت. همه این عوامل با هم مرتبط هستند و دست به دست هم می‌دهند و موجب برقراری چرخه سالم در زندگی خواهند شد. هر یک از این عوامل می‌تواند به سهم خود در زندگی انسان نقش ایجاد کند. وقتی که ما غذای سالم را به افراد توصیه می‌کنیم، مفهوم و منظور این است که چیزی مصرف کنند که سالم است و در محیط زندگی در دسترس قرار دارد، نه اینکه گران‌قیمت و نایاب باشد. آنچه در تغذیه آموزش می‌دهیم، پیرامون هرم غذایی ایرانیان با توجه به فرهنگ و سنت‌هایی است که در جامعه وجود دارد. هر یک از استان‌های کشور الگو و رفتارهای تغذیه‌ای خاصی دارند. همانطور که می‌دانید الگوی غذایی مدیترانه از معروف‌ترین الگوهای غذایی در دنیا به شمار می‌رود. الگوی غذایی مردم شمال و جنوب کشورمان به خصوص شمال کشور نیز مشابه الگوی مدیترانه سرشار از فراورده‌های دریایی، حبوبات، آجیل، روغن زیتون است که با کاهش برخی بیماری‌های غیر واگیر در این استان همراه می‌باشد.
امروزه در دنیا بر کاهش مصرف گوشت قرمز تاکید می‌شود که در الگوی غذایی مدیترانه مصرف آن درصد بسیار پایینی دارد و بار مصرفش ماهانه است. در شمال کشور ما نیز بار مصرف گوشت قرمز نسبت به استان‌های دیگر کمتر است و از ویژگیهای خوب الگوی غذایی شمال کشور است. استفاده از غذاهای سنتی که ریشه در فرهنگ غنی کشورمان دارد، در سلامت جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند، اما به مانند همه دنیا در دوران گذر تغذیه‌ای هستیم و متاسفانه آنچه به فرهنگ غنی غذایی ایرانیان طی سال‌های گذشته اضافه شد، استفاده از غذاهای آماده و فست‌فود‌ها، غذاهای نمک‌سود، چرب و شیرینی‌جات است. به دنبال آن شاهد روند رو به تزاید بیماری‌های غیر واگیر مثل چاقی، دیابت، کبد چرب، پوکی استخوان، پرفشاری خون، سندروم متابولیک و ... هستیم. در دوران همه‌گیری کووید 19 هم شاهد نتایج مطالعات مختلف مبنی بر اثر غذاهای نمک‌سود، چرب و شیرینی‌جات بر بیماری بودیم و توصیه‌های تغذیه‌ای برای پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماران بر پایه هرم غذایی و غذاهای سالم بود.
در استان قزوین دیابت شیوع بالایی دارد. یکی از علل آن استفاده فراوان از شیرینی‌جات و مواد غذایی شیرین مانند باقلوا و نان شیرینی‌های مخصوص در این استان و کم‌تحرکی است. ابتلا به دیابت در کشور حدود 14 درصد است و بر اساس آمار منتشره از سوی معاونت بهداشتی استان 13.9 درصد جمعیت بالای 25 سال استان قزوین مبتلا به بیماری دیابت هستند.
مسلماً سلامت جامعه خواست تمامی دست‌اندرکاران است و داشتن یک جامعه سالم و توانا در گرو سلامتی تک‌تک افراد جامعه است. در سند ملی پیشگیری از بیماری‌ها تا 1404 قرار است سیر صعودی دیابت متوقف شود و قطعاً نقش تغذیه سالم و ارتقای سواد تغذیه‌ای در این امر جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت.
بیشتر بخوانید:
گیاهان تقویت کننده سیستم ایمنی
تقویت سیستم ایمنی با تغذیه مطلوب
خواب کافی؛ بخش مهمی از زندگی سالم
نکته دیگری که در سبک زندگی نقش دارد، کیفیت و کمیت خواب است. ۱۸ مارچ مصادف با 27 اسفند ماه روز جهانی خواب است. خواب از مهم‌ترین چرخه‌های شبانه‌روزی و یکی از نیاز‌های اساسی انسان است. خواب حالتی دوره‌ای و طبیعی است که در آن بدن و ذهن در حال استراحت می‌باشد، چشم‌ها معمولاً بسته هستند و هوشیاری به طور کامل یا تا اندازه‌ای کاهش می‌یابد و به محرک‌های خارجی پاسخی داده نمی‌شود. طی خواب شبانه ترشح هورمون‌ها تنظیم می‌شود؛ از جمله هورمون رشد که ترشح آن در کودکی بسیار مهم است، همچنین بازتنظیم نوروترانسمیترها مثل هورمون کورتیزول برای مقابله با استرس‌های روزانه، کاهش التهاب و واکنش‌های ایمنی، و اثر آن بر متابولیسم و افزایش قند خون.
تقریباً یک‌سوم از زندگی ما در خواب سپری می‌شود. خواب ناکافی (کم‌خوابی و کیفیت پایین خواب) در جامعه مدرن امروزی روند رو به تزاید دارد و بسیاری از افراد از مشکلات خواب رنج می‌برند. حدود 30 درصد بزرگسالان یک یا چند مورد از علائم بی‌خوابی را گزارش کرده‌اند. یک‌سوم بزرگسالان از اختلالات خواب و اختلال سیکل خواب و بیداری رنج می‌برند و پنج درصد افراد جامعه نیز مبتلا به چرت زدن روزانه هستند. با توجه به شیوع اختلالات مرتبط با خواب (حدود 20 درصد) طب خواب در طب نوین جایگاه ویژه‌ای دارد. بی‌خوابی و اختلال خواب سبب کاهش کیفیت زندگی و تندرستی، اختلال حافظه و ترشح هورمون‌ها می‌شود و یکی از مهم‌ترین عوامل در بروز حوادث مرگبار شغلی و رانندگی است. بی‌خوابی در سال‌های اخیر تبدیل به یک مشکل عمده سلامت عمومی شده است. اختلال خواب، مانند خواب کوتاه مدت و کیفیت خواب پایین‌تر با افزایش خطر ابتلا به چاقی، سندرم متابولیک و دیابت مرتبط می‌باشد.
ساعت خواب در گروه‌های مختلف سنی تفاوت دارد. نوزادان حدود شانزده تا بیست ساعت نیاز به خواب دارند و هر چه سن افراد بیشتر می‌شود، مدت زمان نیاز به خواب کاهش می‌یابد. به طور میانگین در بزرگسالی حدود هشت ساعت خواب در شبانه‌روز میزان مناسبی است؛ البته برخی افراد بیش از این مقدار و برخی کمتر از این مدت به استراحت احتیاج دارند. در مطالعه‌ای که ما در مهد کودک‌های قزوین انجام دادیم، به این نتیجه رسیدیم که ساعت خواب کودکان تا حدود زیادی به زمان بازگشت و حضور پدر در خانه بستگی دارد. هر چه پدر دیرتر از سرکار به منزل مراجعه می‌کند، ساعت خواب کودک نیز به ساعات پایانی شب نزدیک‌تر می‌شود. ترشح هورمون‌ها وابسته به زمان است و اگر کودک دیرتر از ساعت ده شب بخوابد، اختلال در ترشح هورمون رشد و بروز کوتاه قدی اتفاق می‌افتد. اگر میانگین قد افراد در جامعه را بررسی کنیم، ارتباط معنی‌داری بین نحوه تغذیه و مدت خوابیدن افراد در سنین کمتر از ده سالگی وجود خواهد داشت، بنابراین تاکید انجمن خواب و نیز WHO بر هر دو مقوله کمیت (مدت زمان خوابیدن) و کیفیت (نحوه خواب) است که به بهداشت خواب وابسته می‌باشد؛ اینکه دما و نور باید متعادل باشد و سر و صدا در محیط نباشد و عوامل مهم دیگر نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برای داشتن خواب سالم و با کیفیت باید دستورالعمل‌های بهداشت خواب را رعایت کنیم. این نکات به بهبود کیفیت خواب و نرمال کردن چرخه خواب و بیداری در افراد کمک می‌کنند.
برای رعایت بهداشت خواب توصیه می‌شود افراد از ابتدای غروب مصرف مواد غذایی کافئین‌دار مانند نوشابه‌های گازدار، انواع چای، قهوه و برخی از بستنی‌ها را نداشته باشند و از مصرف دودینه‌ها و سیگار پرهیز کنند. مواد غذایی کافئینه شروع خواب را به تأخیر می‌اندازند و اختلال در تداوم خواب ایجاد می‌کنند.
نکته دیگر آلودگی هوا است که این مساله در همه استان‌ها حتی استان قزوین به دلیل صنعتی بودن مطرح است که در نتیجه باید از مواد غذایی مصرف کنیم که اثرات مخرب این آلاینده‌ها بر بدن را کاهش دهند، لذا بر مصرف شیر و لبنیات تاکید داریم. امروزه نوشیدنی‌های متعددی در سفره غذایی هموطنان جای شیر و لبنیات را گرفته‌اند. موضوعی تحت عنوان «هزینه اثر‌بخش» بودن مطرح است. بدین معنی که اگر چه یک ماده غذایی مانند آجیل قیمت بالایی دارد، ولی حاوی ریز‌مغذی‌های مهم و ضروری برای بدن می‌باشد.
بیشتربخوانید:
چرا لاغری سریع خطرناک است؟
الگوی صحیح زندگی منطبق با هرم غذایی
برای ارتقای سواد تغذیه‌ای باید الگوی صحیح زندگی را به مردم آموزش دهیم تا بدانند چگونه تغذیه سالم داشته باشند و چطور از هرم غذایی استفاده کنند. خوشبختانه در کشوری زندگی می‌کنیم که میوه، سبزی و مواد غذایی از تنوع فراوانی برخوردار هستند. خداوند رنگین‌کمانی از مواد غذایی را در فصول مختلف در برابر ما قرار داده تا برای رفع نیاز‌های بدن مصرف شوند. مثلاً در فصل زمستان که نیاز به افزایش و تقویت سیستم ایمنی وجود دارد، مرکبات به وفور یافت می‌شوند تا برای مقابله با سرماخوردگی بدن توانایی لازم را داشته باشد. در مورد فصل تابستان که بدن به آب بیشتری نیاز دارد، میوه‌هایی برای تأمین آب حداکثری مانند هندوانه و طالبی وجود دارد تا نیاز‌های بدن را تأمین کنند. پس ما همیشه توصیه کردیم که در هر فصل باید از میوه‌های همان فصل استفاده شود. بدین ترتیب باید دقت کنیم که مواد غذایی و میوه‌ها و سبزی‌ها را تازه و در همان فصل مصرف کنیم و از انباشت آن در یخچال و فریزر خودداری نماییم. تنوع و تعادل باید در تغذیه رعایت شود. همه چیز حتی آب نیز باید بر حسب نیاز بدن مصرف شود. هر چیز حتی آب نیز اگر خارج از تعادل خورده شود، مضرات خاص خود را دارد و چون بدون املاح و الکترولیت‌ها است، می‌تواند موجب مسمومیت در بدن شود. نمک می‌تواند در حد تعادل موجب تأمین املاح سدیم، کلر و ید برای بدن باشد، البته به اندازه‌ای که در طبخ غذا نیاز داریم؛ گاهی برای موارد اسهال و استفراغ، نمک می‌تواند دارو محسوب شود، ولی اگر زیاد استفاده کنیم، موجب مشکلات کلیه و حتی افزایش فشار خون خواهد شد. پس استفاده صحیح باید توسط متخصصین تغذیه کشور و بر اساس هرم غذایی توصیه شود. ارتباط هرم غذایی با خواب و فعالیت بدنی مناسب، آموزش‌هایی است که می‌تواند به جامعه کمک کند انسان‌هایی توانمند داشته باشیم و برای وطن مفید و مؤثر باشند.
بیشتربخوانید:
دانستنی های مهم درباره ویتامین B۶
کمبود ویتامین D خطر کدام بیماری ها را افزایش می دهد؟
هر ساله در ۷ آوریل که مصادف با ۱۸ فروردین ماه است، سازمان بهداشت جهانی موضوع خاصی در رابطه با سلامتی عنوان می‌نماید؛ برای سال 2023، «سلامت برای همه» را عنوان نموده. در واقع بهداشت به عنوان زیر بنای فعالیت‌های اقتصادی و پیشرفت‌های اجتماعی هر جامعه و ملتی است، بنابراین ارکان سبک زندگی بر پایه مطالعات در شیوه زندگی سالم قرار دارد. از قرن‌ها پیش دو واژه سلامت و معنویت در نوشته‌های پزشکی و عرفانی آمده است و در ده‌های اخیر همراهی این دو واژه با مفهوم جدید «سلامت معنوی» را شاهد هستیم. سازمان بهداشت جهانی (WHO) تعریفی از سلامت ارائه کرده است که بر اساس آن سلامتی انسان دارای سه بُعد اصلی جسمانی، روانی و اجتماعی است. یکی از مهم‌ترین عوامل اجتماعی - فرهنگی مرتبط با سلامت روان، سلامت معنوی (Spiritual Health) است و در برنامه راهبرد سلامتی (۱۹۹۷) ۱۳۷۶شمسی سلامت معنوی به عنوان جدیدترین بُعد سلامت و از ارکان سبک زندگی سالم اعلام شده است. آقای پروفسور عزیزی و تیم همکاران ایشان پرسشنامه‌ای را در راستای سلامت معنوی تدوین کردند که در مطالعات مختلف امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. سالیان قبل حدود بیست و پنج سال پیش موضوع ایمان و شفا مطرح شد. اکنون بر اساس بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی، موضوع سلامت روان یکی از ابعاد مهم سبک زندگی سالم معرفی و مطرح شده است.
بر پایه مطالعات، روزه‌داری اسلامی در کنار تمام فواید و اثراتش بر سلامت جسم انسان، موجب ارتقای سلامت روان و بهبود سلامت معنوی افراد می‌شود، و نقش سلامت معنوی در سبک زندگی سالم مطرح است، لذا طرح تحقیقاتی با همکاران گروه آموزش بهداشت انجام دادیم. در این مطالعه سلامت معنوی و ترکیب بدن افراد قبل و بعد از ماه مبارک رمضان بررسی و مقایسه شد. نتایج این مطالعه نشان داد میانگین امتیاز سلامت معنوی و ابعاد آن بعد از ماه مبارک رمضان به طور معناداری افزایش یافته، همچنین یافته‌های آنالیز ترکیب بدن توسط دستگاه Inbody حاکی از تغییرات خوبی در ترکیب بدن بود. در مطالعه دیگری با همکاران دانشکده پرستاری بررسی سلامت معنوی در مبتلایان به دیابت نشان داد که سلامت معنوی با ترس از هیپوگلیسمی همچنین سلامت مذهبی با سلامت وجودی ارتباط مثبت و معناداری دارد.
بیشتربخوانید:
مواد غذایی ضد خستگی را بشناسید
