دکتر محمد حضوری : متخصص تغذیه و رژیم درمانی
محدثه آصفری : کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی
تحریریه زندگی آنلاین : در سالیان اخیر شاهد انتشار مقالات بسیاری در حوزه میکروبیوتا و باکتری‌های غذایی و همچنین نقش تغذیه‌ای و خواص سلامتی‌بخش آنها هستیم؛ به گونه‌ای که در صنعت غذا نیز به طور گسترده‌ای برای این ویژگی تبلیغ می‌شود. میکروبیوتا مجموعه‌ای از میکروارگانیسم‌ها از جمله باکتری‌ها، قارچها و ویروس‌ها است که در ارگان‌های مختلف بدن از جمله سطوح و لایه‌های عمقی پوست، دهان، ریه، واژن و به ویژه در روده انسان زندگی می‌کنند. این جمعیت میکروبی در حفظ سلامت انسان نقش کلیدی دارد و بهم خوردن تعادل آن با ایجاد بیماری‌های مختلفی مانند دیابت، چاقی، انواع آلرژی‌ها و انواع سرطان‌ها مرتبط است. همچنین در مقالات قبلی به تفصیل درباره مباحث سایکوبیوتیک‌ها و تأثیر آنها بر رفتارهای مختلف اجتماعی، عاطفی، عصبی و اضطراب در انسان اشاره کرده‌ایم. بیشترین اطلاعاتی که در خصوص این باکتری‌ها منتشر شده است مربوطه به پروبیوتیک‌ها است، اما دنیای میکروبیوم بسیار گسترده‌تر و هیجان‌انگیزتر است و در این مقاله سعی شده است نگرشی جدید درباره باکتری‌ها مطرح شود.
بیشتربخوانید:
تاثیر پروبیوتیک‌ها بر افسردگی و اضطراب
نقش باکتری‌ها در بارداری
بارداری از حساس‌ترین دورههای زندگی است که تغییرات گوناگونی در بدن به وجود می‌آورد. یكی از عوارض شایع دوران بارداری تهوع و استفراغ است. تهوع در 50 تا 90 درصد حاملگیها و استفراغ در 25 تا 55 درصد آنها رخ می‌دهد، که در حوالی هفته نهم شدیدتر شده و در 15-20 درصد زنان تا سه ماهه سوم و در 5 درصد آنها تا زمان زایمان نیز ادامه می‌یابد.
حالت تهوع، استفراغ و یبوست به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد در طول بارداری اثر می‌گذارد و با پیشرفت این علائم کنترل آنها نیز دشوار شده و حتی گاهی بیمار نیاز به بستری شدن دارد. در طول بارداری، با افزایش هورمون‌های استروژن و پروژسترون تغییرات فیزیکی زیادی روی می‌دهد. این تغییرات برای میکروبیوم‌های روده نیز رخ می‌دهد و بر عملکرد سیستم گوارش فرد اثر گذاشته و باعث بروز عوارضی مانند تهوع، استفراغ و یبوست می‌شود. محققان کالیفرنیایی در یک مطالعه دریافتند که باکتری‌های پروبیوتیک به طور قابل توجهی تهوع، استفراغ و یبوست در دوران بارداری را بهبود می‌بخشند. این عوارض بر روی زنان باردار به خصوص در اوایل بارداری، اثر می‌گذارد و می‌تواند به کیفیت زندگی آنها ضربه وارد کند.
پروبیوتیک‌ها که به عنوان باکتری‌های مفید برای بدن، خصوصاً دستگاه گوارش شناخته شده‌اند، در غذاهایی از جمله ماست، پنیر، شیر حاوی پروبیوتیک، کفیر، کلم ترش، خیارشور و نان‌های تهیه شده ازخمیر ترش یافت میشوند. همچنین غذاهایی مانند موز، سیب‌زمینی، حبوبات و عسل حاوی پری‌بیوتیک (یا فیبرهای مصرفی پروبیوتیک‌ها) میباشند. پروبیوتیک‌ها به صورت مکمل غذایی نیز موجود است و پس از ویتامین‌ها، پروبیوتیک‌ها در رتبه سومین مکمل غذایی پر مصرف، در میان بزرگسالان قرار می‌گیرد.
بیشتربخوانید:
راهکارهای كنترل روده در بیماران نخاعی
در پژوهش صورت گرفته، شرکتکنندگان کپسول پروبیوتیک حاوی لاکتوباسیلوس مصرف کردند و محققان از نتایج آن دریافتند که مصرف پروبیوتیک‌ها به طور قابل توجهی ساعات تجربه حالت تهوع و دفعات استفراغ را کاهش داد. همچنین مصرف پروبیوتیک باعث افزایش کیفیت زندگی و بهبود علائمی مثل خستگی و بی‌اشتهایی شد و یبوست را در زنان باردار کاهش داد. نتایج این مطالعه نشان داد که کمبود یک نوع باکتریِ حامل آنزیم هیدرولاز نمک صفراوی، با استفراغ بیشتر در دوران بارداری ارتباط دارد. این آنزیم که نمک صفراوی تولید می‌کند باعث جذب مواد مغذی می‌شود. پروبیوتیک‌ها، باکتری دارای این آنزیم را افزایش دادند و به همین دلیل تهوع و استفراغ کاهش یافت.
یافته دیگر محققان این بود که سطوح بالای باکتری «آکرمانسیا موسینیفیلا (A.muciniphila)» در روده با تعداد دفعات بیشتر استفراغ همراه بود. پروبیوتیک‌ها به طور قابل‌توجهی میزان این باکتری‌ها را کاهش داده و باعث کاهش این عارضه شدند. این موضوع نشان می‌دهد که دو باکتری مذکور نشانه‌های زیستی قابل اعتمادی برای پیش‌بینی استفراغ در دوران بارداری هستند. افزایش سطح ویتامین E پس از مصرف پروبیوتیک‌ها نیز از دیگر نتایج این بررسی بود که با کاهش استفراغ در زنان باردار همراه بود.
درمان دیابت و چاقی با اکرمانسیا موسینیفیلا (Akkermansia muciniphila)
آکرمانسیا یکی از شایع‌ترین باکتری‌ها است که 1 تا 5 درصد از باکتری‌های روده را تشکیل می‌دهد. این باکتری تجزیه‌کننده موسین در روده و تولیدکننده اسیدهای چرب کوتاه زنجیر می‌باشد و نقش‌های سلامت‌بخش متعددی برای این باکتری شناسایی شده است. باکتری آکرمانسیاموسینیفیلا استحکام و یکپارچگی لایه‌های موکوس را در روده افزایش داده و نفوذپذیری روده را که مسبب ظهور بیماری‌های مزمن التهابی ناشی از تولید لیپوپلی‌ساکارید (LPS) است، کاهش می‌دهد. آکرمانسیاموسینیفیلا همچنین تخمیر برخی از کربوهیدرات‌های غیرقابل هضم توسط آنزیم‌های روده‌ای را تسهیل کرده و با تولید ویتامین‌ها و آمینواسیدها امکان استفاده از این مواد آزاد شده را توسط سایر باکتری‌های ساکن در محیط روده فراهم می‌آورد.
اثرات ضد دیابتی و شبه انسولینی و کاهش سطح سیتوکین‌های التهابی از دیگر اثرات مفید منتسب به باکتری آکرمانسیاموسینیفیلا است. تعداد این باکتری با افزایش سن کاهش می‌یابد. عادات غذایی از دیگر موارد تأثیرگذار بر فراوانی باکتری آکرمانسیاموسینیفیلا است. رژیم غذایی پرچرب (از نوع اشباع) تعداد این باکتری را کاهش می‌دهد. در حالیکه بین اسید اولئیک موجود در رژیم غذایی و فراوانی این باکتری ارتباط مثبت مستقیمی وجود دارد. همچنین فراوانی این باکتری در افراد چاق و دارای اضافه وزن، کمتر ازافراد با وزن طبیعی است.
بیشتربخوانید:
ساده ترین روش های خانگی درمان یبوست
یبوست و رژیم غذایی
کلستریدیوم‌ها و نقش آن در درمان سرطان
ایمنی‌درمانی یکی از انواع روش‌های درمانی نوین می‌باشد که باعث تقویت سیستم ایمنی برای مبارزه با سرطان می‌شود و براساس مطالعات، باکتری‌هایی که در روده بیمار زندگی می‌کنند، بر نتیجه این درمان‌ها تاثیر‌گذار هستند.
کلستریدیوم‌ها به عنوان یک باکتری بیماری‌زای مولد سم شناخته میشوند که در طبقه میکروارگانیسم‌های بیماری‌زای ناشی از غذا و مسمومیت غذایی نیز قرار گرفته‌اند، اما پژوهش‌های اخیر گزارش کرده است که این باکتری واکنش بیمار را در برابر درمان‌های سرطانی ارتقا میبخشد.
همچنین محققان دریافتند که افراد دارای تنوع بالاتر میکروبیوم روده به ایمنی درمانی بیشتر واکنش نشان می‌دهند.
از سوی دیگر نوع میکروب‌ها نیز با واکنش‌های متفاوتی به درمان مواجه بود. برای مثال افرادی که روده آنها دارای میزان بیشتری از گونه باکتریایی کلستریدیوم بود، واکنش بیشتری به درمان میدادند؛ این در حالی است که افراد دارای گونه باکتروئید، واکنش کمتری نشان دادند.
در مطالعه دیگری حضور باکتری آکرمانسیا موسینیفیلا (Akkermansia muciniphila) در انسان‌ها و موش‌ها با واکنش بهتر به ایمنی درمانی مرتبط بود.
بیشتربخوانید:
کفیر، بانک پروبیوتیک ها
افزایش مهارت‌های شناختی کودکان
مطالعات جدید نشان می‌دهند که میزان باکتری موجود در روده نوزادان پسر با شکل‌گیری سیستم عصبی و مهارت‌های شناختی و زبانی آنها ارتباط دارد. باکتروئید‌ها یکی از معدود باکتری‌هایی هستند که متابولیتی به نام اسفنگولیپید تولید می‌کنند، که نقش مهمی در شکل‌گیری و ساختار سلول‌های عصبی مغز ایفا می‌کنند.
دریافت میزان بیشتری از این ماده می‌تواند به بهبود اتصالات نورون‌ها در مغز کودکان کمک کند و مهارت‌های شناختی و زبانی آنها را ارتقا دهد. سزارین یکی از عواملی است که باعث از بین رفتن این نوع از باکتری‌ها می‌شود و عواملی که تأثیر مثبتی بر این باکتری‌ها دارند شامل شیردهی، داشتن رژیم غذایی با فیبر بالا و قرار گرفتن در طبیعت است.
مطالعات مختلف که بر روی میکروبیوم انسانی در حال انجام هستند، نشان می‌دهند که میکروبیوتا در تکامل سیستم ایمنی، مقابله با میکروب‌های پاتوژن، متابولیسم پایه بدن، هضم سوبستراهای غیرقابل استفاده، تولید ویتامین‌ها، تنظیم و ترشح هورمون‌ها، پیشگیری و درمان برخی بیماری‌ها و به طور کلی در حفظ بقای انسان نقش مهمی دارند. با توجه به اینکه میکروبیوم هر انسان در هر منطقه و کشوری متفاوت و منحصر به فرد است و تأثیر مستقیمی بر روند بیماری‌ها و نوع درمان آنها دارد، مطالعه بر میکروبیوم افراد و سرمایه‌گذاری در این حوزه، اهمیت به‌سزایی دارد.
