به قلم : دکتر حبیب واحدی ؛ دکترای تخصصی تکنولوژی مواد غذایی ؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشکده بهداشت گروه علوم پایه
drhvahedi40@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : ارزیابی وضع تغذیه از راه علائم آزمایشگاهی دقیق‌ترین و حساس‌ترین راه بررسی وضع تغذیه در زنان قبل از بارداری می‌باشد، چرا که مصداق کامل علاج واقعه قبل از وقوع آن است. منابع اصلی این آزمایش‌ها نمونه‌گیری از خون، پروتئین احشایی، لیپیدها، ادرار و مدفوع می‌باشد. از ویژگی‌های مهم روش آزمایشگاهی این است که اولاً، بسیار حساس می‌باشد. ثانیاً، در اثر مصرف مواد غذایی یا داروها یا وجود بیماری‌های خاص تغییر پیدا می‌کنند. ثالثاً، تشخیص به موقع و آنی بیماری قبل از بروز علائم بالینی (فراهم شدن فرصت جهت پیشگیری از ایجاد سوء‌تغذیه یا مداخله در درمان). رابعاً، داده‌های به دست آمده از روش آزمایشگاهی سایر راه‌های بررسی ارزیابی وضعیت تغذیه در جامعه را تأیید می‌کند. بر همین اساس زنان حداقل، سه ماه قبل از حاملگی باید مورد ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای از طریق انجام آزمایش‌های بیوشیمیایی تحت عمل غربالگری مخصوصاً از نظر انواع کم‌خونی‌های ناشی از فقر آهن، کمبود ویتامین B12 ، کمبود فولات (شایع‌ترین کم‌خونی در دوران بارداری) و کم‌خونی‌های ناشی از بیماری‌های مزمن قرار بگیرند.
بیشتربخوانید:
واژینیت ؛ مراقبت ها و تغذیه
ارزيابی وضعيت آهن از طریق علائم آزمايشگاهی
|
ارزيابي وضعيت تغذیه‌ای آهن از طریق علائم آزمايشگاهي |
||||
|
آهن سرم |
فريتين سرم |
ترانسفرين اشباع |
ترانسفرين سرم |
اندازه‌گیری شکل‌های ذخیره آهن |
|
شاخص غيرحساس وضعيت كمبود آهن در بدن است. فقط بعد از اتمام ذخيره كامل آهن به كار مي‌رود (سطح نرمال آن 29-9 ميكرومول بر ليتر است).
|
شاخص خوب ذخيره آهن بدن است، اما ممكن است به وسيله وضعيت غير وابسته به عفونت و التهاب افزايش يابد (سطح نرمال آن1200-12 ميكروگرم بر ليتر است).
|
اشباع مكان‌هاي اتصال كم‌تر از 16 درصد نشان‌دهنده كمبود آهن است.
|
نشان‌دهنده ذخيره آهن بدن و غير وابسته به التهاب و عفونت است (سطح بيش‌تر از 8 ميلي‌گرم بر ليتر نشان‌دهنده كمبود است).
|
جهت کشف کم‌خونی فقر آهن بهتر است از شکل‌های ذخیره آهن استفاده شود (MCV, MCH, MCHC, TIBC ) . در کم خونی فقرآهن TIBC افزایش می‌یابد. اندازه‌گیری شاخص‌های هموگلوبین و هماتوکریت قابل اعتماد نیستند، زیرا که کاهش این دو شاخص در مرحله سوم کمبود فقر آهن اتفاق می‌افتد (آخرین مراحل کمبود آهن)، ولی اندازه‌گیری، MCV,MCH مختص کمبود آهن است. |
توجه: مصرف آهن زياد مي‌تواند در كودكان در كوتاه‌مدت كشنده باشد، ميزان آهنی که منجر به مرگ یک کودک 10 کیلوگرمی می‌شود 2-5/2 گرم تخمین زده شده است. دوز درمانی كم‌خوني فقر آهن بر حسب شرایط در دامنه 60-30 ميلي‌گرم به صورت روزانه توصيه شده است (اين سطح از آهن به خصوص با معده خالي و يا مكمل‌ها مي‌تواند باعث درد شكم، تهوع و استفراغ شود). در بیماری هموكروماتوز يك نقص ارثي در جذب آهن وجود دارد که ممکن است انسان را در معرض مسموميت مزمن با آهن قرار دهد. از هر 10 نفر يك نفر، براي اين بيماري هتروزيگوت است و ممكن است قابليت آسيب در برابر صدمات آهن را داشته باشد. آهن يك اكسيدان قوي است. افزايش آهن مي‌تواند يك آسيب منتشر در كبد ايجاد كند. فرآورده‌هاي آهن التهاب مزمن و آسيب‌های ناشی از آن خطر سرطان كبد را افزايش مي‌دهد. افزايش آهن مي‌تواند خطر بيماري عروق كرونر قلب را ايجاد كند. غربالگري براي هموكروماتوز به وسيله ارزيابي اشباع ترانسفرين مي‌تواند اين بيماري را شناسايي كند (قبل از اينكه علائم و نشانه‌هاي آن بروز كند).
ضمناً زنان مخصوصاً زنان نوجوان (18 – 11 سال) که در آستانه حاملگی می‌باشند، مهم‌ترین گروهی هستند که در معرض خطر کم‌خونی می‌باشند. آهن در آستانه حاملگی برای سنتز هموگلوبین در گلوبول‌های قرمز مادر و جنین ضروری است. با افزایش حجم خون مادر، نیاز به آهن نیز افزایش می‌یابد. وجود آهن اضافی که از مواد غذایی ویژه یا مکمل آهن تأمین می‌شود، حجم اریتروسیت‌ها را به 20 تا 30 درصد افزایش می‌دهد. مغز استخوان فعال برای ساخت گلوبول‌های قرمز جدید در دوران بارداری، ممکن است مقدار 500 میلی‌گرم یون آهن اضافی را استفاده نماید که جنین و جفت مقدار 250 الی 300 میلی‌گرم از آن را ذخیره می‌کنند. زنان باید بعد از حاملگی 700 تا 800 میلی‌گرم آهن اضافی در بدن داشته باشند (اکثر این مقدار در نیمه دوم بارداری که اوج نیازهای جنین و مادر است، استفاده می‌شود). اگر مقدار آهن مصرف شده، به وسیله رژیم غذایی یا مکمل آهن تأمین نشود، کمبود آن از ذخایر آهن بدن جبران می‌شود. کمبود طولانی‌مدت باعث مصرف ذخایر آهن بدن می‌گردد و مقدار هموگلوبین خون به حد غیر طبیعی پایین می‌آید که به این حالت کم‌خونی می‌گویند. زمانی که غلظت هموگلوبین به کم‌تر از 11 گرم در دسی‌لیتر و هماتوکریت به طور محسوس به کم‌تر از 32 درصد افت کند، فرد دچار کم‌خونی یا آنمی شده است. کمبود آهن منجر به کاهش تولید هموگلوبین و در نتیجه اختلال در اکسیژن‌رسانی به رحم، جفت و جنین در حال رشد می‌شود. برای جبران کمبود آهن حجم هموگلوبین و بازده قلبی مادر افزایش می‌یابد که این وضعیت می‌تواند به سیستم‌های بدن مادر فشار وارد سازد (در سه ماهه دوم و سوم روزانه مقدار 30 میلی‌گرم آهن فرو به صورت مکمل باید مصرف شود). افزایش هموگلوبین خون مادر به بالاتر از 2/13 گرم در دسی‌لیتر به همراه افزایش فشار خون، می‌تواند خطر‌آفرین باشد.
مهم‌ترین علائم و نشانه‌های كمبود آهن در زنان قبل از بارداری
كم‌خوني، رنگ‌پريدگي، پوست خشك و بد شكل، ناخن‌هاي برآمده، موهاي شكننده، خستگي زودرس، ضعف و كاهش انرژي، كاهش اشتها، عدم توانايي نگهداري گرماي بدن (خصوصاً وقتي كه در معرض سرما قرار مي‌گيرند). يادگيري مشكل می‌شود، تخريب حافظه و تمركز اتفاق می‌افتد، التهاب مخاط دهان، افزايش استعداد ابتلا به عفونت گسترش می‌یابد. آسيب‌پذيري در برابر سموم از جمله؛ سرب و كادميوم محيطي در طول حاملگي همراه با افزايش خطر تولد جنین زودرس و نوزاد با وزن كم محتمل است.
بیشتربخوانید:
ارزیابی وضعیت تغذیه مادران (قسمت دوم )
بهترین غذاها برای بارداری
منابع غذایی آهن
تمامی غذاهای حیوانی (منهای آهن موجود در تخم‌مرغ که به صورت ترکیب با کنالبومین است)، سایر غذاهای حیوانی منابع مهمی از آهن محلول در آب (آهن فرو یا آهن هم) محسوب می‌شوند. آهن موجود در گوشت از نوع آهن محلول در آب می‌باشد که (آهن هم) نامیده می‌شود. (آهن هم) دارای ضریب جذب 15 تا 20 درصد است. آهن موجود در غذاهای گیاهی از نوع آهن فریک (نامحلول در آب یا غیر هم) می‌باشد. به طور کلی آهن موجود در غذاهای گیاهی كم‌تر از 2 درصد بوده و در بهترین شرایط دارای ضریب جذب 8 – 5 درصد می‌باشد. در شير زنان میزان آهن کم است، ولی ضریب جذب آهن موجود در شیر مادر 50 درصد است (ارزش بیولوژیکی بالا). آهن موجود در شیر گاو ضریب جذب آن 10 درصد است. میزان آهن شیر خشک از شیر گاو و مادر بیشتر می‌باشد، ولی ضریب جذب آن 4 درصد است. مكمل‌هاي آهن بايستی هميشه بين دو وعده غذا استفاده شوند. در هنگام مصرف آهن بهتر است معده خالي باشد. مصرف آهن با غذاها ممكن است درد شكم يا تهوع ناشی از آن را كاهش دهد. مصرف آهن با مكمل ويتامين C يا غذاهاي غني از ويتامين C قادر است ميزان جذب آهن را 2 تا 3 برابر افزايش دهد.
|
ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای فوليك اسيد از طریق علائم آزمایشگاهی |
||
|
فولات سرم |
فولات اریتروسیت‌ها |
تعداد تقسيمات هسته نوتروفيل‌ها |
|
تعداد تقسيمات هسته نوتروفيل‌ها (رفلكس‌هاي تأخيري جذب غذايي). |
کم‌تر از 212nmol/L علائم نمایان می‌شود. |
كمبود فولات مي‌تواند ناشي از كمبودB12 باشد، لذا اندازه‌گیری در طول حاملگي معيار قابل اعتمادي نيست. نسبت نوتروفيل‌هاي 5 لوب به نوتروفيل‌هاي 4 لوب بيش‌تر از 30 درصد علائم كمبود را نشان مي‌دهد. |
|
در خصوص اندازه‌گیری اسید فولیک، بهترین روش تجزیه خون است، ولی شاخص حساس، تعیین میزان آن در سرم خون می‌باشد. |
||
ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای اسیدفولیک سه ماه قبل از حاملگی
در خصوص اینکه چرا حداقل سه ماه قبل از بارداری باید اقدام به اندازه‌گیری اسید فولیک نمود، این است که از لحظه‌ای که اسید فولیک از راه غذا (دهان) دریافت نشود، سه ماه طول می‌کشد تا علائم کمبود اسید فولیک ظاهر شود، ولی اگر کمبودی مشاهده شد، حتماً باید قبل از لقاح مرتفع گردد تا در روز بیست و هشتم بعد از انجام عمل لقاح که اسید فولیک به عنوان ناظر تقسیم سلولی ایفای نقش می‌نماید، ارگان‌زایی با مشکل مواجه نگردد (کم‌خونی ناشی از اسید فولیک از شایع‌ترین کم‌خونی‌های دوره بارداری است). مهم‌تر اینکه در دوره بارداری جذب روده‌ای اسید فولیک کاهش، و دفع ادراری آن افزایش می‌یابد. بر همین اساس جبران کمبود اسید فولیک از راه غذا (حتی با داشتن تنوع غذایی)، مسیر نمی‌باشد. مضافاً اینکه در اولین دقایق پخت غذاها اسید فولیک به میزان 100 درصد قلع و قمع می‌گردد، لذا حتماً باید مکمل مصرف نمود (در نظام مراقبت‌های دوران بارداری مکمل اسید فولیک و آهن را با هم تجویز می‌کنند. به دلیل اینکه از راه سالم‌ترین رژیم‌ها این دو ماده برای زنان قابل جبران نیست، لذا مصرف مکمل در بارداری ضروری می‌شود).
بیشتربخوانید:
راهکارهای عملی برای تغذیه نوزاد با شیرمادر در بیمارستان ( قسمت اول )
|
لازم به ذکر است که پنج گروه از مادران به شرح جدول زیر، بیشتر در معرض خطر کمبود اسید فولیک هستند: |
||||
|
گروه 1 |
گروه دو |
گروه سه |
گروه چهار |
گروه پنج |
|
مادرانی که سابقه مصرف؛ آسپرين، شربت‌های آنتی‌اسيد، قرص‌هاي ضد بارداري (OCP)، آنتي‌بيوتيك و سيگار دارند و مادرانی که محروم از مصرف تركيبات خام و سبزيجات برگ‌دار و حبوبات هستند. |
سابقه ابتلا به بيماري‌هاي مزمن (پسوريازيس، كم‌خوني، بيماري‌هاي كبدي و سرطان)، تب، عفونت، ضربه، جراحي و سوختگي دارند. |
مادرانی که قرار است در معرض رشد سریع قرار بگیرند (حاملگی). |
مادرانی که سابقه مصرف الكل زياد دارند. |
مادرانی که دچار كمبود آسكوربيك اسيد يا ويتامين B12 بوده‌اند. در کمبود ویتامین C و ویتامین B12 شکل فعال اسید فولیک (THF) ساخته نمی‌شود. |
علائم و نشانه‌های كمبود فولیک اسید
1- آتروفي اپي‌تليوم لوله گوارشي که منجر به كاهش جذب غذايي، ایجاد اسهال، بي‌اشتهايي و كاهش وزن می‌شود
2 - كم‌خوني که منجر به خستگي زودرس، ضعف، نفس‌هاي كوتاه و كاهش توانايي و تمركز می‌شود.
3 - كاهش فرآورده‌هاي پلاكتي که مي‌تواند خونريزي‌هاي غيرمعمول را به وجود آورد.
4 - تخريب وسيع گلبول‌هاي سفيد که منجر به كاهش پاسخ ايمني می‌شود.
5 - افزايش هموسیستئین خون که منجر به افزايش خطر آترواسكلروز در انسان می‌شود.
6 - رفتارهاي ديوانه‌وار همراه با افسردگي.
7 - تخريب رشد و تكامل جنين و تولد ناقص
8 - تحريك‌پذيري، پرخاشگري و فراموشكاري.
یادآوری مهم: در بیماری آلزایمر هم فراموشی داریم، اما غیر عادی است.
یادآوری:
در خصوص سميت ناشی از دریافت مگا دوز اسید فولیک تا کنون گزارشی مبنی بر سمیت ناشی از مصرف مگا دوز اسید فوليك مشاهده نشده است. حتي با مصرف مقادير زياد سمي نيست، ولی در افرادي كه صرع دارند، ممكن است به عنوان آنتاگونيست داروهاي ضد تشنج عمل كند و باعث افزايش تشنج شود. در گزارشی در مورد مصرف بيش از 10 ميلي‌گرم روزانه فولیک اسید باعث ايجاد ناراحتي گوارشي و تغيير الگوي خواب شده است. مصرف مكمل‌هاي فولات علائم ناشی از كمبود B12 را مخفي می‌كند و باعث پيشرفت آسيب عصبي ناشي از كمبود B12 می‌شوند (عوارض عصبی ناشی از کمبود B12 فقط با خود B12 قابل درمان است). هنگامي كه تصور مي‌شود كه كمبود فولات وجود دارد، بايد وضعيت ويتامين B12 مشخص شده باشد. اگر به هر دو شك داريد، بايد مكمل‌هاي فولات به همراه مكمل‌هاي ويتامين B12 مصرف شود.
بیشتربخوانید:
کنترل دیابت بارداری با تغذیه
بهترین غذاها برای بارداری
یادآوری:
زمان مطلوب جهت مصرف مکمل اسید فولیک، بين دو غذا و يا همراه با غذا توصیه شده است. بهتر است كه دوز آن در طول روز تقسيم شود. فولیک اسید خيلي سريع در مقابل گرما يا درجه حرارت بالا تخريب مي‌شود.
یادآوری:
قبل از اقدام برای انجام عمل لقاح، مادران بهتر است شروع به مصرف مکمل اسید فولیک نمایند. اسید فولیک ویتامینی است که مانع از برخی نواقص مادرزادی مثل اسپاینا بیفیدا (مهره شکافته) در نوزاد می‌شود. در 12 هفته نخست بارداری هر روز 600 میکروگرم از این ویتامین را توصیه نموده‌اند.
|
ارزيابي وضعيت روی از طریق علائم آزمايشگاهي (قبل از حاملگی) |
||
|
روي سرم |
تست تحمل روي |
بهترین راه تشخیص کمبود روی |
|
سطح كم‌تر از 10/7 ميكرو مول بر ليتر نشان‌دهنده كمبود است. كاهش اين سطح كمبود متوسط تا شديد وجود دارد. عفونت و يا استرس ممكن است روي را از پلاسما به كبد بفرستد و كاهش سطح پلاسمايي روي را بدون ذخيره مؤثر بدن ايجاد نمايد. |
2 تا 3 برابر افزايش روي پلاسما در كمبود آن ديده مي‌شود. بعد از ارزيابي حداقل روي پلاسما، 50 ميلي‌گرم روي از دهان مي‌گيرند،120 دقيقه بعد روي پلاسما را دوباره ارزيابي مي‌كنند. سطوح 13-10/7 ميكرومول بر ليتر نشان‌دهنده وضعيت مرزي است. |
تعیین روی در پلاسما یا سرم خون است. در کمبود شدید تعیین روی مو شاخص حساسی جهت تعیین میزان اضافی روی است. |
|
اهمیت اندازه‌گیری روی (زینک) قبل از لقاح به چهار دلیل |
|||
|
اولاً |
ثانیاً |
ثالثاً |
رابعاً |
|
میزان روی کافی برای ساخت هورمون‌های حاملگی امری ضروری است. |
اگر میزان روی مادر کافی نباشد، امکان نفوذ اسپرم در تخمک وجود ندارد. |
روی نقش اساسی در تقسیم سلولی و تأثیر مهمی بر رشد مغز جنین بعد از لقاح دارد. |
میزان کافی روی اثر تاثیر‌گذار و شناخته شده‌ای بر هوش نوزاد متولد شده دارد. |
یادآوری مهم: در کمبود روی انجام عمل لقاح دچار مشکل می‌شود. علاوه بر این روی در سنتز پروتئين‌هاي جديد در بدن مادر و جنین، متابوليسم هورمون‌های تيروئيد، رشد و تمايز سلولي در چهار هفته بعد از لقاح و محافظت مادر حامله در برابر سموم آلي، فلزات سنگين، اشعه و آندوتوكسين‌های باكتري‌هاي بيماريزا، و به عنوان آنتي‌اكسيدان در بارداری، ایفای نقش می‌نماید. مادرانی که در آستانه انجام عمل لقاح هستند (دوران رشد سریع یا حاملگی)، مادران گیاهخوار و محروم از مصرف پروتئین‌های حیوانی، مادران مصرف‌کننده زياد مكمل‌هاي كلسيم، الکل و یا مبتلا به بیماری‌های كبد، كليه، ديابت، عفونت مزمن يا بيماري التهابي (مثل آرتريت روماتوئيد) بیشتر در معرض خطر کمبود روی هستند.
علائم و نشانه‌هاي كمبود روی: شبکوری (نیکتالوپی)، کاهش‌ترمیم زخم، كاهش حس بويايي، چشايي (اغلب با بي‌اشتهايي همراه است)، كندي رشد، كوتاهي قد، تأخير رشد جنسي، بلوغ ديررس، افسردگي، تحريك‌پذيري، تمركز مشكل‌دار، يادگيري سخت، كاهش مقاومت در برابر آلودگي‌هاي محيطي و اشعه و افزايش پراكسيداسيون چربي، كاهش توليد اسپرم، اختلالات در تخمك‌گذاري، كاهش باروري در هر دو جنس و ضعف پاسخ ايمني همراه با افزايش عفونت. کمبود روی باعث اختلال در رشد، کم‌اشتهایی و بروز مشکل در حس چشایی می‌شود. بهترین منبع روی گوشت و غذاهای دریایی است، البته نباید غذاهای دریایی همراه با گوشت مصرف شوند، چرا که غذاهای دریایی حاوی روی بالا، و گوشت حیوانات خشکی حاوی آهن بالا است. در این صورت آهن و روی در جذب یکدیگر مداخله می‌کنند.
بیشتربخوانید:
میان وعده‌های مفید برای خانم‌های باردار
تغذیه ماه به ماه در دوران بارداری
اشكال مطلوب روی: شكل‌هاي تركيبات آلي (گلوكونات روي، اورتات، هيدروليزات پروتئين و شكل‌هاي شلات) عموماً با ارزش‌تر از سولفات روي هستند.
مكمل‌هاي روي بايستی هميشه بين دو وعده غذا خورده شود. اگر عوارض گوارشي ايجاد كنند، بايد آن را همراه غذا مصرف نمايند كه عوارض آن كاهش يابد.
سميت ناشی از دریافت مگا دوز روی: مكمل‌هاي سطح متوسط روي داراي ريز مغذي‌هاي غيرسمي است (100 ميلي‌گرم روزانه) ميزان مصرف بيش از 150 ميلي‌گرم ممكن است باعث تهوع و استفراغ شود و گاهي با جذب مس نيز تداخل می‌نمايد. ميزان مصرف مگا دوز روی (بيش از 300 ميلي‌گرم روزانه) ممكن است باعث اختلال در عملكرد ايمني و گاهي كاهش سطح كلسترول HDL در خون شود.
|
ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای ریبوفلاوین (ویتامین B2) |
||
|
ريبوفلاوين اريتروسيت‌ها |
ريبوفلاوين ادرار |
گلوتاتیون ردوكتاز اريتروسيت‌ها (يك آنزيم وابسته به ريبوفلاوين) تنظيم‌كننده و افزايش‌دهنده فلاوين آدنين دي نوكلئوتيد (FAD): گلوتاتیون ردوكتاز اريتروسيت‌ها (يك آنزيم وابسته به ريبوفلاوين) تنظيم‌كننده و افزايش‌دهنده فلاوين آدنين دي نوكلئوتيد (FAD): |
|
سطح كم‌تر از 15 ميكروگرم بر دسي‌ليتر سلول‌ها نشان‌دهنده كمبود است (شاخص حساسي نيست). |
ترشح كم‌تر از 100 ميكروگرم روزانه نشان‌دهنده كمبود است. |
نسبت فعاليت بيش‌تر از 1/2 نشان‌دهنده علائم كمبود است (علائم قابل برگشت است). |
یادآوری: روش حساس برای اندازه‌گیری ریبوفلاوین، اندازه‌گیری فعالیت آنزیم و میزان گلوتاتیون ردوکتاز در گلبول‌های قرمز می‌باشد (اهمیت ریبوفلاوین بیشتر از نظر شرکت ریبوفلاوین در واکنش‌های منجر به تولید انرژی و به عنوان آنتي‌اكسيدان (كوفاكتور گلوتاتيون ردوكتاز می‌باشد). اهمیت ارزیابی ریبوفلاوین قبل از لقاح بیشتر از این نظر است که در صورت کمبود ریبوفلاوین در بارداری احتمال بروز ایجاد شکاف کام، لب شکری و کاتاراکت مادرزادی در نوزاد، افزایش می‌یابد.
توجه: افرادي كه در مرحله رشد سريع هستند، مثل: بچه‌ها، افراد بالغ، زنان حامله و شيرده و مبتلایان به سوء‌جذب، به دلایل مختلف از جمله انسداد دستگاه گوارش يا كيسه صفرا، اسهال مزمن و عفونت روده‌اي، مصرف‌کننده‌های داروهايي مثل تيروكسين، قرص ضد بارداري (OCP)، رفنوتازين‌ها، باربيتورات‌ها و آنتي‌بيوتيك‌ها، مصرف زياد الكل، مبتلایان به بيماري‌هاي مزمن، تب و سرطان در معرض خطر کمبود ریبوفلاوین هستند.
علائم و نشانه‌هاي كمبود یبوفلاوین: پوست قرمز، فلس مانند و چرب، دردناك و داراي لكه‌هاي خارش دار (خصوصاً اطراف بيني، دهان، گوش، لب بزرگ (تناسلي) زنان و كيسه بيضه مردان). ترك‌هاي دردناك و شكاف گوشه دهان (آماس گوشه دهان) و روي لب (شيلوزيس)، زبان صاف و ارغواني رنگ و گلو درد، قرمزي، سوزش و اشك زياد از چشم‌ها، حساسيت به نور، کم‌خونی با کاهش تولید گلبول‌های قرمز، خواب‌آلودگي، افسردگي و اختلال شخصيتي، افزایش خطر گستردگی آب‌مرواريد، علائم كمبود ويتامين B6 و نياسين (ويتامين B3)، (كاهش فعال شدن ويتامين B6 و كاهش تبديل تريپتوفان به نياسين). ريبوفلاوين (B2) از منابع حيواني بهتر از منابع گياهي آن جذب می‌شود (بهترین منبع غذایی رساننده ریبوفلاوین در دنیای حیوانات شیر و ماست‌های کم‌چرب بوده و در دنیای گیاهان بادام درختی و غلات جوانه زده است). مکمل‌های ريبوفلاوين معمولاً بين دو غذا و يا همراه با غذا مصرف مي‌شود. بهتر است كه مقدار آن در طول روز تقسيم شود.
ريبوفلاوين در برابر گرما مقاوم است، ولی در معرض نور تخريب مي‌شود. در خصوص سمیت ریبوفلاوین تا به حال گزارشی منتشر نشده است. مصرف مگا دوز آن باعث مي‌شود كه رنگ ادرار زرد تيره شود.
ارزیابی وضعیت كلسيم از طریق علائم آزمایشگاهی آن
|
ارزيابي وضعيت کلسیم از طریق علائم آزمايشگاهي |
||
|
كلسيم سرم |
كلسيم آزاد (باند نشده) |
كلسيم ادرار |
|
سطح نرمال آن mmol/L 2/6-2/2 است (كمبود زياد نشان‌دهنده آن است که كم‌تر از 1 درصد كلسيم بدن در سرم می‌باشد و اين سطح تحت نظارت شديد فيزيولوژيكي است) |
سطح نرمال آن mmol/L 1/29-1/17 است (سطح پايين آن ممكن است نشان‌دهنده تعادل منفي كلسيم باشد). |
سطح نرمال آن براي مردان تقریباً 300-200 میلی‌گرم در روز و براي زنان 250-150 میلی‌گرم در روز است. |
|
اهمیت اندازه‌گیری کلسیم قبل از لقاح بیشتر از این نظر است که کلسیم: جزء اصلي ساختمان اسكلت و دندان‌ها، لخته شدن خون، پيامبر داخل سلولي شروع انقباض در فيبر عضلاني و انتقال پيام عصبي است. |
||
یادآوری
افراد مسن، زنان يائسه، رژيم‌هاي غذايي حاوي مقادير پروتئين زیاد، فسفر، سديم، الكل، قهوه (باعث افزايش دفع ادراري كلسيم مي‌شوند)، مصرف داروهایي از جمله؛ آنتی‌اسید، ملين‌ها و استروئيدها، آتروفي (لاغري) معده، سوء‌جذب چربي (چربي با كلسيم باند مي‌شود و باعث كاهش جذب مي‌شود)، كمبود ويتامين D بیشتر در معرض كمبود کلسیم هستند.
یادآوری
علائم و نشانه‌هاي كمبود کلسیم شامل: كاهش مواد معدني استخوان و پوكي‌استخوان، انقباض و گرفتگي عضلاني، افزايش تحريك‌پذيري سلول‌هاي عصبي، انعقاد غير طبيعي خون و ايجاد خونريزي بعد از ضربه می‌باشد.
اشكال مطلوب کلسیم
كلسيم آلي به شكل‌هاي (گلوكونات، آسپارتات، سيترات يا شلات) به طور معمول سودمندتر از شكل‌هاي كلسيم غيرآلي (كربنات، فسفات و سولفات) است، به خصوص در افرادي كه اسيد معده آن‌ها كم می‌باشد و خصوصاً در افراد مسن بهتر است همراه غذا مصرف و ميزان آن در طول روز تقسيم شود.
سميت ناشی از کلسیم
در افراد بزرگسال سالم مصرف كلسيم بيش از 2 گرم روزانه از نظر سميت، عارضه مهمي را به وجود نياورده است. افرادي كه غده پاراتيروئيد آن‌ها پركار است و افرادي كه كليه آن‌ها تمايل به ساخت سنگ‌هاي اگزالاتي دارد، بايستی از مصرف زياد كلسيم خودداري كنند. به طور كلي در اثر مصرف زياد كلسيم تا به حال افزايش خطر سنگ كليه مشاهده نشده است.
ارزیابی وضعیت ید از راه علائم آزمایشگاهی
|
اندازه‌گیری ید در ادرار |
اندازه‌گیری تيروكسين تام سرم (T4) |
هورمون تنظيم‌كننده تيروئيد سرم (TsH) |
استفاده از ید رادیواکتیو |
|
ترشح ید در ادرار به كم‌تر از 0/78 ميكرومول در روز نشان‌دهنده كمبود است. |
ميزان نرمال 182-68 نانومول بر ليتر (كمبود شديد ممكن است باعث كم‌كاري تيروئيد شود). |
مقدار بيش از 4 ميليون واحد بر ليتر ممكن است نشان‌دهنده کمبودید يا ديگر علل تخريب تيروئيد باشد. |
در افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تیروئید طبیعی کار می‌کند. |
|
جهت مطالعه کافی بودن ید مصرفی، دفع ید در یک نمونه ادرار در رابطه با مقدار کراتینین دفعی تعیین می‌شود. در نواحی دارای کمبودید دفع ید در حدود 25 میکروگرم و در نواحی عدم کمبودید میزان دفعی ادرار حدود 50 میکروگرم ید به ازاء هر گرم کراتینین است. |
|||
یادآوری
بیشتر ساکنان نواحي كوهستانی و افرادی که در مناطقی زندگی می‌کنند که در خاک آن مناطق ید کافی وجود ندارد، زنان حامله و شيرده و مصرف‌کنندگان مواد گواتروژن (مثل نشاسته، ارزن و كلم بروكلي) بیشتر در معرض خطر کمبودید قرار دارند. همچنین افرادی که در تماس با آلودگي‌هاي صنعتي به خصوص در تماس با دو ماده شیمیایی رزرو سينول و فيتاليك اسيد می‌باشند، در معرض خطر کمبود هستند.
علائم و نشانه‌هاي بالینی کمبودید در دوره‌های مختلف زندگی
دوره جنینی جنين دوره نوزادي در بچه‌ها
افزايش سقط، مرده‌زايي و نقص‌هاي مادرزادي (عقب‌افتادگي ذهني، ناشنوايي و تشنجي). افزايش مرگ و مير نوزادان، افزايش تخريب روحي، رواني و پركاري تيروئيد. گواتر، كم‌كاري تيروئيد، افزايش وزن، خستگي، نقص انرژي، كاهش ضربان قلب، كاهش فشار خون، ريزش مو و پوست خشك
سميت ید
1 - مصرف ید با ميزان 100-500 ميكروگرم در روز هيچ سميتي ندارد. يد مي‌تواند گاهي آكنه در افرادي كه سطح زيادي يد مصرف مي‌كنند، ايجاد نمايد (بيش از 1 ميلي‌گرم در روز در بزرگسالان سالم، اين مقدار به خوبي تحمل مي‌شود. به هر حال مصرف روزانه خيلي زياد (بيش از 2 ميلي‌گرم روزانه) ممكن است باعث نقصان در توليد هورمون‌هاي تيروئيد شود. ديگر اينكه در افرادي كه مدت زمان طولاني در معرض کمبودید هستند و داراي گواتر و به طور ناگهاني يد مصرف مي‌كنند، ممكن است پركاري تيروئيد و به ندرت تيروتوكسيكوز ايجاد شود.
2 - ارتباط کم‌کاری غده تیروئید، تولید اجسام کتونی، کمبود آهن، ید و روی و عدم تعادل انرژی بر کاهش بهره هوشی جنین، طی حاملگی بارها توسط پژوهشگران نشان داده شده است.
