دكتر علی‌اصغر پیوندی جراح و متخصص گوش و حلق و بینی
خرخر كردن و وقفه تنفسی در خواب دو انتهای یك اختلال وسیع و پیچیده هستند؛ به طوری كه تقریبا 10 درصد افرادی كه دچار خرخر عادتی می‌باشند پس از مدتی به سندرم وقفه تنفسی در خواب مبتلا می‌شوند و از طرفی تقریبا تمامی مبتلایان به سندرم وقفه تنفسی در خواب دچار درجاتی از خرخر كردن هستند.
به طور طبیعی هنگام خواب تون عضلات ناحیه حلق كاهش یافته، بافت آن ناحیه كمی به هم نزدیك می‌شود و نوعی انسداد نسبی به وجود می‌آید. در افراد مبتلا به خرخر عادتی به دلیل وجود یك اختلال آناتومیك یا غیرآناتومیك مجرای هوایی در بینی یا فضای حلق باریك و تنگ است. این مساله موجب افزایش فشار منفی وارده به ناحیه حلق و در نتیجه به ارتعاش درآمدن زبان كوچك، كام نرم و دیگر قسمت‌های حلق و بالاخره تولید صدا در هنگام دم می‌شود. در سندرم وقفه تنفسی در خواب، اختلال زمینه‌ای شدیدتر است و هنگام دم، ناحیه حلق روی هم افتاده و دچار كلاپس و انسداد كامل مجرای هوایی می‌شود. كمبود اكسیژن خون (هیپوكسی) حاصله از این حالت باعث تحریك مركز خواب و بیداری شده و در نتیجه تون عضلات حلق افزایش می‌یابد و بالاخره انسداد برطرف شده و این تناوب در طول مدت خواب به دفعات تكرار می‌شود.
خرخر عادتی اختلال نسبتا شایع خواب بوده و با افزایش سن، شیوع آن نیز افزایش می‌یابد. به طوری كه 5 تا 10 درصد كودكان و 25 درصد بالغین و 40 تا 50 درصد افراد بالای 60 سال دچار درجاتی از خرخر هستند.
یكسری عامل جهت خرخر وجود دارد كه در بعضی موارد می‌تواند در كنترل و كاهش خرخر موثر باشد. در بعضی موارد دیگر با درمان دارویی یا جراحی بایستی علایم را كاهش داد تا از عوارض بعدی جلوگیری شود.
علل خرخر
1- حلق و دهان: شامل بزرگی لوزتین یا لوزه سوم، بزرگی زبان كوچك یا هر عملی كه مشكل انسدادی در مسیر هوا در این قسمت ایجاد كند.
2- بینی: شامل انحراف تیغه بینی، هیپرتروفی شاخك تحتانی، پولیپ بینی، سینوزیت مزمن و تومورها در این ناحیه می‌تواند از دیگر دسته باشند. قابل ذكر است كه در 75 درصد بالغین مبتلا به خرخر، گرفتگی بینی وجود دارد و انحراف تیغه میانی (سپتوم) بینی شایع‌ترین علت است.
3- مصرف الكل و سیگار: باعث كاهش تون عضلات در ناحیه حلق شده و باعث خرخر می‌شود.
4- چاقی و وزن بالا: وزن بالا نیز می‌تواند در ایجاد خرخر نقش مهمی داشته باشد.
5- مصرف داروهای خواب‌آور و آرامبخش نیز در ایجاد خرخر نقش دارند.
6- نحوه خوابیدن: خوابیدن به صورت طاق‌باز باعث كاهش تون عضلات حلق و در نتیجه انسداد نسبی و در نهایت ایجاد خرخر می‌شود.
7- افزایش سن به علت اینكه باعث تنگ شدن حلق شده و تون عضلات كاهش می‌یابد، در ایجاد خرخر نقش دارد. البته گفته می‌شود خرخر در آقایان به علت وضعیت خارجی حلق شایع‌تر از خانم‌ها است.
خرخر به جز مسائل اجتماعی و خانوادگی می‌تواند زندگی روزمره فرد را دچار مشكل كند و از طرفی عوارضی همچون افزایش فشارخون، مشكلات قلبی و عروقی، سكته مغزی در بزرگسالان و اختلال در رشد و تكامل در اطفال به همراه داشته باشد. یكی دیگر از مشكلات افراد مبتلا به خرخر عادتی، كسالت و خواب‌آلودگی روزانه است كه این مساله در كار روزمره باعث افت بازده فرد می‌شود و بنابراین لازم است جهت حفظ سلامتی و جلوگیری از بروز عوارض، خرخر را مساله‌ای عادی تلقی نكنیم و در جهت حل این معضل تلاش نماییم.
درمان خرخر
اصل كلی در درمان خرخر، برطرف و اصلاح كردن اختلال زمینه‌ای به وجود آورنده و تشدیدكننده آن است. همچنین رعایت نكاتی چند می‌تواند به كاهش مشكل منجر گردد. كاهش وزن، خوابیدن در جهت صحیح، بالا بردن سر در موقع خوابیدن، حداقل میزان 4 اینچ، عدم مصرف الكل و سیگار یا داروهای شل‌كننده عضلات، تمیز كردن و شستشوی حفرات بینی و حلق قبل از خواب و پرهیز از پرخوری در شب، راهكارهایی ساده اما بسیار موثر در كاهش خرخر می‌باشند.
كاهش وزن در خرخر خفیف تا متوسط بسیار موثر است؛ همچنین هنگام خوابیدن بهتر است به طرف راست و یا چپ بخوابیم؛ زیرا خوابیدن به پشت باعث خرخر می‌شود.
غیر از رعایت مسائل ذكر شده توسط بیمار، لازم است جهت بررسی بیشتر به پزشك متخصص گوش و حلق و بینی برای ارزیابی كامل‌تر مراجعه شود تا در نهایت مشكل به طور كامل برطرف گردد. پزشك در مواردی كه فرد دچار مشكلات انسدادی باشد می‌تواند با رفع مشكل انسدادی، عمل اصلاح تیغه بینی، برداشتن پولیپ، عمل جراحی لوزتین مخصوصا در بچه‌ها و دیگر اعمال جراحی لازم شرایطی ایجاد نماید. هنگام خواب عمل دم و بازدم به راحتی صورت گیرد. البته در تمام موارد جراحی به تنهایی مشكل را رفع نمی‌كند، بلكه با رعایت اصول ذكر شده و داروهای تجویزی توسط پزشك متخصص باید این معضل به ظاهر ساده ولی در اصل خطرناك را به نحو ممكن اصلاح نمود. در بررسی خرخر خود فرد شاید نتواند به تمامی سوالات جواب صحیح و كاملی بدهد؛ و دیگر اعضای خانواده باید در این مورد كمك كنند. خرخر در درجه اول اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد و حتی خواب و آسایش را از آنان سلب نموده و مشكلاتی ایجاد می‌كند. رعایت نكات ذكر شده قبل و هنگام خواب می‌تواند به كاهش خرخر یا قطع آن منجر گردد: شستشوی دهان و حلق، خوابیدن در جهت صحیح و بالا بردن سر؛ همچنین كاهش وزن، عدم مصرف الكل و سیگار یا داروهای خواب‌آور بسیار موثر و كارساز هستند.
بنابراین، خرخر كردن ممكن است تنها یك صدای بی‌اهمیت نباشد و پیگیری آن حتی باعث جلوگیری از عوارض قلبی و عروقی و سكته مغزی گردد.
خرخر ممكن است به همراه وقفه تنفسی باشد؛ به این صورت كه فرد حداقل ده ثانیه در خواب وقفه تنفسی داشته باشد كه در این صورت مشكل حادتر است و درمان آن به بررسی بیشتری نیاز دارد.
مطالعه خواب، یك روش غربالگری كمك‌كننده در خرخر و نیز در بیماران مبتلا به وقفه تنفسی است. در بیشتر كودكان مبتلا به وقفه تنفسی هنگام خواب، جراحی لوزتین درمان لازم و كافی است.
بنابراین، قبل از آنكه دچار مشكلات خانوادگی و اجتماعی و همچنین دچار عوارض خرخر شویم و جهت رفع آن مجبور شویم هزینه‌های گزافی بپردازیم، بهتر است در مراحل اولیه پیگیری و درمان كاملی را انجام دهیم تا هم خود از خواب لذت ببریم و هم آسایش دیگران را بر هم نزنیم!!!
