زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر مینا کاویانی ؛ انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور

تحریریه زندگی آنلاین : زنجبیل از دیرباز در تهیه غذاها و همین‌طور درمان بعضی موارد کاربرد داشته و مورد توجه بوده است.

امروزه هم علاوه بر مصارف خوراکی در صنایع دارویی هم از آن استفاده می‌شود. زنجبیل طعمی تند و سوزان دارد و گیاهی علفی از خانواده زنجبیلیان با نام علمی Zingiber oficinale است. در این بخش به ذکر فواید سلامتی‌بخش و کاربردهای آن پرداخته می‌شود.

خواص تغذیه‌ای سلامتی‌بخش

از جمله مهم‌ترین خواص زنجبیل می‌توان به خواص ضدالتهابی، ضدنفخ و ضدمیکروبی اشاره کرد. شایان ذکر است قدرت آنتی‌اکسیدانی این گیاه بالا است و بر اساس ظرفیت جذب رادیکال‌های آزاد که موادی زمینه‌ساز سرطان هستند، برابر با 14840 میکرومول در 100 گرم می‌باشد.

بوی تند زنجبیل یکی از ویژگی‌های آن و ناشی از وجود روغن‌ها و ترکیبات فنلی آن مانند جینجرل و زینجرون می‌باشد. جینجرل موجود در زنجبیل به بهبود حرکات روده کمک می‌کند، نقش ضدسرطانی،‌ ضدالتهابی، ضد درد، آرامش‌بخش و ضد تب دارد. زنجبیل باعث افزایش ترشحات و حرکات دستگاه گوارشی می‌شود و خطر ایجاد زخم‌های گوارشی و یبوست را کاهش می‌دهد.

مواد موجود در زنجبیل باعث می‌شوند تا این گیاه دارای خاصیت ضدمیکروبی باشد و عوامل بیماریزایی را که باعث ایجاد گلودرد می‌شوند سرکوب کند و همچنین به درمان برخی عفونت‌های باکتریایی کمک نماید. از این رو به نظر می‌رسد نوشیدن چای زنجبیل گرم بتواند در تسکین التهاب گلو و درمان گلودرد موثر باشد. زینجرون که یک ماده گیاهی - شیمیایی است و خاصیت تند و سوزان به ریشه زنجبیل می‌دهد، در مبارزه با باکتری اشرشیاکلای (E.coli) عامل مولد اسهال به ویژه در کودکان موثر است.

زنجبیل همچنین به دلیل داشتن عوامل ضدالتهاب می‌تواند به کاهش دردهای عضلانی، سردردهای میگرنی، کاهش علائم آرتروز و التهاب مفاصل، بهبود سوءهاضمه و ناراحتی معده کمک کند. این گیاه در کاهش وزن، تنظیم کورتیزول (هورمون استرس)، بهبود حرکات روده، افزایش انرژی، بهبود حافظه و عملکرد مغز و همچنین تقویت سیستم ایمنی موثر است. از طرف دیگر برخی مطالعات تأثیر مثبت آن را در کاهش حالت تهوع نشان داده‌اند. هرچند که مطالعه بیشتر در این زمینه لازم است، چراکه این اثر در مطالعات دیگر اثبات نشده است.

پژوهش‌های علمی حاکی از نقش زنجبیل در کاهش سطح قند خون و عوامل خطر بیماری‌های قلبی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 بوده است. این گیاه همچنین به کاهش کلسترول و تری‌گلیسرید خون کمک می‌کند.

شایان ذکر است هر 100 گرم زنجبیل حدود 80 کیلوکالری انرژی داشته و فاقد کلسترول می‌باشد. با این وجود حاوی بسیاری از مواد مغذی ضروری و ویتامین‌ها است، از جمله ویتامین B6 و اسید پانتوتنیک که برای داشتن سلامت لازم هستند. به علاوه این گیاه حاوی مقدار قابل‌توجهی از مواد معدنی مانند منگنز، مس و منیزیم است.

تجربه نشان داده است تکه برش‌های ریشه زنجبیل که در آب به همراه لیموی تازه یا آب پرتقال جوشانده و به همراه عسل مصرف می‌شود، یک نوشیدنی گیاهی موثر برای درمان سرماخوردگی، سرفه و گلودرد است. عصاره زنجبیل هم به عنوان پوششی برای پوشاندن مزه تلخ و طعم ثانویه غذا در دهان استفاده می‌شود.

موارد احتیاط مصرف زنجبیل

زنجبیل معمولا برای بیشتر افراد بی‌خطر می‌باشد، اما ممکن است در بعضی افراد مستعد، ایجاد حساسیت کند. توجه به این نکته هم مهم است که زنجبیل نباید به عنوان جایگزینی برای داروهای سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا آنتی‌بیوتیک‌های تجویزشده توسط پزشک مورد استفاده قرار گیرد.

در دوران بارداری چای یا دمنوش‌ها و مکمل‌های حاوی زنجبیل باید با احتیاط مصرف شوند و در مورد کاربرد آن در کاهش تهوع بارداری حتما با پزشک مشورت شود.

گاهی اوقات مصرف زنجبیل باعث ناراحتی‌های گوارشی مانند نفخ، ناراحتی معده، سوزش سر دل و حالت تهوع می‌شود که در این صورت باید مصرف آن را قطع کنید.

زنجبیل بسیاری از غدد ترشحی بدن را تحریک می‌کند. برای نمونه این گیاه خاصیت افزایش بزاق را دارد و ترشحات غدد بزاقی را در دهان افزایش می‌دهد. زنجبیل همچنین ترشح صفرا را نیز افزایش می‌دهد، بنابراین این گیاه برای کسانی که سابقه سنگ کیسه صفرا داشته‌اند، مضر محسوب می‌شود.

گروه دیگری که باید زنجبیل را با احتیاط مصرف کنند، کسانی هستند که داروی ضدانعقاد خون وارفارین مصرف می‌کنند، چراکه زنجبیل می‌تواند اثر ضدانعقادی آن را تشدید و خونریزی شدید ایجاد کند.

جدول ارزش تغذیه‌ای 100 گرم زنجبیل تازه

ماده مغذی (واحد اندازه‌گیری)  ارزش تغذیه‌ای         درصد از RDA

انرژی (کیلو‌کالری)  80           4

کربوهیدرات (گرم)  17.77     13.5

پروتئین (گرم)         1.82       3

چربی کل (‌گرم)      0.75       3

کلسترول (میلی‌گرم) 0             0

فیبر رژیمی (گرم)   2             5

ویتامین‌ها

نیاسین (میلی‌گرم)     0.75       4.5

پانتوتنیک اسید (میلی‌گرم)       0.203     4

پیریدوکسین (میلی‌گرم)            0.16       12

ویتامین C (میلی‌گرم)               5             8

ویتامین E (میلی‌گرم)               0.26       1.5

ویتامین K (میکروگرم)            0.1         0

الکترولیت‌ها

سدیم (میلی‌گرم)       13           1

پتاسیم (میلی‌گرم)     415        9

مواد معدنی

کلسیم (میلی‌گرم)      16           1.6

مس (میلی‌گرم)        0.226     25

آهن (میلی‌گرم)        0.6         7.5

منیزیوم (میلی‌گرم)   43           11

منگنز (میلی‌گرم)     0.229     10

فسفر (میلی‌گرم)       34           5

روی (میلی‌گرم)       0.34       3