مایع منی به یکی از دو شکل زیر خواهد بود: کم حجم و اسیدی، حجم با pH مایع منی طبیعی، مایع منی کم حجم با pH مایع منی اندک فقط حاوی ترشحات پروستات خواهد بود بنابراین حجم آن حدود شش دهم میلی‌لیتر و pH آن اسیدی و شش و نیم خواهد بود. اگر مایع منی کم حجم و اسیدی باشد، یا کیسه‌های منوی بصورت مادرزادی وجود ندارند و یا اینکه مجاری انزالی که ترشحات کیسه‌های منوی را خارج می‌کنند مسدود هستند.
گاها می‌توان مجاری انزالی مسدود را با یک عمل جراحی کوچک باز کرد. اگر در یک مرد مبتلا به آزواسپرمی حجم مایع منی طبیعی (بیش از یک میلی لیتر) و مایع منی قلیائی (pH بیش از 7) باشد، نشاندهنده عملکرد طبیعی کیسه‌های منوی و باز بودن مجاری انزالی است. در این بیماران یا انسداد در نزدیکی بیضه است و یا بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند.
مطلب مهم این است که در تعداد قابل توجهی از بیمارانی که آزمایشگاه آزواسپرمی گزارش می‌کند، اگر مایع منی سانتریفیوژ شود و رسوب حاصل از سانتریفیوژ بررسی شود، مایع منی دارای اسپرم خواهد بود.
بررسی‌های هورمونی
برای عملکرد طبیعی بیضه‌ها، عملکرد طبیعی دو غده مهم دیگر لازم است. یک محوری از بالا به پائین هم در مرد و هم در زن وجود دارد که به آن در مرد محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – بیضه گفته می‌شود. با شروع بلوغ غده هیپوتالاموس هورمونی بنام GnRH ترشح می‌کند که این هورمون از طریق جریان خون به غده هیپوفیز رفته و سبب ترشح دو نوع هورمون توسط غده هیپوفیز به نام‌های LH و FSH می‌شود.
این دو هورمون باز از طریق خون به بیضه‌ها برده شده و هورمون LH سبب ترشح هورمون تستوسترون توسط بیضه‌ها و هورمون FSH سبب تولید اسپرم توسط بیضه‌ها می‌شود. حال اگر بیضه‌ها به هر دلیلی نتوانند هورمون تستوسترون تولید کنند، خصوصیات جنسی ثانویه در مردان ایجاد نشده و ظاهری پیدا می‌کنند که به آن ظاهر خواجه مانند می‌گویند.
اگر علت آزواسپرمی قبل بیضوی باشد، میزان هورمون‌های LH و FSH پائین خواهد بود به این بیماران می‌توان با تجویز هورمون‌های مذبور کمک کرد تا بچه‌دارشوند. ولی برعکس در علل بیضوی میزان هورمون‌های LH و FSH بویژه FSH بالا است. هر قدر میزان هورمون FSH بالاتر باشد پیش آگهی بدتر است.
بررسی‌های ژنتیکی
بررسی‌های ژنتیکی اساس و پایه بررسی بیماران مبتلا به آزواسپرمی هستند ولی اکثرا نادیده گرفته می‌شوند. مفیدترین تست ژنتیکی در این بیماران عبارتند از: آزمایش کاریوتایپ آزمایش تجزیه میزان شکستگی کروموزوم Y.
آزمایش کاریوتایپ
جهت اطلاع خوانندگان یادآوری کنم که انسان دارای 46 کروموزم است که دو تای آنها کروموزوم‌های جنسی هستند که در زنان هر دو کروموزوم جنسی X می‌باشد یعنی فرمول کروموزومی زنان 46 XX است. در مردان یکی از کروموزوم جنسی X و دیگری Y می‌باشد یعنی فرمول کروموزومی مردان 46 XY است.
هنگام تشکیل جنینی اگر کروموزوم X مادر با کروموزوم X پدر ترکیب شود، جنین دختر خواهد بود (XX) و اگر کروموزوم X مادر با کروموزوم Y پدر ترکیب شود جنین پسر خواهد شد (XY). در آزمایش کاریوتایپ فرمول کروموزوم جنسی مرد مشخص می‌شود. اختلالات کروموزومی ممکن است در تعداد باشد مثلا یک یا چند عدد کروموزوم کم یا زیاد باشد.
در سندرم کلاین فلتر که مرد با ناباروری مراجعه می‌کند، یک کروموزوم X اضافی وجود دارد، یعنی مرد بجای اینکه 46XY باشد 47XXY است. گاها اختلال در ساختمان کروموزوم است، مثلا یک تکه از کروموزوم وجود ندارد یا یک تکه از یک کروموزوم جدا و به کروموزوم دیگر می‌چسبد.
شکستگی در کروموزوم Y
یک ناحیه‌ای بر روی کروموزوم Y وجود دارد که به آن ناحیه آزواسپرمی می‌گویند. این شکستگی در بازوی بلند کروموزوم Y می‌باشد. شکستگی در بازوی بلند کروموزوم Y شایعترین اختلال ژنتیکی قابل تشخیص در نارسائی تولید اسپرم است. ناحیه آزواسپرمی بر روی کروموزوم Y را با AZF یا Azoospermia Factor نشان می‌دهند. سه نوع AZF وجود دارد: AZFa، AZFb، و AZFc. مشخص کردن این نواحی اهمیت زیادی دارد.
اگر مرد مبتلا به آزواسپرمی دارای شکستگی در AZFc باشد در 60 درصد موارد در نمونه‌برداری از بیضه‌ها می‌توان جهت لقاح مصنوعی اسپرم پیدا کرد. ولی اگر شکستگی در AZFa و AZFb باشد احتمال بدست آوردن اسپرم در نمونه‌برداری از بیضه فوق‌العاده اندک است. مردان دارای AZFa تقریبا هیچ سلول زایائی در نمونه‌برداری از بیضه‌ها نخواهند داشت.
مردانی که دارای AZFb می‌باشند معمولا در آنها تکامل اسپرم متوقف می‌شود (یعنی سلولهای مولد اسپرم دارند) که گاها می‌توان با تجویز دارو تکامل اسپرم را کامل کرد. بنابراین ارزش بررسی ژنتیک از اینجا مشخص می‌شود که هر سه گروه از بیماران فوق در آزمایش تجزیه منی دارای آزواسپرمی (تعداد اسپرم‌ها) هستند.
بطور خلاصه
یک درصد مردان و 15 درصد مردان نابارور دارای آزواسپرمی هستند. آزواسپرمی به معنی ناباروری مطلق نیست. در مردان مبتلا به آزواسپرمی باید تشخیص دقیق علت آزواسپرمی مشخص شود. برای تشخیص باید راهی را انتخاب کرد که در حداقل زمان و با حداقل هزینه به تشخیص برسیم. باید تکلیف زوج‌های با همسر مبتلا به آزواسپرمی روشن شود و از مراجعات مکرر آنها به پزشکان مختلف جلوگیری گردد.
برای خواندن بخش اول- مردان نابارور مبتلا به آزواسپرمی- اینجا كلیك كنید.
