گفت و گو : زهرا چیذری
تحریریه زندگی آنلاین : یک بحران جهانی که همه دنیا را در ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار داد. کرونا تنها یک بیماری نیست. این ویروس در سطوح خرد و کلان اثراتش را در اقتصاد، فرهنگ و حتی خانواده بر جای گذاشته و موجب شده تا در برخی عرصه‌ها شاهد تحولات شگرف مثبت و منفی باشیم. خانواده هم یکی از نهادهایی است که از پاندمی این ویروس تأثیر بسیار زیادی پذیرفته است. تاثیراتی مثبت و منفی که حکایت از ویژگی‌های مثبت و منفی خانواده‌های مختلف دارد، اما در نهایت کرونا می‌تواند یک فرصت بی‌بدیل برای اصلاح برخی روندها و تعاملات درون خانواده را پیش روی خانواده‌ها قرار دهد، اگر به درستی به آن نگاه کنند.
بیشتربخوانید:
نقشه راه عبور خانواده از پیچ کرونا ( قسمت اول )
خانم دکتر نوابی! ویروس کرونا و تبعات آن و نگرانی از ابتلای خود و عزیزانمان به این ویروس موجب شده تا ترس‌ها و استرس‌های زیادی به خانواده‌ها تحمیل شود. برای مواجهه با ترس‌ها و استرس‌هایمان باید چه کنیم؟
به طور کلی استرس‌ها هم خیلی طبیعی است و در زندگی پیش می‌آید، اما باید راه کنترل آنها را یاد بگیریم. در این زمینه می‌توانیم هم از کتاب‌هایی که وجود دارد استفاده بکنیم و هم از روانشناسان کمک بگیریم. انواع تکنیک‌های آرام‌سازی روانی برای مواقعی که با استرس‌های زندگی مواجه هستیم وجود دارد. یکی از ساده‌ترین راه‌کار‌ها همین نفس عمیقی است که ما از طریق بینی هوا را وارد ریه‌ها کرده و از طریق دهان به آهستگی آن را خارج می‌کنیم. همچنین اخبار مثبت که باید در طول روز چندین بار به آنها فکر کنیم و خودمان را عادت بدهیم به این اندیشه و افکار مثبت و مرور خاطرات خوب و زیبایی‌هایی که خداوند خلق کرده است.
توجه به این نکات مثبت یادآوری افراد خوبی که می‌شناسیم، صحبت‌های خوب و چیزهای خوب و زیبا می‌تواند به ما کمک بکند. ما می‌توانیم انواع و اقسام اینها را برای خودمان بنویسیم و هر وقت حال خوشی نداریم، این زیبایی‌ها و خوبی‌ها را مرور کنیم و خدا را برای داشتن این همه نعمت‌ها شکر کنیم. در هر حال با کارهای خیلی ساده می‌شود این استرس‌ها را کنترل کرد. ما باید شادی را در درون خود به وجود بیاوریم.
می‌توانیم به چیزهایی بیندیشیم و چیزهایی را احساس کنیم که ما را از درون شاد بکند. آنچه ما را از بیرون شاد می‌کند گذراست، اما این شادی درون است که ماندگار است. خیلی‌ها تصور می‌کنند پول و ابزارهای بیرونی انسان را شاد می‌کند. اگرچه پول و نیازهای اولیه از الزامات زندگی است، ولی در عمل این شادی است که موجب موفقیت ما می‌شود و نه برعکس. یکی از تاثیرات بسیار مهم شاد بودن در خانواده هم ارتباط مطلوب با همسر و فرزندان است. شادی اکتسابی، قابل یادگیری و همچنین مسری است و به دیگران سرایت می‌کند. حضور یک آدم شاد در یک جمع می‌تواند بقیه را شاد و برعکس حضور یک فرد غمگین می‌تواند بقیه را غمگین کند.
بیشتربخوانید:
پیامدهای کرونا برای زنان
به هر حال در خانواده تعارضاتی میان همسران و یا پدر و مادر و فرزندان و یا بین خواهران و برادران پیش می‌آید. چگونه می‌توانیم این تعارضات را به یک ارتباط مطلوب و مؤثر تبدیل کنیم؟
برای یک ارتباط مطلوب با همسر و فرزندان باید مهارت گفتگو و تبادل نظر را یاد بگیریم. احساساتمان را بیان کنیم. این کار می‌تواند به شادی درونی ما کمک کند خیلی از همسران عکس العمل‌هایشان را به دلیل آنچه که حس کرده‌اند، بیان می‌کنند، اما اصل ماجرا که موجب ناراحتی‌شان شده است را بیان نمی‌کنند. در چنین مواقعی طرف مقابل ما در حیرت است که دلیل این رفتار چیست؟! باید راجع به آنچه ما را ناراحت کرده صحبت کنیم. اینها همه مهارت و هنری است که با خواندن کتاب و از طریق فضای مجازی و یا از کمک روانشناسان می‌توانیم اطلاعاتی را در این زمینه کسب کنیم.
من به پدر و مادرها و همسران توصیه می‌کنم که هنر خوب گوش کردن را یاد بگیرند. با گوش کردن بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود. در درجه بعدی اگر مشکلی را متوجه نمی‌شوند سؤال بکنند و ببینند مشکل اصلی بر سر چیست. کلی صحبت کردن راه حل نخواهد بود، بلکه باید به صورت مصداقی در رابطه با مشکلات و ناراحتی‌های‌مان صحبت کنیم. باید با همدیگر شفاف صحبت بکنیم. اگر این شفافیت را شعارمان قرار بدهیم و بر اساس آن عمل کنیم خیلی از مشکلات حل می‌شود. اگر نظری مخالف همدیگر داریم دلایل خود را بیاوریم و حتی روی کاغذ بنویسیم و جلوی یکدیگر بگذاریم و ببینیم کدام یک از اینها بیشتر برای زندگی‌مان سودمند است.
اختصاصاً درباره کرونا هم بفرمایید. با استرس‌های ناشی از کرونا چه کنیم؟ نگرانی از ابتلای خود یا عزیزانمان به این بیماری و یا حتی مرگ و از دست دادن آنها!
ویژگی تمام انسان‌های برخوردار از سلامت روان این است که واقعیت‌ها را بپذیرند. شیوع کرونا هم در دنیا یک واقعیت تلخ و جهان‌شمول است، بنابراین از این واقعیت اجتنابی نیست و موضوعی نیست که فقط در ایران باشد، بلکه تمام دنیا به نوعی درگیر این ویروس هستند، بنابراین در نخستین مرحله باید به جای رفتارها و عادات گذشته، یکسری عادات و رفتارهای جدید را جایگزین کنیم. به طور نمونه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی خیلی بیشتر از گذشته باید بهداشت فردی‌مان را رعایت کنیم. شستشوی دست‌ها، استفاده از ماسک و دستکش و رعایت فاصله‌های مناسب از جمله رفتارهایی است که باید جایگزین رفتارهای گذشته‌مان بکنیم. پرهیز از پاساژ گردی، حضور در مکان‌های شلوغ و سفر و در یک کلام خودمراقبتی را جایگزین رفتارهای گذشته کنیم. دوم اینکه برای در خانه ماندن برنامه‌ریزی داشته باشیم، چرا که بی‌برنامگی استرس ایجاد می‌کند. اینکه ما صبح بلند شویم و بگوییم حالا می‌خواهیم چه کار بکنیم، می‌تواند به ما استرس وارد کرده و ما را ناشاد کند، بنابراین باید برای خودمان برنامه‌ریزی منظم و جامع روزانه تنظیم کنیم. بعد از این نیایش به درگاه خداوند، ورزش روزانه، مطالعه و فعالیت‌های روزانه خانوادگی و نظافت خانه، فعالیت‌های علمی فرهنگی و هنری در زمانی که در خانه هستیم و همچنین کمک به کسانی که به کمک فکری یا جسمی یا مالی ما نیاز دارند از جمله برنامه‌ریزی‌هایی است که می‌تواند به زندگی ما معنا بخشد. حرکات ورزشی تنش‌زدایی و ریلکسیشن هم می‌تواند به ما کمک کند و می‌توانیم از طریق کتاب‌ها و مقالاتی که وجود دارد، این کارها را یاد بگیریم. می‌توانیم با تمرینات بسیار ساده انقباض و انبساط عضلانی به خودمان آرامش بدهیم.
بیشتربخوانید:
زنان؛ سنگربان سلامت جامعه
بچه‌ها هم از نظر روانی در این ایام بسیار آسیب دیده‌اند و ترس و نگرانی والدین به بچه‌ها هم منتقل شده است. رفتار درست برای مراقبت روحی از بچه‌ها در این بحران باید چگونه باشد؟
کسانی که فرزند دارند بهترین فرصت است که یکی دو ساعت از وقت‌شان را برای بازی با بچه‌ها بگذارند. بازی‌های نمایشی پانتومیم با بچه‌ها می‌تواند بچه‌ها را سرگرم کند و ذهن‌شان را از منفی شدن نگه دارد. وقتی خواب بچه‌ها، استراحت آنها، بازی و فعالیت‌های روزانه‌شان به موقع باشد، دیگر نمی‌توانند به مسائل منفی فکر بکنند.
ممکن است کرونا به سراغ هر کدام از ما بیاید. در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده به این بیماری باید چه کرد؟
اگر کسی از اعضای خانواده به کرونا مبتلا شد باید مطابق با دستورالعمل پذیرش شده رفتار کنیم و تنها یک نفر مراقبت این فرد بیمار را بر عهده بگیرد. علاوه بر این لازم است به مکان‌های شلوغ نرویم تا اضطراب ابتلا به کرونا را از خودمان دور کنیم. همچنین سعی کنیم زیاد در معرض اخبار ناخوشایند قرار نگیریم، چراکه این اخبار روحیه و دستگاه ایمنی بدن ما را ضعیف می‌کند و اگر سیستم ایمنی ما ضعیف شود زمینه برای ابتلا تسهیل می‌شود. از بودن در کنار خانواده لذت ببریم و به فرزندانمان نگاه کنیم و رشد آنها را تماشا کنیم. این فرصتی استثنایی است که در اختیار مادرها قرار گرفته است. همین نگاه کردن به فرزندانمان می‌تواند موجب لذت ما در زندگی شود و ما را شاد کند. صحبت کردن و در میان گذاشتن خاطرات خوب گذشته با خانواده و شکرگزاری بابت نعمت‌ها از جمله مسائلی است که می‌تواند خانواده را شاد کند.
بیشتر بخوانید:
نگاهی به نقش بانوان در مبارزه با کرونا
واقعیت تلخ این روزها مرگ روزانه ده‌ها تن از هم وطنان‌مان بر اثر بیماری کرونا است. مرگ‌هایی که امکان سوگواری و برگزاری مراسم‌های معمول را ندارند و از این منظر فشار روحی زیادی را به خانواده متوفی وارد می‌کند. در چنین موقعیتی باید چگونه رفتار کرد؟
در این ایام متاسفانه برخی از خانواده‌ها عزیزان‌شان را از دست داده‌اند آن هم بدون اینکه امکان برگزاری مراسم‌های معمول را داشته باشند. باید بدانیم این سوگ ابراز نشده در مورد کسانی که عزیزی را از دست داده‌اند، آنهم با خاکسپاری غریبانه و بدون برگزاری مراسم همه اینها موجب می‌شود تا داغ از دست دادن عزیزان برای افراد صد هزار چندان بزرگ‌تر شود. این اتفاق و تحمل از دست دادن عزیز با این ترتیب در دوران کرونا در جامعه‌ای مانند ایران که در آن همبستگی‌های عاطفی خانوادگی و دوستی نقش اساسی و پررنگی دارد در مقایسه با سایر جوامع به مراتب دشوارتر است، اما چگونه با این سوگ کنار بیاییم؟ به نظر من هرگز نباید جلوی گریه کردن عزاداران را گرفت. باید بگذاریم تا این افراد گریه کنند. این افراد باید دچار بی‌خوابی نشوند و به میزان مناسب و متداول خواب داشته باشند و کمک کنیم تا این افراد زندگی آرامی داشته باشند. افراد خیلی نزدیک که در ارتباط با این فرد هستند، در خانه متوفی گرد هم جمع شوند. اگر تعداد محدودی باشند و با رعایت دستورات بهداشتی کنار هم جمع شوند و ابراز همدلی بکنند، این حمایت روانی و اجتماعی روحیه صاحب عزا را تقویت می‌کند و آنها حس می‌کنند تنها نیستند. هر چند در حال حاضر خیلی محدود امکان ابراز چنین همدردی‌هایی وجود دارد. در دوران کرونا ما ناگزیریم اکثر مراسم را با این محدودیت برگزار کنیم، اما اینکه هیچکس اطرافمان نباشد و با افراد همدلی نکنیم اثرات روانی بعدی یا افسردگی‌های مزمن را در صاحب عزا ایجاد می‌کند.
به خاطر شرایط موجود خیلی وقت‌ها خداحافظی بین متوفی و خانواده انجام نگرفته و یا مراسم تدفین به شکل معمول انجام نشده و این موجب می‌شود تا فرد صاحب عزا واقعیت را دیرتر بپذیرد و به دلیل محدودیت و محرومیت از حمایت‌های روانی و اجتماعی، بیشتر احساس محرومیت کند، بنابراین من توصیه می‌کنم اجازه بدهیم افرادی که عزیزی از دست داده‌اند، گریه و زاری کنند تا تخلیه روانی صورت بگیرد، چرا که اگر این کار را نکنند بغض در گلو مانده موجب بروز استرس‌ها و بیماری‌ها و افسردگی در آنها می‌شود. افراد خیلی نزدیک به تعداد کم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در خانه دور هم جمع شوند. همچنین خیرات و کمک به مستمندان می‌تواند به آرامش روحی این افراد کمک کند. همچنین این افراد می‌توانند از ظرفیت فضای مجازی استفاده کنند و با ارتباط‌گیری با نزدیکان از طریق فضای مجازی عزاداری کنند و از همه مهم‌تر این که با یک نگرش واقع بینانه باور داشته باشند، این روزهای سخت هم می‌گذرد و برای همیشه نمی‌ماند.
