زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گردآوری و ترجمه : سولماز دانشور نیک

تحریریه زندگی آنلاین : در مطلب قبلی، تعدادی از شایع‌ترین بیماری‌های مسری در دوران بارداری را به‌همراه توضیحات مربوطه درباره نحوه انتقال، خطرات و عوارض، نحوه پیشگیری و درمان آن‌ها ارائه کردیم. در این مقاله به ادامه مطلب می‌پردازیم.

ویروس زیکا (Zika Virus)

ویروس زیکا یکی از ویروس‌های منتقل‌شونده از طریق پشه است که در سال‌های اخیر به‌ویژه در بین زنان باردار به‌دلیل اثرات شدید آن بر جنین، مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این بیماری به‌رغم اینکه در اغلب بزرگسالان با علائم خفیف ظاهر می‌شود یا بدون علامت است، می‌تواند در دوران بارداری باعث عوارض شدید مغزی در جنین شود. در ادامه به بررسی مفصل‌تر این بیماری می‌پردازیم:

 تعریف ویروس زیکا

ویروس زیکا یک آربوویروس از خانواده فلاوی‌ویریده است که اولین بار در سال 1947 در جنگل زیکا در اوگاندا از یک میمون کشف شد، اما اپیدمی‌های گسترده آن از سال 2007 در جزایر کارایپ، اقیانوس آرام آغاز و سپس در سال‌های 2015 تا 2016 در آمریکای جنوبی، به‌ویژه برزیل، شیوع یافت.

 نحوه انتقال

• نیش پشه‌های آلوده از نوع آئدس آجپتی یا آئدس آلبوپیکتوس (همان پشه‌هایی که ویروس دنگی و چیکونگونیا را منتقل می‌کنند).
• انتقال از طریق جفت به‌واسطه رابطه جنسی با فرد آلوده.
• انتقال از طریق خون آلوده (بسیار نادر).
• پیوند اعضا (گزارش‌های نادر).
• شیر مادر (انتقال اثبات نشده، ولی ویروس در شیر شناسایی شده است؛ با این حال، تغذیه با شیر مادر توصیه می‌شود).

 دوره کمون و نشانه‌های بالینی

دوره کمون

معمولا بین ۳ تا ۱۴ روز پس از نیش پشه آلوده است.

علائم در بزرگسالان

گرچه در بیش از ۸۰ درصد موارد بدون علامت است، اما در صورت بروز علائم، شخص با تب خفیف، راش یا همان جوش‌های پوستی به‌ویژه در صورت و بدن، قرمزی یا التهاب چشم (ورم ملتحمه غیرچرکی)، درد مفاصل به‌ویژه در دست و پا، سردرد، ضعف و احساس ناراحتی عمومی مواجه خواهد بود.

 مهم‌ترین نگرانی: انتقال به جنین

• ویروس می‌تواند از جفت عبور و مغز جنین را آلوده کند.
• اگر مادر در سه‌ماهه اول بارداری مبتلا شود، احتمال بروز ناهنجاری‌های جنینی بسیار بالاتر است.

 خطرات و عوارض ویروس زیکا در جنین و نوزاد

1. میکروسفالی

• کاهش اندازه جمجمه و مغز
• اختلالات و ناهنجاری‌های شدید در رشد مغز و هوش

2. سایر عوارض

• کلسیفیکاسیون مغزی
• هیدروسفالی
• اختلالات بینایی و شنوایی
• صرع
• اختلالات حرکتی و عضلانی
• تأخیر رشد عصبی و ذهنی

این مجموعه علائم به‌عنوان «سندرم مادرزادی زیکا» شناخته می‌شوند.

 تشخیص زیکا در دوران بارداری

آزمایشات پیشنهادی

• RT-PCR برای شناسایی RNA ویروس در خون، ادرار، یا مایع آمنیوتیک (در طی 1 تا 2 هفته پس از بروز علائم).
• آزمایش آنتی‌بادیIgM و IgG ضدزیکا (در موارد مشکوک یا بدون علامت).
• سونوگرافی جنین برای بررسی میکروسفالی یا سایر ناهنجاری‌های مغزی.
• در صورت مواجهه با مشاهدات غیرطبیعی، احتمالا آمنیوسنتز برای بررسی ژنتیکی یاPCR توصیه می‌شود.

 پیشگیری از ابتلا به زیکا در دوران بارداری

• اجتناب از سفر به مناطق آلوده به زیکا.
• استفاده از دافع حشرات (مناسب).
• پوشیدن لباس آستین‌بلند و شلوار بلند.
• استفاده از پشه‌بند در مناطق پرخطر.
• استفاده از کاندوم یا پرهیز ارتباط جنسی با شریک آلوده یا مشکوک به آلودگی.
• بررسی سونوگرافی‌های منظم برای شناسایی علائم ناهنجاری در جنین.

 درمان زیکا

متأسفانه درمان ضدویروسی خاصی برای زیکا وجود ندارد. درمان حمایتی شامل موارد زیر است:

- استراحت، مصرف مایعات کافی و استامینوفن برای کاهش تب و درد.

نکته: استفاده از ایبوپروفن یا آسپرین در زنان باردار توصیه نمی‌شود، مگر با دستور پزشک.

 وضعیت واکسن زیکا

در حال حاضر هیچ واکسن تأییدشده‌ای برای زیکا در دسترس عمومی نیست، اما تحقیقات در مراحل پیشرفته قرار دارند.

 مناطقی با شیوع بالا

• کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی (مانند برزیل و کلمبیا)
• حوزه کارائیب
• بخش‌هایی از آسیای جنوب شرقی و آفریقا
• ایالات متحده در مناطق جنوبی (موارد محدود)

 نتیجه‌گیری

ویروس زیکا با وجود علائم خفیف یا بدون علامت در بزرگسالان، یکی از ویروس‌های بسیار خطرناک برای زنان باردار محسوب می‌شود، چرا که می‌تواند منجر به سندرم مادرزادی زیکا و ناهنجاری‌های جدی در مغز جنین شود.

پیشگیری از نیش پشه، رعایت احتیاطات جنسی، اجتناب از سفر به مناطق آلوده و پیگیری منظم بارداری از کلیدی‌ترین اقدامات برای محافظت از سلامت مادر و جنین هستند.

ایدز

(HIV: Human Immunodeficiency Virus)

 تعریف ایدز(HIV/AIDS) 

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) عامل بروز بیماری ایدز است. این ویروس به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و به‌ویژه سلول‌های+CD4  (کمک‌کننده / یاریگر) را تخریب می‌کند. در صورت عدم‌درمان،HIV  به‌تدریج به سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS: Acquired Immune Deficiency Syndrome) تبدیل می‌شود که در آن، بدن توانایی مقابله با عفونت‌ها و سرطان‌های معمول را از دست می‌دهد.

 نحوه انتقال

• استفاده مشترک از سرنگ و سوزن آلوده
• تماس با خون یا ترشحات جنسی آلوده؛ از جمله، رابطه جنسی محافظت‌نشده با فرد آلوده، تزریق، انتقال خون و خالکوبی غیرایمن
• انتقال از طریق جفت در دوران بارداری، زمان زایمان یا شیردهی.

 مراحل پیشرفت و علائم HIV

• HIV در سه مرحله پیشرفت می‌کند:

1. مرحله اولیه (حاد)

• علائمی شبیه آنفلوآنزا: تب، خستگی، درد عضلات، گلودرد و بثورات پوستی که معمولا ۲ تا ۶ هفته پس از آلودگی ظاهر می‌شوند.

2. مرحله نهفتگی (مزمن)

• بدون علامت یا با علائم خفیف
• ممکن است سال‌ها بدون درمان ادامه یابد.

3. مرحله ایدز (AIDS)

• افت شدید سلول‌های +CD4
• عفونت‌های فرصت‌طلب (مانند: پنومونی قارچی، سل و سارکوم کاپوزی)
• کاهش وزن شدید، تب مکرر، عفونت دهان و پوست

 HIV و خطرات آن در بارداری

خطر انتقال به جنین

• بدون درمان: احتمال انتقال از مادر به کودک حدود ۱۵ تا ۴۵ درصد است.
• با درمان مناسب: این احتمال به کمتر از ۱ درصد کاهش می‌یابد.

عوامل افزایش خطر انتقال

• بار ویروسی بالا
• عفونت توأم با سایر بیماری‌های آمیزشی
• شیردهی
• زایمان واژینال با زخم‌های فعال

 پیشگیری

• رابطه جنسی ایمن (استفاده از کاندوم)
• عدم‌استفاده مشترک از وسایل تزریقی
• مصرف داروهای ضدویروس در دوران بارداری
• آزمایش منظم HIV برای زنان در سن باروری
• زایمان سزارین، پرهیز از شیردهی در برخی موارد
• پیشگیری قبل از مواجهه برای افراد در معرض خطر

 درمانHIV  در دوران بارداری

درمانHIV  شامل داروهای ضدویروسی و رژیم دارویی کامل ضدویروسی برای مادر و نوزاد پس از تولد است. این داروها ویروس را سرکوب کرده و حتی از انتقال به جنین نیز جلوگیری می‌کنند.

پزشک بر اساس شرایط مادر، رژیم دارویی مناسب را انتخاب می‌کند. شروع زودهنگام درمان (ترجیحا در سه‌ماهه اول) نقش حیاتی دارد.

 اقدامات هنگام تولد

برای جلوگیری از انتقال به نوزاد:

• تولد در مرکز مجهز و تحت نظر متخصص زنان و عفونی
• زایمان سزارین در صورتی که بیماری بار ویروسی بالا داشته باشد.
• تزریق داروی زیدوودین به نوزاد تا ۶ هفته زیر نظر پزشک
• در کشورهایی که امکان تغذیه جایگزین امن وجود دارد، شیردهی ممنوع است.

 تستHIV  در بارداری

تمام زنان باردار باید حداقل یک‌بار در دوران بارداری تستHIV  بدهند (معمولا در سه‌ماهه اول). در صورت پرخطر بودن یا بی‌علامتی، تست مجدد در سه‌ماهه سوم توصیه می‌شود.

 تغذیه و مراقبت در زنان باردار مبتلا به HIV

• رژیم غذایی متعادل برای تقویت سیستم ایمنی
• دریافت مکمل‌های ویتامینی و آهن
• پیگیری منظم رشد جنین و آزمایش‌های دوره‌ای
• مراقبت از سلامت روان (با مشاوره روان‌شناسی)

 عوارض

• نوزاد مبتلا ممکن است عوارض ایمنی (اختلالات سیستم ایمنی) شدیدی داشته باشد.

 آمار و اطلاعات جهانی

• بیش از ۳۸ میلیون نفر در جهان باHIV زندگی می‌کنند.
• سالانه حدود ۱.۳ میلیون زن باردار مبتلا بهHIV هستند.
• با درمان مناسب، درصد انتقال به نوزاد به کمتر از ۱ درصد کاهش یافته است.

 نتیجه‌گیری

HIV دیگر یک بیماری کشنده نیست؛ بلکه با درمان به‌موقع، پیگیری منظم و حمایت روانی - اجتماعی، زنان مبتلا می‌توانند بارداری سالم، نوزاد سالم و زندگی طولانی و طبیعی داشته باشند. اطلاع‌رسانی، کاهش برچسب و تبعیض، و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی از اصول حیاتی کنترل این بیماری

است.

هپاتیت‌های B و C

 تعریف هپاتیت

هپاتیت به‌معنای التهاب کبد است که می‌تواند ناشی از ویروس، دارو، الکل یا بیماری‌های خودایمنی باشد. در اینجا تمرکز ما بر روی هپاتیت ویروسی نوعB  و C است که از طریق خون یا مایعات بدن منتقل می‌شوند و می‌توانند مزمن شده و باعث سیروز کبدی یا سرطان کبد شوند.

هپاتیت B ت    (HBV: Hepatitis B Virus)

 نحوه انتقال

• تماس با خون یا مایعات آلوده بدن به‌واسطه تزریق، جراحی، خالکوبی، دندان‌پزشکی غیربهداشتی و ...
• رابطه جنسی محافظت‌نشده
• انتقال از مادر به نوزاد حین زایمان
• استفاده از وسایل شخصی مشترک مانند تیغ، مسواک و ...

 علائم بالینی

بسیاری از مبتلایان، به‌ویژه کودکان، بی‌علامت هستند، اما ممکن است گاه علائم زیر دیده شود:

- تب، ضعف، خستگی، تهوع، استفراغ، درد شکمی، زردی پوست و چشم، تیره‌شدن ادرار، بی‌رنگی مدفوع و درد مفاصل

 خطر در بارداری

• انتقال عمودی (مادر به نوزاد) در زمان زایمان بسیار شایع است.
• نوزاد آلوده، در ۹۰ درصد موارد وارد فاز مزمن بیماری می‌شود.
• خطر زایمان زودرس، وزن کم نوزاد و سقط جنین افزایش می‌یابد.

 پیشگیری در مادر

• تزریق واکسن هپاتیتB در سه دوز بهترین راه پیشگیری است.

در نوزادان مادران مبتلا

• تزریق واکسن HBV در ۱۲ ساعت اول تولد.
• تجویز ایمونوگلوبولین ضد هپاتیت B

H(HBIG :Hepatitis B Immune Globulin)n

برای نوزاد.

 درمان

• برای هپاتیت B: داروهای ضدویروسی خاص با نظر پزشک
• بیشتر مبتلایان به هپاتیتB مزمن نیاز به درمان درازمدت دارند.
• درمان از بروز انتقال به جنین پیشگیری می‌کند.
• غربالگری در ابتدای بارداری بسیار مهم است.
• در بارداری، اگر بار ویروسی مادر بالا باشد، داروی تنوفوویر از سه‌ماهه سوم تجویز می‌شود.

 عوارض

• در مادر: نارسایی کبد، سیروز.
• در نوزاد: ابتلای مزمن و سرطان کبد در آینده.

هپاتیت C ت(HCV: Hepatitis C Virus)

 نحوه انتقال

• تماس با خون آلوده (تزریق، انتقال خون قدیمی و خالکوبی غیرایمن)
• به‌ندرت از طریق رابطه جنسی
• انتقال از مادر به جنین در حدود 5 درصد موارد (بیشتر در مادران دارایHIV مثبت)

 علائم بالینی

در اکثر موارد، بی‌علامت است. در مراحل حاد:

• ضعف، تهوع و درد عضلانی
• زردی و بزرگ‌شدن کبد
• علائم مزمن: سیروز و سرطان کبد

 خطر در بارداری

• انتقال به جنین در حدود 5 درصد موارد
• خطر افزایش‌یافته در مادران دارایHIV مثبت
• در نوزادان، خطر ابتلا به هپاتیت مزمن C وجود دارد.
• عوارض دیگر: زایمان زودرس، محدودیت رشد جنین و وزن کم نوزاد

 پیشگیری

• در حال حاضر واکسن برای هپاتیتC وجود ندارد.
• پرهیز از تماس با خون آلوده.
• انجام تستHCV در زنان باردار پرخطر یا مبتلا

 درمان

• تجویز داروهای ضدویروسی جدید مانند سوفوسبوویر، لدیپاسویر و غیره. زیر نظر پزشک.
• درمان معمولا پس از زایمان آغاز می‌شود.

 مقایسه هپاتیتB  وC  در دوران بارداری

هپاتیت B ت (HBV)

• راه انتقال: خون، رابطه جنسی و مادر به نوزاد
• خطر انتقال به جنین: بالا (تا ۹۰ درصد بدون مداخله)
• واکسن: دارد
• امکان درمان در بارداری: از طریق تنوفوویر وجود دارد.
• ایمن‌سازی نوزاد: از طریق واکسن +HBIG

هپاتیت C ت (C (HCV

• راه انتقال: عمدتا خون، گاهی از مادر به نوزاد
• خطر انتقال به جنین: کمتر (حدود 5 درصد)
• واکسن: ندارد
• امکان درمان در بارداری: خیر (درمان پس از زایمان توصیه می‌شود.)
• ایمن‌سازی نوزاد: از طریق مراقبت‌های بالینی

 توصیه‌ها به زنان باردار مبتلا بهHBV  یا HCV

• مراجعه منظم به متخصص زنان و گوارش.
• انجام تست‌های عملکرد کبد، بار ویروسی و بررسی خطر انتقال.
• مشاوره درباره زایمان در مرکز مجهز.
• اطلاع‌رسانی به تیم زایمان برای تدارک دیدن اقدامات بهداشتی لازم.
• اجتناب از شیر دادن در صورت زخم بودن نوک سینه و خون‌ریزی آن درHBV (در سایر موارد، شیر دادن مانعی ندارد).

 بررسی سلامت نوزادان متولد شده از مادران مبتلا

• آزمایش خون نوزاد برای تشخیص آلودگی (HBsAg، Anti-HBs، HCV RNA)
• در صورت ابتلا به HBV: تزریق واکسن و تجویزHBIG طبق زمان‌بندی مربوطه
• پیگیری در سال اول زندگی برای بررسی وضعیت مزمن بودن بیماری

 نتیجه‌گیری

هپاتیتB  وC  از مهم‌ترین بیماری‌های ویروسی هستند که ممکن است در دوران بارداری با عوارضی برای مادر و جنین همراه باشند. در حالی که هپاتیتB  با واکسن و داروی مناسب تا حد زیادی قابل کنترل است، هپاتیتC  نیازمند تشخیص زودهنگام و پیگیری پس از زایمان است. مدیریت صحیح بارداری در این بیماران با کمک تیم پزشکی تخصصی می‌تواند از بروز بسیاری از عوارض جلوگیری کند.

 نتیجه‌گیری کلی از تمامی مطالب مقاله

بارداری، دوره‌ای بسیار حساس است که ابتلا به بیماری‌های مسری طی آن می‌تواند عواقب خطرناکی برای مادر و جنین داشته باشد. پیشگیری، غربالگری به‌موقع و مراقبت‌های دوران بارداری نقش کلیدی در جلوگیری از انتقال این بیماری‌ها دارند. بسیاری از بیماری‌ها با مداخلات ساده واکسیناسیون، رعایت بهداشت فردی و درمان مناسب قابل‌کنترل یا پیشگیری هستند.