تحریریه زندگی آنلاین : شیوع ویروس کرونا جنبه‌های مختلف زندگی ما را تغییر داده، مشاغل زیادی تعطیل شده، آموزش‌ها اینترنتی شده و بسیاری از افراد مجبورند در منزل و به اصطلاح دورکاری کنند که همه این موارد مستقیم یا غیرمستقیم زندگی زنان را تحت تأثیر قرار داده است. به طور کلی زنان بیشتر از مردان در بخش خدمات مشغول به کار هستند که همین بخش در دوران شیوع ویروس کرونا هم بیشترین آسیب را دیده است و در نتیجه احتمالاً اشتغال زنان با شیوع ویروس کرونا آسیب بیشتری دیده است. آمارهای مختلف هم این موضوع را تأیید می‌کند؛ برای مثال تیرماه امسال مرکز آمار ایران اعلام کرده بود که بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٣٩٨)، ٣.٧ درصد کاهش داشته است. به عبارت دیگر در فصل بهار سال جاری نسبت به فصل مشابه سال قبل حدود دو میلیون نفر از بازار کار خارج شده‌اند که بیش از یک میلیون و ٢٠ هزار نفر آن را زنان و ٩٧٠ هزار نفر را مردان تشکیل می‌دهند.
آمارهای دیگری هم وجود دارد که ثابت می‌کند سهم اشتغال زنان در بخش خدمات بیشتر است و با وجود اینکه زنان سهم کمی از شاغلان را تشکیل می‌دهند اما درصد زیادی از متقاضیان بیمه بیکاری زنان هستند. بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران در بهار سال ۱۳۹۹ سهم شاغالان ۱۵ ساله و بیشتر در بخش خدمات ۴۹.۷ درصد، در بخش صنعت ۳۱.۸ درصد و در بخش کشاورزی ۱۸.۶ درصد بوده است. سهم اشتغال زنان از بخش‌های خدمات، صنعت و کشاورزی نیز به ترتیب ۵۷، ۲۳.۲ و ۱۹.۸ درصد است.
این در حالی است که در بهار امسال از میان ۲۲ میلیون و ۹۶۳ هزار نفر جمعیت شاغل کشور، مردان ۱۹ میلیون و ۱۷۳ هزار نفر و زنان ۳ میلیون و ۷۹۰ هزار نفر از جمعیت شاغل کشور را به خود اختصاص داده‌اند. با این وجود طبق اعلام موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، جدیدترین نتایج «نظرسنجی» این موسسه که وضعیت بیش از ۷۰۰ هزار متقاضی بیمه‌شده تأمین اجتماعی را که در سامانه بیمه بیکاری ثبت نام کرده‌اند و همچنان بیکار هستند را مورد ارزیابی قرار داده است، نشان می‌دهد ۴۰.۴ درصد از پاسخگویان در این نظرسنجی، زن و ۵۹.۶ درصد مرد بوده‌اند. همچنین براساس این نظرسنجی، ۷۷.۱ درصد پاسخ‌دهندگان در بخش «خدمات»، ۱.۴ درصد در بخش «کشاورزی» و ۲۱.۵ درصد در بخش «صنعت» مشغول به کار بوده‌اند. این شرایط نه تنها مشکلات اقتصادی زنان را تشدید و استقلال آنان را تهدید می‌کند، بلکه ممکن است وضعیت شغلی زنان بعد از بازگشت به شرایط عادی را هم تغییر دهد. چراکه با افزایش جمعیت زنان بیکار این احتمال وجود دارد که زنان برای کسب یک جایگاه شغلی به حقوق، مزایا و شرایط کاری نامناسب تن دهند.
بیشتربخوانید:
زنان؛ سنگربان سلامت جامعه
بار مضاعف کار خانگی بر گرده زنان
به دلیل تقسیم کار جنسیتی، کار خانگی و مسئولیت‌های مراقبتی عمدتاً زنانه قلمداد می‌شود و همین نقش‌های جنسیتی، یعنی وظایف و انتظاراتی که بر عهده هر یک از دو جنس گذاشته شده، می‌تواند زنان را از ورود به بازار کار یا پیشرفت در عرصه شغلی بازدارد. بر اساس نتایج آمارهای گذران وقت افـراد جامعـه در سال ۹۳-۹۴ متوسط زمان سپری‌شده در فعالیت‌های خانه‌داری توسط مردان ۱۵ ساله و بیشتر در کشور برابر با ۱ ساعت و ۱۷ دقیقه و برای زنان ۵ ساعت و ۲۵ دقیقه اسـت. همچنین زنـان جـوان ۱۵ تا ۲۴ سـاله بـه طـور متوسـط فقط ۳۴ دقیقه در روز به کار و فعالیت‌های شغلی و ۴ ساعت و ۵ دقیقـه به فعالیت‌های خانه‌داری می‌پردازند، در حالی که مردان جوان ۲ ساعت و ۳۹ دقیقه را به امور شـغلی و تنهـا ۱ ساعت و ۱۷ دقیقه را به خانه‌داری اختصاص می‌دهند. از طرف دیگر نتایج آمارگیری نیروی کار در سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که حــدود ۷۲ درصــد از زنان غیر فعال مسئولیت‌های شخصی یا خانوادگی را به عنوان مهم‌ترین مانع برای فعالیت در بازار کار بیان کرده‌اند.
اما اگر به شرایط زندگی در عصر کرونا برگردیم می‌بینیم که لزوم افزایش سطح رعایت مسائل بهداشتی و ضدعفونی کردن و شست و شوی اقلام، وسایل و بخش‌های مختلف خانه و تفکیک و ضدعفونی لباس‌ها مسئولیت‌های جدیدی را در این زمینه بر عهده زنان گذاشته است. همچنین با دورکار شدن اعضای دیگر خانواده به طور کلی کار خانگی شامل پختن غذا، پذیرایی از افراد خانواده و شست و شو هم بیشتر می‌شود.
علاوه بر این شیوع ویروس کرونا وظایف مراقبتی بیشتری بر عهده زنان گذاشته، چراکه از طرفی به دلیل خطرات ملاقات با پرستار در منزل و حضور در بیمارستان‌ها و از طرف دیگر به دلیل وخیم شدن شرایط اقتصادی، این وظایف هم بیش از پیش بر گرده زنان گذاشته می‌شود.
در کنار همه این شرایط با آموزش از راه دور زنان ناچارند کار آموزش فرزندان را نیز به عهده بگیرند و زمان زیادی را صرف رسیدگی به تکالیف و مسائل آموزشی فرزندانشان بویژه در دوره ابتدایی کنند.
برای مثال، «شهرزاد»، مادری خانه‌دار با دو فرزند در سنین ابتدایی و راهنمایی به ایسنا می‌گوید که برای دختر بزرگش که در مقطع متوسطه تحصیل می‌کند زمانی صرف نمی‌کند اما دختر دومش که سال دوم ابتدایی است نمی‌تواند به خوبی از برنامه شاد استفاده کند و او از ساعت هشت صبح تا دو بعد از ظهر دخترش را در همه کلاس‌ها راهنمایی می‌کند. از طرف دیگر بیشتر وقت‌ها صدای پیام صوتی معلمان کم و نامفهوم است و او مجبور است که گوش کند و برای دخترش توضیح دهد، به طوری‌که تقریباً همه کلاس‌ها را برای او توضیح می‌دهد. البته بعد از ساعت ۱۲ هم ناچار است که تکالیف دخترش را رونویسی کند تا او حل کند، چراکه پرینت همه تکالیف به‌صرفه نیست. بنابراین بعد از تمام‌شدن کلاس‌ها یک تا سه ساعت در روز را صرف رسیدگی به تکالیف فرزندش می‌کند.
بیشتر بخوانید:
نگاهی به نقش بانوان در مبارزه با کرونا
او در ادامه می‌گوید: برای من کار خانه بیشتر نشده اما کار مادری بیشتر شده و برنامه‌ریزی، متفاوت؛ مثلاً من حتماً شب قبل ناهار فردا را آماده می‌کنم چون صبح نمی‌توانم هم سر قابلمه باشم و هم حواسم به پیام‌های صوتی معلم باشد.
شهرزاد همچنین در پاسخ به اینکه آیا می‌تواند روزانه زمانی را به امور شخصی خود اختصاص دهد یا نه، می‌گوید که انجام کارهای شخصی‌اش به کلی منتفی شده است و ادامه می‌دهد: من همیشه منتظر مهر بودم چون در تابستان با حضور بچه‌ها در خانه نمی‌توانم هیچ کاری برای خودم انجام دهم. مثلاً از سال قبل که دختر کوچکم هم به مدرسه رفت، هر روز صبح پیاده‌روی می‌کردم اما الان دیگر امکان ورزش‌کردن هم ندارم.
مادر دیگری به نام «ندا» با یک دختر پنجم ابتدایی که حالا با شیوع ویروس کرونا مجبور به دورکاری است نیز می‌گوید: زمانی که در خانه هستم بیشتر شده اما زندگی از نظم خارج شده است و امکان برنامه‌ریزی وجود ندارد. البته با توجه به اینکه دخترم بزرگ است و بیشتر کارهای خودش را انجام می‌دهد ممکن است در روز یک ساعت برای مدرسه‌اش وقت بگذارم اما کار خانه خیلی بیشتر شده است.
او درباره کار خانگی ادامه می‌دهد: با وجود اینکه وقت بیشتری را صرف رسیدگی به امور خانه می‌کنم، تمام نمی‌شود و حتی وقت برای کار خانه کم می‌آورم اما پیش از کرونا و اشتغال در بیرون از منزل عموماً فقط آخر هفته را صرف کار خانگی می‌کردم. ندا هم روزها همزمان درگیر دورکاری، کار خانه و درس دخترش است و زمان زیادی برای رسیدن به کارهای شخصی ندارد. شاید فقط بتواند چند صفحه کتاب بخواند یا در حد محدود به کارهای عقب‌مانده رسیدگی کند.
البته به گفته او در برخی مدارس معلمان اعتقاد دارند درس‌های امروز با درس‌هایی که خانواده‌ها خواندند تفاوت‌های زیادی دارد و نمی‌خواهند که خانواده‌ها خیلی هم درگیر درس بچه‌ها شوند اما برای زنان این ذهنیت وجود دارد که چون در خانه هستند باید زمان بیشتری را به کار خانه و به فرزندشان اختصاص دهند. بنابراین زمان رسیدگی به کارهای شخصی کمتر می‌شود که این شرایط برای زنی که سال‌ها شاغل بوده خسته‌کننده است.
فشارهای روانی بیکاری زنان در دوران کرونا
فرنگیس شریفی باستان، با بیان اینکه آسیب پذیری زنان نسبت به مردان بیشتر است و در نتیجه زمینه ایجاد بیماری‌های خلقی نیز در آن‌ها بیشتر است، اظهار کرد: شیوع پاندمی کرونا و تعطیلی بسیاری از مشاغل، شرایط روانی را برای زنان سرپرست خانوار و زنان مجردی که امرار معاششان بر عهده خودشان است سخت کرده است که دائماً نگران آینده زندگی خود هستند و نمی‌دانند وضعیت زندگی آن‌ها به چه شکل خواهد بود.
این روانشناس ادامه داد: عدم تعامل اجتماعی، در خانه ماندن، عدم تحرک و... زمینه‌ای را برای افزایش سطح افسرگی، استرس و اضطراب زنان ایجاد کرده است و گاها این افسردگی و بیکاری افراد را به سمت انجام کارهای پر خطر برای کسب درآمد نیز برده است.
به گفته شریفی، مطابق با تحقیقات انجام شده در دنیا، پاندمی کرونا بر روی سلامت روان زنان بیش از مردان تأثیر گذاشته است که یکی از دلایل آن نقش محوری و کلیدی زنان در خانواده به عنوان دختر، همسر و مادر است.
وی ادامه داد: جنس حامی بودن شخصیت زنان نسبت به مردان باعث می‌شود که زنان احساساتی‌تر، ریز بین‌تر،... و در نهایت متحمل نگرانی‌های بیشتری شوند و این ویژگی‌ها در تمامی قالب‌های دختر، همسر و مادر خود را بروز می‌دهند. همچنین با توجه به اینکه مردان بیشتر در فضای کاری خارج از خانه مشغول هستند و زنان غالباً نزد فرزندان هستند و از نزدیک با مسائل آموزشی و تحصیلی، اتصال به موقع فرزندان به اینترنت و فضای مجازی آموزشی، تمرکز بر انجام تکالیف فرزندان، ایجاد انگیزه در فرزندان برای تحصیل در شرایط کرونا و تربیت فرزندان مواجه‌اند. احساس نبود همراه و همیار در انجام این مسئولیت سنگین فشار روانی زنان را دو چندان کرده است.
وی معتقد است که با شیوع بیماری کرونا تعداد مراجعات زنان به روانشناسان و گله مندی آنان نسبت به شرایط فعلی و اضطراب و افسردگی بیشتر شده است چراکه زنان در این شرایط علاوه بر دغدغه‌های گذشته خود، نگران وضعیت سلامت خانواده، وضعیت تحصیل فرزندان، تربیت فرزندان و... نیز هستند.
از روی دیگر آموزش مجازی فرزندان و محول شدن بخش زیادی از مسئولیت آموزش به مادران، میزان شیوع اختلالات افسردگی، اضطرابی و استرس را در زنان بیشتر کرده و این در حالی است که زمینه اختلالات خلقی در زنان بیشتر از مردان است.
بیشتر بخوانید:
افزایش تعداد کودکان کرونایی در کشور
این روانشناس به کارمندان بخش‌های بیمارستانی اشاره کرد و گفت: بسیاری از زنان در بخش‌های مختلف بیمارستانی نظیر پرستاری، بهیاری و ... مشغول به کارند و با توجه به شرایط ویژه‌ای که بیماری کرونا در بیمارستان‌ها ایجاد کرده است ناگزیرند حجم وسیعی از استرس و اضطراب را تحمل کنند.
وی افزود: این افراد تحت شرایط روانی و فرسودگی کاری قرار دارند و از طرفی دائماً نگران سلامت خانواده خود هستند، از این جهت با حساسیت بیش از حد، افزایش اضطراب، افزایش وسواس فکری و عملی و ... مواجه می‌شوند.
شریفی باستان به ارائه راهکارهایی جهت کنترل این شرایط به زنان پرداخت و گفت: زنان باید با ایجاد یک روال واقع‌بینانه برای خود اهداف و اولویت‌هایی را در نظر بگیرند و با یک ساختار قابل پیش‌بینی به انجام فعالیت‌های روزانه بپردازند تا بتوانند نظم روانی خوبی را در محیط خانواده برای اعضای خانواده ایجاد کنند.
وی با تاکید بر جایگزین کردن افکار مثبت و مفید با افکار خود تخریبی به دورکاری زنان اشاره کرد و گفت: زنان دورکار در مشاغل خود باید بتوانند برای دورکاری خود برنامه منظمی در نظر گیرند و اینگونه نباشد که تمام روز را مشغول کار شوند چراکه استراحت در میان کار برای سلامت روان امری ضروریست.
به گفته این روانشناس، دنبال کردن اخبار از منابع موثق، عدم تمرکز بیش از حد بر اخبار منفی و تمرکز بر فعالیت‌ها و ارتباطات اجتماعی در شرایط کرونا با ایجاد تماس‌ها و تعاملات مجازی از راه دور، می‌تواند بر سلامت روان زنان تأثیر بگذارد چراکه فردی که دارای تعاملات اجتماعی قوی است کمتر افکار منفی، ترس و تنهایی را تجربه می‌کند و در شرایط کرونا که اکثر زنان با بیکاری و یا دورکاری مواجه‌اند ایجاد تعاملات مجازی در سلامت روان آن‌ها تأثیر گذار است. شریفی باستان در انتها به فاکتورهایی نظیر خواب منظم و تأثیر مستقیم آن بر خلق افراد، تغذیه سالم و مناسب و انجام ورزش‌هایی که در خانه می‌توان آن‌ها را انجام داد اشاره کرد و گفت: در شرایط پاندمی کرونا که زنان فشارهای روانی را بیش از پیش تجربه می‌کنند درصورت نیاز می‌توانند از خدمات مشاوره و روانشناسی جهت کنترل و مقابله با این فشارها استفاده کنند.
