گفت و گو : زهرا چیذری
تحریریه زندگی آنلاین : یک بحران جهانی که همه دنیا را در ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار داد. کرونا تنها یک بیماری نیست. این ویروس در سطوح خرد و کلان اثراتش را در اقتصاد، فرهنگ و حتی خانواده بر جای گذاشته و موجب شده تا در برخی عرصه‌ها شاهد تحولات شگرف مثبت و منفی باشیم. خانواده هم یکی از نهادهایی است که از پاندمی این ویروس تأثیر بسیار زیادی پذیرفته است. تاثیراتی مثبت و منفی که حکایت از ویژگی‌های مثبت و منفی خانواده‌های مختلف دارد، اما در نهایت کرونا می‌تواند یک فرصت بی‌بدیل برای اصلاح برخی روندها و تعاملات درون خانواده را پیش روی خانواده‌ها قرار دهد، اگر به درستی به آن نگاه کنند.
برای واکاوی این ماجرا به سراغ دکتر شکوه نوابی‌نژاد از پیشکسوتان و بنیانگذاران مشاوره در کشور و «مادر مشاوره ایران» رفته‌ایم و در این‌باره با وی به گفتگو نشسته‌ایم. نوابی‌نژاد با 46 سال سابقه تدریس، پژوهش و خدمات مشاوره، در هفتمین همایش چهره‌‌های ماندگار مشاوره ایران در سال 1387 به عنوان چهره ماندگار برگزیده شد. وی همچنین سوابق متعدد پژوهشی آموزشی را در کارنامه کاری خود دارد.
بیشتربخوانید:
پیامدهای کرونا برای زنان
خانم دکتر نوابی! اگر بخواهیم به کرونا به عنوان یک پدیده ناشناخته‌ای که دنیای ما را در ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار داده نگاه کنیم و اثرات این پدیده را بر روی خانواده و روابط خانوادگی مورد بررسی قرار دهیم از نگاه شما به عنوان یک روانشناس خانواده کرونا چه اثراتی بر روی این نهاد داشته است؟
به اعتقاد بسیاری از متخصصان بحران کرونا بسیار گسترده و جهان‌شمول است به گونه‌ای که تمام مردم جهان تحت تأثیر شیوع این ویروس قرار گرفته‌اند. کسانی دچار بیماری و حتی دچار مرگ شده‌اند و اثرات تلخ و پیامدهای بسیار ناگوار این اپیدمی کشنده را در طول شش ماه گذشته کمابیش در کشور خودمان و دنیا شاهد بوده‌ایم. در کنار پیامدهای منفی و بسیار تلخ و سخت، اما پیامدهای مثبتی هم در نتیجه این اپیدمی و در قرنطینه ماندن ما رخ داده است که من به عنوان یک روانشناس خانواده هرگز نمی‌توانم این اثرات مثبت را نادیده بگیرم.
اثرات مثبت؟! مصادیق اثرات مثبت این اپیدمی از نگاه شما چه چیزهایی است؟
از جمله این اثرات مثبت بیشتر از همه عشق و انگیزه و اشتها به کسب دانش و اطلاعات روزانه در ارتباط با علوم مرتبط با اپیدمی کرونا است که در میان اقشار متفاوت جامعه ملاحظه می‌کنیم و این جای امیدواری و نشانه خوبی است.
برنامه‌های آموزشی در رسانه‌ها و در سطح گسترده‌تر در فضای مجازی پخش می‌شود. همه این‌ها مشتاقند تا بدانند آخرین یافته‌های علمی در رابطه با این ویروس چیست و از این طریق آگاهی‌شان را در رابطه با این بیماری بالا می‌برند، اما این قرنطینه فرصت‌های بی‌نظیری در اختیار اعضای خانواده قرار داده است.
متاسفانه خانواده‌های ما گاهی حداکثر در یک وعده غذایی کنار هم می‌نشستند و یکدیگر را می‌دیدند و در برخی از خانواده‌ها این همنشینی بر سر یک سفره تنها در روزهای تعطیل رخ می‌داد، بنابراین این فرصت ماندن در خانه و قرنطینه فرصتی بسیار استثنایی و ارزشمند را برای خانواده‌ها قرار داد.
بیشتربخوانید:
زنان؛ سنگربان سلامت جامعه
در واقع این در خانه ماندن به ما فرصت می‌دهد تا درباره خودمان، گذشته‌ای که داشته‌ایم، مسائل و مشکلاتمان، پیشرفت‌ها و خاطرات خوش و در عین حال دلگیری‌ها صحبت بکنیم و در حقیقت خانواده‌ها یک نوع روان درمانی در میان خودشان به صورت گروهی انجام می‌دهند. در واقع در این مدت خانواده‌ها فرصت پیدا کردند تا با همدیگر حرف بزنند.
بیشتر خانواده‌ها از این گلایه دارند که همسرشان یا برادرانشان با آنها حرف نمی‌زنند. قرنطینه ناشی از این بیماری باعث شد تا افراد در ساعت‌های طولانی کنار هم ماندن، با یکدیگر صحبت بکنند و این بسیار با ارزش است. یکی از نکاتی که در مورد مراجعانم انجام می‌دهم این است که زوج‌ها را در مقابل هم قرار می‌دهم تا با هم حرف بزنند.
و در حال حاضر این فرصت با قرنطینه کرونا در اختیارشان قرار گرفته است هرچند ممکن است این حرف زدن‌ها گاهی هم به تنش بینجامد.
مورد دیگر از جنبه‌های مثبت کرونا، این است که فرصت زمانی زیاد در خانه ماندن بسیاری از توانمندی‌ها و استعدادهای افراد را بروز و ظهور داده است و افراد می‌توانند با فراغ بال و آرامش بیشتر به علایق و استعدادهای خود بپردازند و بدون آنکه نیاز باشد از خانه خارج شوند، این علایق را از طریق آموزش‌های فضای مجازی فرا گیرند. این اتفاقی است که من خودم در خانواده و اطرافیان شاهد آن بودم.
اما برخی نگرانی‌ها در رابطه با بروز اختلافات و تشنجات در خانواده‌ها به دلیل این همنشینی و وقت‌گذرانی زیاد با یکدیگر از ابتدای شیوع کرونا مطرح بود و این نگرانی همچنان هم ادامه دارد، چراکه با وجود لغو قرنطینه‌های طولانی اما همچنان بسیاری از ادارات و سازمان‌ها ساعت کاری کارکنانشان را کاهش داده و دورکاری را برقرار کرده‌اند. نظر شما در این باره چیست؟
بله، نزدیکی زیاد همسران در خانه و ساعت‌های متوالی با همدیگر بودن گاهی ناراحتی‌هایی را هم به دنبال دارد و زمینه مشاجرات و درگیری‌ها را هم فراهم آورده است که برخی اوقات این درگیری‌ها به حدی شدت می‌یابد که حتی به مشاوره‌های آنلاین نیاز پیدا می‌کنند و یا با افسردگی و اضطراب‌ها و پرخاشگری‌های بسیار شدید همراه است، البته بخش عمده‌ای از این مسئله ناشی از این است که بسیاری از زوج‌های ما و حتی پدر و مادرها در مواجهه با فرزندان و بچه‌ها در مواجهه با پدر و مادرها، مهارت‌های صحبت کردن، تبادل نظر، افکار، کنترل خشم و تبادل مشکلات و گلایه‌هایی که از یکدیگر دارند را بلد نیستند. آنها بلد نیستند که در یک فضای آرام و بدون عصبانیت و خشم و خشونت صحبت‌هایشان را بیان کنند.
یکی از ضعف‌های بزرگ خانواده‌های ما و به ویژه زوج‌های ما این است که در مهارت گوش دادن به یکدیگر ناتوانند. وقتی که نتوانند خوب به صحبت‌های یکدیگر گوش دهند، حرفهای همدیگر را متوجه نمی‌شوند، بلکه تصورات ذهنی خودشان و آن افکاری را که می‌خواهند به همسرشان قالب کنند بیان می‌کنند، بنابراین هیچ تفاهمی میان آنها در این صحبت کردن انجام نمی‌گیرد و در نتیجه به خشونت می‌انجامد. پیامدهای تلخ این اختلافات و درگیری‌ها، افسردگی‌هایی است که می‌تواند به عواقب وخیم‌تری همچون طلاق بیانجامد، بنابراین خانواده‌های ما باید مهارت صحبت کردن و مهارت گوش کردن را یاد بگیرند. در این زمینه کتاب‌های بسیار خوبی وجود دارد که می‌توانند از طریق این کتاب‌ها این مهارت‌ها را یاد بگیرند و یا از طریق مراجعه به روانشناس‌ها که هم اکنون به صورت آنلاین خدماتشان را ارائه می‌دهند این مهارت‌ها را یاد بگیرند.
متاسفانه در خانواده‌های ما بیشترین صحبت و بیشترین تبادل نظر هنگامی است که از یکدیگر گلایه و با هم مشکل داریم. ما از یک اصل بسیار مهم در خانواده‌ها بسیار دور مانده‌ایم و آن این است که سبک زندگی شاد را بلد نیستیم. اگر سبک زندگی شاد را بلد باشیم، می‌بینیم که چقدر از موارد اختلافات و تعارضات شدید ما می‌تواند جلوگیری بکند. ما به هیچ وجه مشترک منکر وجود مشکلات و تعارضات نمی‌شویم، اما باید این مشکلات و تعارضات را مدیریت کرد. مدیریت تشنجات و مشاجرات است که می‌تواند به راه حل‌های منطقی بینجامد. بدیهی است هر وقت راه حل‌های منطقی ارائه دهیم و با منطق حرفهای و استدلال حرفمان را به کرسی بنشانیم، احساس خوبی خواهیم داشت. سلامت روان ما با افکار منطقی‌مان در ارتباط مستقیم است، بنابراین هر جا هر ناراحتی که به وجود بیاید، باید مطمئن باشیم که از منطق و استدلال دور بوده‌ایم و به سلامت روان‌مان آسیب رسانده‌ایم، بنابراین کرونا در خانواده‌هایی منجر به بروز تنش شده که از ابتدا هم دچار چالش بوده‌اند و مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط با یکدیگر و حل مسائل و مشکلاتشان را بلد نبودند.
بیشتر بخوانید:
نگاهی به نقش بانوان در مبارزه با کرونا
به این اشاره داشتید که اغلب ما سبک زندگی شاد را بلد نیستیم و این سبک زندگی می‌تواند از تعارضات و مشکلات خانوادگی جلوگیری کند. چگونه می‌توانیم به این سبک زندگی شاد و تفکر و استدلال منطقی در تعاملات خانوادگی و مواجهه با مشکلات دست پیدا کنیم؟
در این زمینه چند تکنیک بسیار مناسب وجود دارد؛ یکی از تکنیک‌ها این است که ما در رابطه با ابعاد منفی دیگران کمتر فکر کنیم. راهکار آن هم این است که اساساً نوع نگاه و تفکرمان را تغییر بدهیم. ما خودمان نباید دنبال بدی‌ها و اشکالات باشیم. هیچ‌کس کامل نیست، بلکه باید تفکر مثبت را جایگزین تفکر منفی کنیم و یاد بگیریم که هر موقعیتی که جنبه‌های منفی دارد، حتماً جنبه‌های مثبتی هم دارد، اما ما چشممان را بر روی جنبه‌های مثبت می‌بندیم و خودمان را از آرامش و تفکر منطقی درباره موقعیت‌ها، دور نگه می‌داریم.
زندگی سالم و فعال، زندگی همراه با کار، ورزش و ارتباطات خوب با اعضای خانواده و در درجه بعدی با محیط کار و دیگر افراد است. در کنار فعالیت‌هایی که به عنوان اشتغال انجام می‌دهیم، فعالیت‌های خانه در سلامت ما و به عنوان یک ورزش و فعالیت معنی‌دار بسیار کمک می‌کند. حالا هم که به خاطر کرونا بیشتر در خانه هستیم، بیشتر به کارهای خانه و انجام ورزش به خصوص ورزش‌های کششی توجه داشته باشیم، چراکه در سلامتی ما نقش مهمی دارد. مسئله دیگری که خیلی مهم است این است که زندگی معنوی و ارزشی را پیشه کرده و به دیگران خدمت کنیم. این کمک به دیگران به غیر از اینکه محبت و احترام آنها را نسبت به ما افزایش می‌دهد، موجب می‌شود در مقابل خداوند هم سر بلند باشیم. همه ما در زندگی با مشکلاتی مواجه هستیم، اما هرگز نباید فکر کنیم که پاک کردن صورت مسئله پیامدهای خوبی دارد و باید با مشکلات مواجه شده و مدیریت مشکلات را یاد بگیریم.
