زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سعید قنادی محمدی - کارشناس ارشد تغذیه

تحریریه زندگی آنلاین : در مطالب پیشین، شما را با عملکرد منیزیم در بدن آشنا و مهم‌ترین منابع غذایی حاوی این ماده معدنی ارزشمند را معرفی کردم. علاوه بر این، به مقدار منیزیم مورد نیاز روزانه نیز اشاره کردم. پس از آن بر آن شدیم تا به سؤال مهمی پاسخ دهم و آن هم این بود که آیا واقعاً به مکمل منیزیم نیاز داریم؟ برای پاسخ به این سؤال، جدیدترین و به‌روز‌ترین مقالات روز دنیا را مورد بررسی قرار داده و نتایج آنها را ارائه کردم. تا اینجا به اهمیت منیزیم در پیش مسمومیت بارداری (پره‌اکلامپسی) و میگرن پرداختم. در این شماره و در بخش دوم این مقاله، در مورد اهمیت دریافت مقادیر کافی منیزیم و گاها ضرورت دریافت مکمل منیزیم در دو بیماری کووید 19 و افسردگی صحبت خواهم کرد.

 بیشتربخوانید:

فقر منیزیم و ۵ هشدار جدی آن برای بدن!

پ) بیماری ناشی از ویروس کرونا (کووید 19)

شیوع کووید 19 و پاندمی (همه‌گیری) آن موجب بروز نگرانی‌های بسیاری در کل دنیا و به خصوص کشور عزیزمان ایران شده است. بیماری که با درگیری حاد مجاری تنفسی تحتانی همراه است و در برخی از بیماران به شدت تهدید‌کننده حیات می‌باشد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، این بیماری تا تاریخ 9 مرداد 1399 (معادل 30 جولای 2020)، بیش از 16 میلیون نفر را در سرتاسر جهان درگیر خود کرده است و بسیاری از این بیماران نیز برای طی روند درمان در ببمارستان بستری شده‌اند.

وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS)، قلبی، بیماری حاد کلیوی و کبدی و همچنین دیابت کنترل نشده و فشار خون بالا، سبب شده است که بیماران را مستعد به بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه کند. به علت اهمیت این بیماری و داغ بودن موضوع کووید 19، در این بخش از مقاله، اشاره مختصری هم به ویتامین D خواهم کرد.

وجود مقادیر کافی از الکترولیت‌های سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم برای عملکرد نرمال سلول‌های بدنی ضروری می‌باشد، اما منیزیم به عنوان یکی از مهم‌ترین الکترولیت‌های درون سلولی و چهارمین عنصر فراوان در بدن (بعد از سدیم، پتاسیم و کلسیم) و همچنین تجمع بالای آن در درون میتوکندری‌ها (اندامک‌های تولید‌کننده انرژی در درون سلول‌های بدن ما می‌باشند؛ مانند نیروگاه‌های تولید انرژی برای تامین نیاز یک شهر)، اهمیت بسیار بالایی دارد.

مطالعه‌ای که در سال 2020، در نشریه بسیار معتبر Lancet به چاپ رسید نشان داد که 93 درصد از بیماران بدحال و مبتلا به فرم حاد کووید 19، دچار کمبود پتاسیم هستند که علت آن می‌تواند ناشی از دفع بیش از حد پتاسیم از طریق ادرار باشد. در این مطالعه، وضعیت منیزیم سرمی بیماران مورد بررسی قرار نگرفت، اما با این حال، با مشاهده پتاسیم ناکافی در بیماران، احتمال کمبود منیزیم و کلسیم سرمی نیز محتمل است و در صورت وجود کمبود منیزیم سرمی، باید سریعا اقدامات درمانی برای اصلاح آن صورت گیرد.

 بیشتربخوانید:

ارتباط کمبود منیزیم با دیابت و فشار خون

منیزیم و کووید 19

تجویز 320-310 میلی‌گرم و 420-400 میلی‌گرم مکمل منیزیم به ترتیب به زنان و مردان مبتلا به کووید 19 با علائم خفیف توصیه می‌شود، به خصوص در حالتی که کمبود خفیف منیزیم نیز در بیماران مشهود باشد (مقدار منیزیم سرمی 8/1-2/1 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر). در صورتی که بیماران مبتلا به کووید 19 دچار سختی خفیفی در تنفس باشند، 340 میلی‌گرم مکمل منیزیم - دو بار در روز تجویز می‌شود.

 مقدار مکمل منیزیم تجویز شده به کودکان مبتلا، 150 میلی‌گرم می‌باشد. منیزیم می‌تواند موجب کاهش استرس اکسیداتیو در سیستم تنفسی شده و همچنین از انقباض‌های نابه‌جای عضلات صاف مجاری تنفسی جلوگیری کند. مطالعه‌ای که در سال 2020 و در نشریه MedRxiv منتشر شد، نشان داد که تجویز ترکیبی چندین مکمل خوراکی در بیماران مبتلا به کووید 19 می‌تواند خطر پیشرفت بیماری را کاهش دهد.

 منظور از پیشرفت بیماری، احتیاج به بستری شدن بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه یا نیاز به روش‌های حمایتی اکسیژن‌رسانی به بیماران است. این مکمل‌ها عبارت بودند از منیزیم (150 میلی‌گرم)، ویتامین D (1000 واحد بین‌المللی)، ویتامین 12B (500 میکروگرم) که به مدت 14 روز به بیماران تجویز شد.

ویتامین D از مجاری تنفسی در برابر بروز عفونت مراقبت می‌کند، اما منیزیم به عملکرد بهتر ویتامین D کمک شایانی می‌کند.

ویتامین 12B نیز از طریق تغییر در محیط باکتریایی دستگاه گوارش، می‌تواند سبب کاهش تولید ترکیبات التهابی در بدن گردد. این مطالعه ارزشمند بر روی 43 بیمار مبتلا به کووید 19 با سن 50 سال یا بالاتر انجام گرفت. هیچ عارضه‌ای ناشی از این مکمل‌یاری در بیماران مشاهده نشد.

 اهمیت مکمل‌یاری با منیزیم به خصوص در کسانی که مبتلا به دیابت یا فشارخون بالایی هستند و یا اینکه سطح سرمی منیزیم ناکافی دارند و همچنین در افراد با سنین بالا می‌تواند رویکرد کنترل‌کننده مناسبی در کنار دیگر حمایت‌های دارویی باشد.

خطر بروز سندرمی به نام سندرم بازخورانش نیز پس از شروع تغذیه در برخی از بیماران می‌تواند رخ دهد که تهدید‌کننده زندگی باشد.

 بیماران سالمند، ابتلا به چندین بیماری، دریافت غذای ناکافی در 5 روز گذشته، وجود سوء‌تغذیه و اختلالات الکترولیتی ناشی از مصرف داروهای مدر و دیالیز از عوامل خطر بروز سندرم بازخورانش می‌باشد. ارزیابی سطح پتاسیم، فسفر و منیزیم سرمی در طول 6 ساعت پس از آغاز تغذیه حمایتی باید انجام گیرد و در صورت بروز کمبود هر کدام از موارد، اقدامات اصلاحی صورت گیرد.

 بیشتربخوانید:

نگاهی به کارکردهای منیزیم در بدن

کمبود منیزیم

کمبود منیزیم می‌تواند منجر به کاهش فعال‌سازی و اثرگذاری ویتامین D شود. به طوری که فعالیت و متابولیسم ویتامین D در چند مرحله حیاتی، به حضور منیزیم محتاج است. به طور مثال کمبود منیزیم می‌تواند منجر به کاهش گیرنده‌های ویتامین D بر روی سلول‌های هدف شود.

منیزیم به مثابه دری برای ورود ویتامین D به درون سلول‌ها عمل می‌کند. حال اگر هیچ درب بازی برای عبور ویتامین D وجود نداشته باشد، بنابراین این ویتامین نمی‌تواند وظایف خود را به خوبی و درستی انجام دهد، وظایفی چون کاهش التهاب و عفونت در مجاری تنفسی. مطالعاتی نیز نشان داده‌اند که در صورت وجود کمبود منیزیم، حتی با مصرف مکمل ویتامین D نیز نمی‌توان سطح سرمی این ویتامین را به سطح نرمال و قابل قبولی رساند. ویتامین D در کنار منیزیم می‌تواند به کاهش سطح فاکتور التهابی به نام CRP کمک کند.

طی دستورالعملی که در سال 2020 و در نشریه American College of Nutrition به چاپ رسید، تجویز مکمل منیزیم، حداکثر تا دوز 350 میلی‌گرم در روز با هدف پیشگیری از بروز عفونت یا در بیماران مبتلا به بیماری کووید 19 خفیف و به خصوص در کسانی که منیزیم کافی را از طریق رژیم غذایی دریافت نمی‌کنند می‌تواند مفید باشد، اما دستورالعمل قید شده در رابطه با تجویز مکمل منیزیم (تزریق وریدی) برای بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه متفاوت است. به طوری که اگر کمبود منیزیم در بیماران مبتلا به کووید 19 بستری در بخش مراقبت‌های ویژه خفیف باشد، هر 6 ساعت یک بار و به مدت 1روز، 1 گرم منیزیم درون وریدی تزریق می‌شود. در این مدت باید سطح پتاسیم سرمی نیز مورد ارزیابی قرار گیرد و در صورت کمبود پتاسیم، برای اصلاح آن اقدام شود. نکته حائز اهمیت دیگر این است که حداقل میزان ویتامین D سرمی در بیماران باید 30 نانوگرم بر میلی‌لیتر باشد.

مطالعه‌ای که یافته‌های آن در سال 2020 و در Postgraduate Medical Journal به چاپ رسید نشان داد که کمبود ویتامین D می‌تواند منجر به تشدید و بروز علائم بدتر کووید 19 در بیماران بالای 65 سال شود. برخی از عوامل مستعد‌کننده کمبود ویتامین D هستند؛ مانند: دریافت ناکافی ویتامین D، پوست تیره، چاقی، سن بالا، بارداری‌های متعدد، بستری شدن‌های طولانی مدت چه در بیمارستان و چه در خانه، عدم تماس نور کافی با پوست در فصول گرم سال، اختلالات سوء‌جذب مانند التهاب پانکراس، بیماری کرون، جراحی‌های لاغری باریاتریک و سلیاک، داروهایی مانند ضد تشنج‌ها، کورتون‌ها، ریفامپیسین (نوعی آنتی‌بیوتیک است)، داروهای ضد رتروویروس (گروه دارویی که در کنترل بیماری ایدز استفاده می‌شود)، ایزونیازید (آنتی‌بیوتیکی برای درمان سل)، آنتی‌اسیدها، کلسترامین و بیماری‌های کبدی، کلیوی و کم کاری غدد پاراتیروئید.

مطالعه‌ای که در سال نتایج آن در سال 2019 در نشریه Bone and Mineral Metabolism به چاپ رسید نشان داد که کمبود ویتامین D می‌تواند سبب کاهش قدرت عضلات گیرش دست شود، بنابراین دریافت مقادیر کافی از ویتامین D می‌تواند به حفظ عملکرد عضلات و استحکام بدنی نیز کمک کند. این مساله در سالمندانی که تجربه شکستگی استخوان یا افتادن‌های مکرر را داشته‌اند و یا دچار ضعف عضلانی شده‌اند از اهمیت بیشتری برخوردار است. در ادامه دو جدول برای ارزیابی و قضاوت وضعیت ویتامین D بر مبنای دو دستورالعمل ارائه شده است. با این حال بهتر است سطح ویتامین D بیش از 80 نانوگرم بر میلی‌لیتر نباشد، چون می‌تواند موجب افزایش کلسیم خون و همچنین افزایش دفع ادراری کلسیم شود.

بر اساس مطالعه‌ای که نتایج آن در سال 2020 و در International Journal of Clinical Practice منتشر شد، به این نکته اشاره گردید که مکمل‌یاری با ویتامین D با هدف رساندن سطح سرمی ویتامین D به بازه نرمال 60-40 نانوگرم بر میلی‌لیتر و نگهداری آن در همین بازه، به خصوص در گروه‌های پرخطر، هم در پیشگیری و هم در درمان بیماری COVID19 می‌تواند مؤثر باشد. با این حال به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، بدون انجام آزمایش‌های لازم، اقدام به مصرف بی‌رویه و بیش از حد ویتامین D کرد، چرا که می‌تواند خطر مسمومیت با ویتامین D را افزایش دهد.  اما بر اساس دستورالعمل وزارت بهداشت، مصرف یک عدد مکمل خوراکی ویتامین D با دوز 50000 واحد بین‌المللی در ماه، از 19 سالگی تا پایان عمر (در هر دو جنس) با هدف پیشگیری از کمبود این ویتامین ضروری است (جز در مواردی که افراد تحت درمان با داروهایی هستند که می‌تواند با مکمل ویتامین D تداخل داشته باشد، از جمله داروی قلبی دیگوکسین). بروز علائمی مانند یبوست، ضعف، خستگی، خواب آلودگی، سردرد، کاهش اشتها، پرنوشی، خشکی دهان، حس کردن طعم آهن در دهان، تهوع و استفراغ می‌تواند نشان دهنده بروز مسمومیت با ویتامین D باشد.

نکته: بیمارانی که از داروهای ضدتشنج مانند فنی توئین، فنوباربیتال و کاربامازپین استفاده می‌کنند، در معرض خطر جدی کمبود ویتامین D و بروز مشکلات استخوانی هستند.  مصرف 2000 واحد بین‌المللی ویتامین D و 1000-600 میلی‌گرم کلسیم در روز و زیر نظر مشاور تغذیه توصیه می‌شود. در صورتی که بیمار به استئوپنی (یک مرحله پیش از پوکی استخوان) یا استئوپروزیس (پوکی استخوان) نیز مبتلا باشد، دریافت 4000-2000 واحد بین‌المللی ویتامین D در روز توصیه می‌شود.

ت) افسردگی

پس از بیماری‌های قلبی عروقی، شایع‌ترین بیماری در جهان افسردگی می‌باشد و با توجه به شیوع بالای افسردگی در کشور عزیزم ایران، با دقت و توضیحات مفصل‌تری این بخش از مقاله را می‌نویسم.

همان طور که گفته شد حضور منیزیم برای فعال سازی بیش از 600 آنزیم ضروری و حیاتی است. تعداد زیادی از این آنزیم‌ها نیز در محیط مغز فعالیت دارند. وجود منیزیم کافی برای عملکرد سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) احتیاجی انکارناپذیر است. مطالعات نشان داده‌اند مرکز بروز احساسات روانی در مغز بر عهده سیستم لیمبیک است که خود از بخش‌های متعددی ساخته شده است که در ارتباط با یکدیگر هستند.

 به طور مثال هیپوتالاموس بخشی از سیستم لیمبیک می‌باشد. رفتارهای جنگ و گریز، تغذیه و تولید مثل و همچنین ترانزیت سیگنال‌ها از آمیگدال و هیپوکامپ مغزی به تالاموس بر عهده هیپوتالاموس است. هیپوکامپ نیز مسئول به خاطر سپاری تجربیات و مسئول یادگیری‌های ما است. حالا مشخص شده است که رابطه‌ای میان منیزیم و بخش‌هایی از سیستم لیمبیک وجود دارد و به همین خاطر مطالعات انجام گرفته به این نتیجه رسیده‌اند که کمبود منیزیم با ایجاد اختلال در عملکرد سیستم لیمبیک، می‌تواند منجر به بروز یا تشدید افسردگی شود.

 منیزیم و افسردگی

در مطالعه مداخله‌ای که در سال 2008 بر روی سالمندان مبتلا به دیابت نوع 2 انجام گرفت، مشخص گردید مکمل‌یاری با منیزیم در بیمارانی که سطح سرمی منیزیم آن‌ها ناکافی بود (کم‌تر از 8/1 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر)، توانست سبب بهبود افسردگی گردد. این مطالعه بر روی 23 بیمار انجام گرفت که در آن به نیمی از آن‌ها 450 میلی‌گرم منیزیم خالص به مدت 12 هفته تجویز گردید. در مطالعه مروری نظام‌مندی که در سال 2013 انجام گرفت نشان داده شد احتمالا مکمل‌یاری با منیزیم بتواند به عنوان یک درمان کمکی در بیماری افسردگی مطرح باشد. مطالعه آینده‌نگری که نتایج آن در سال 2016 و در نشریه Affective Disorders منتشر شد و در آن به مدت 20 سال، وضعیت تغذیه‌ای و روحی و روانی 2320 مرد 61-42 پایش گردید، مشخص شد که دریافت منیزیم می‌تواند به عنوان یک عامل حفاظت‌کننده در برابر بروز بیماری افسردگی باشد. در یک مطالعه مداخله‌ای که بر روی بیماران مبتلا به افسردگی با شدت خفیف تا متوسط در سال 2017 انجام گرفت نشان داده شد که مصرف 248 میلی‌گرم مکمل منیزیم در روز به مدت 6 هفته در مقایسه با بیمارانی که از دارونما (دارویی که فاقد اثر درمانی است) استفاده کرده بودند، توانست منجر به کاهش قابل توجه سطح افسردگی شود.

در این مطالعه از پرسش نامه‌ای با 9 سوال برای ارزیابی سطح افسردگی بیماران استفاده شد. بد نیست با تکمیل این پرسش‌نامه که در پایان این مقاله آمده است، خود را ارزیابی کنید. یادتان باشد، این تنها یک پرسش‌نامه است و نتیجه نهایی آن، به معنای تشخیص قطعی وجود بیماری یا سالم بودن شما نیست، اما می‌تواند راهنمای بسیار خوبی برای شناخت خود یا ترغیب شما برای مراجعه به یک روان‌شناس یا روان‌پزشک باشد. در مطالعه‌ای که در سال 2019 و بر روی 136 خانم یائسه 65-45 ساله انجام گرفت، نشان داده شد که منیزیم (و روی) سرمی پایین می‌تواند به عنوان عامل خطری برای بروز افسردگی باشد.

 بازه نرمال منیزیم سرمی 4/2-87/1 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است. شیوع افسردگی در زنان یائسه بالا است (همراه با بروز علائمی مانند تغییرات ناگهانی در خلق و خو، تحریک‌پذیری، اضطراب، احساس پوچی و بی‌ارزشی، اختلالات خواب و بیداری‌های غیرمعمول) و این مطالعه دریچه خوبی را به سوی اتخاذ رویکردهای تغذیه ای در مدیریت افسردگی در این دوران سنی باز کرده است.

مطالعه مروری نظام مندی که اخیرا و در سال 2020 انجام گرفت و در نشریه معتبر nutrients به چاپ رسید، به اهمیت دریافت مکمل خوراکی منیزیم در کاهش افسردگی اشاره کرد.

 همچنین در مقاله‌ای دیگر که آن هم اخیرا و در سال 2020 در همین نشریه به چاپ رسید، گفته شد که دریافت کافی منیزیم می‌تواند با کاهش دردهای مزمن همراه باشد. این اثر حفاظتی منیزیم در زنان قوی‌تر از مردان گزارش شده است. احتمالا منیزیم از طریق مهار کانال‌های ورود کلسیم به درون سلول‌ها (کانال‌هایی به نام اِن مِتیل دی آسپارتات)، از آغاز بروز فرایندهای آبشار‌وار و دنباله‌دار التهابی جلوگیری می‌کند، بنابراین استفاده از مکمل منیزیم احتمالا بتواند در بهبود دردهای مزمن عضلانی ناشی از افسردگی موثر باشد. مطالعه‌ای مروری نظام‌مندی در سال 2020 انجام گرفت و در نشریه Public health به چاپ رسید.

توصیه تغذیه‌ای با هدف کاهش افسردگی

این مطالعه پس از بررسی چندین مطالعه دیگر، چند توصیه تغذیه‌ای با هدف کاهش افسردگی ارائه داد:

توصیه اول) افزایش دریافت سبزیجات، میوه‌ها، ماهی، مغزها، حبوبات و روغن زیتون

توصیه دوم) محدود کردن مصرف غذاهای فراوری شده مانند سوسیس و کالباس و کنسروها، آب‌میوه‌ها، نوشیدنی‌های شیرین شده و قندها

توصیه سوم) افزایش دریافت منابع غذایی حاوی منیزیم، اسیدفولیک (ویتامین 9B) و سایر ویتامین‌های گروه B

پیش از این و در سال 2017، مطالعه مروری نظام‌مند دیگری که نتایج آن در نشریه Proceeding of the Nutrition Society به چاپ رسید، به مواد مغذی مهمی اشاره کرد که توانایی مقابله با بروز افسردگی را داشتند. این مواد مغذی عبارت بودند از: ویتامین‌های گروه B، اسید چرب امگا 3 (اگر به صورت مکمل مصرف می‌شود، باید بیش از 60 درصد از ترکیب امگا 3 موجود در مکمل از نوع EPA باشد)، روی و منیزیم، فیبر غذایی و پروبیوتیک‌ها

سطح منیزیم سرمی در افراد افسرده

در مطالعه دیگری که در سال 2020 انجام گرفت و در نشریه Magnesium Research به چاپ رسید، گفته شد که سطح منیزیم سرمی بیماران مبتلا به افسردگی به طور قابل توجهی کم‌تر از افراد سالم است.

هرچند نمی‌توان با اتکا به این مطالعه، رابطه معکوس میان منیزیم سرمی و افسردگی را تایید کرد، چرا که ممکن است فرد در ابتدا به افسردگی مبتلا و خود افسردگی سبب بروز اختلالاتی در الگوی غذایی بیمار شده باشد و همین عاملی باشد بر کاهش منیزیم سرمی بیماران مبتلا به افسردگی (یعنی فرد اول افسرده شده است و سپس منیزیم سرمی‌اش کاهش پیدا کرده است که البته این هم تنها یک احتمال است).

مطالعه دیگری که در سال 2020 و بر روی بیماران مبتلا به عفونت HIV انجام گرفت و در نشریه Research Brief به چاپ رسید، رابطه معکوسی را میان دریافت خوراکی منیزیم و سطح افسردگی نشان داد.

در مطالعه‌ای که در نتایج آن در سال 2020 و در نشریه European Journal of Nutrition به چاپ رسید، به اهمیت دریافت مغزها و حبوبات در کاهش اضطراب در مردان اشاره کرد. مغزها و حبوبات حاوی مواد مغذی مهمی چون فیبر، پروتئین گیاهی، پتاسیم، منیزیم و ویتامین‌های گروه B مانند 1B، 2B، 6B، 9B و 12B می‌باشد که می‌توانند بر سلامت روان موثر باشند.

به نظر می‌رسد منیزیم از طریق مسیرهای خاصی می‌تواند به کاهش افسردگی کمک کند. مانند تنظیم عملکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیر-آدرنال، کاهش سطح کلسیم در مغز (از طریق مهار کانالی به نام اِن متیل دی آسپارتات که منجر به ورود کلسیم به درون نورون‌های مغزی می‌گردد و سبب بروز افسردگی می‌شود) و کاهش فرایندهای التهابی، تعدیل سازی در ترشح میانجی‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین و بهبود چرخه خواب و بیداری.

تفسیر پرسش‌نامه بر اساس امتیاز کل:

امتیاز کل: 0-4: نرمال              5-9: افسردگی خفیف              10-14: افسردگی با شدت متوسط

15-19: افسردگی با شدت متوسط رو به بالا               20-27: افسردگی شدید