زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سعید قنادی محمدی - کارشناس ارشد تغذیه

تحریریه زندگی آنلاین : در مطالب قبل، به تفصیل در مورد نیاز به منیزیم و مواد غذایی حاوی این ماده معدنی ارزشمند صحبت کردم. همچنین در مورد نقش مکمل‎یاری منیزیم در پیشگیری یا کاهش شدت برخی بیماری‎ها نکاتی را ذکر کردم؛ مانند تأثیر غیرقابل‎انکار و مهم منیزیم در سه بیماری میگرن، افسردگی و عفونت مجاری تنفسی ناشی از COVID-19. در این بخش از مقاله نیز به چند سؤال دیگر، بر اساس جدیدترین مطالعات معتبر صورت گرفته، به طور کامل و شفاف پاسخ خواهم داد.

آیا دیابت و کمبود منیزیم رابطه‎ای با یکدیگر دارند؟

سطح بالای انسولین در خون افراد مبتلا به دیابت نوع 2 (دیابتی که با چاقی و اضافه وزن همراه است و در اکثر موارد در سنین بزرگسالی بروز می‌کند، برعکس دیابت نوع 1 که در سنین کودکی و جوانی حادث می‌شود) می‌تواند منجر به کمبود منیزیم شود.

 بیشتربخوانید:

 قند خون بالا، دفع ادراری منیزیم را افزایش می‌دهد

در مقاله‌ای که در سال 2020 در نشریه Openheart منتشر شد، نشان داده شد که انسولین بالا قادر است از طریق افزایش دفع ادراری منیزیم منجر به کاهش منیزیم گردد. از طرف دیگر مقاومت به انسولین سبب کاهش منیزیم درون سلولی می‌گردد؛ به همین علت ممکن است فرد مبتلا به دیابت نوع 2 دچار کمبود منیزیم باشد، اما به علت تخلیه ذخایر سلولی منیزیم به درون خون، این کمبود تا مدت‎ها پنهان بماند، البته کمبود منیزیم درون سلولی می‌تواند سبب زمینه‌سازی بروز اختلالات متنوعی از جمله اختلال در عملکرد سلول‎های پانکراسی در ترشح انسولین، بیماری‎های قلبی عروقی، آغاز فرایند پوکی‌استخوان و دردها و گرفتگی‎های عضلانی گردد.

حضور منیزیم برای بیان و فعال‌سازی آنزیم‎های آنتی‌اکسیدانی مانند گلوتاتیون پراکسیداز، سوپر اکسید دیس موتاز و کاتالاز (سربازان درون‌زاد بدن که از سلول‎ها در برابر عوامل آسیب‎رسان محافظت می‌کنند) ضروری است. کمبود منیزیم می‌تواند به تدریج منجر به تضعیف سربازان دفاعی بدن شده و زمینه را برای ایجاد استرس اکسیداتیو مهیا کند.

بیمارانی که داروی متفورمین استفاده می‌کنند ...

یکی دیگر از علل کمبود منیزیم در بیماران مبتلا به دیابت، داروهایی است که تجویز می‌شود. به طور مثال داروی خوراکی متفورمین با هدف افزایش حساسیت بافت عضلانی به انسولین تجویز می‌گردد، اما یکی از عوارض این دارو، افزایش دفع گوارشی منیزیم می‌باشد. از طرف دیگر مصرف طولانی‌مدت داروی متفورمین می‌تواند باعث کمبود ویتامین 12B نیز گردد. استفاده از برخی از داروهای ادرارآور و ضدترشح اسید معده نیز می‌تواند کمبود منیزیم را به ترتیب از طریق افزایش دفع ادراری منیزیم و کاهش جذب منیزیم، تشدید کند.

بیماران مبتلا به دیابت، مکمل منیزیم نیاز دارند؟

نشان داده شده است که مکمل‎یاری خوراکی با منیزیم به مدیریت بهتر قند خون و افزایش حساسیت به انسولین می‌تواند کمک کند و همچنین خطر پیشرفت بیماری پیش‎دیابت به دیابت را نیز کاهش دهد.

یافته‎های منتشر شده یک مطالعه مداخله‎ای در سال 2020 در نشریه Lipids in Health and Disease نشان داد که مصرف 250 میلی‎گرم منیزیم اکسید به همراه 150 میلی‎گرم زینک سولفات در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 و بیماری عروق کرونر قلبی می‌تواند اثرات مثبتی به همراه داشته باشد؛ مانند:

1- کاهش سطح قند خون ناشتا

2- کاهش سطح انسولین سرمی

3- کاهش میزان شاخص التهابی به نام CRP

4- کاهش سطح افسردگی

5- افزایش سطح چربی مفید خون (HDL)

مطالعه‌ی فراآنالیز که در سال 2020 در Journal of Diabetes Research منتشر شد به اثرات مثبت مکمل‎یاری با ویتامین D و منیزیم در کاهش مقاومت به انسولین و سطح انسولین سرمی در زنان باردار مبتلا به دیابت اشاره کرد.

هرچند بر اساس این مطالعه مهم‎ترین ماده مغذی برای کاهش مقاومت به انسولین ویتامین D می‌باشد و منیزیم، در رتبه دوم قرار می‌گیرد. نتایج یک مطالعه فراآنالیز دیگر در سال 2020 نشان داده است که کمبود ویتامین D سرمی ارتباط نزدیکی با افزایش خطر بروز دیابت بارداری دارد.

 بیشتربخوانید:

روش های پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2

 عوارض کمبود منیزیم در زنان بیش‎تر است

یکی از نکات بسیار مهم در رابطه با عوارض کمبود منیزیم این است که این عوارض زنان را بیش از مردان تهدید می‌کند. بر اساس یافته‎های مطالعه‎ای که در سال 2019 در نشریه clinical medicine منتشر شد، بیان گردید که خطر کمبود منیزیم در زنان با دیابت، چاقی و مرگ و میر ناشی از بیماری‎های قلبی - عروقی در ارتباط است، در حالی که این ارتباط در مردان مشاهده نشده است. از طرف دیگر اثر حفاظت‎کنندگی منیزیم در برابر بیماری‎های قلبی عروقی در زنان بیش از مردان می‌باشد، بنابراین دریافت مقادیر کافی منیزیم در زنان در مقایسه با مردان از اهمیت بیشتری برخوردار است. نتایج مطالعه‎ای فراآنالیز که در سال 2020 در نشریه BMJ منتشر گردید، نشان داد که مصرف مقادیر کافی منیزیم در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 با کاهش خطر بروز سکته در ارتباط است. این ارتباط در زنان و بیماران با شاخص توده بدنی حداقل 25 بسیار قابل توجه گزارش شد. این مطالعه بر پیروی از الگوی غذایی اصولی و سالم با هدف دریافت مقدار کافی از منیزیم تاکید کرد؛ مثل الگوهای غذایی که شامل مغزها، سبزیجات، میوه‎ها، حبوبات، ماهی‎ها و غلات کامل و سبوس‎دار باشند.

مطالعه‎ای مروری نیز به اهمیت دریافت مکمل منیزیم در بیماران مبتلا به بیماری‎های قلبی عروقی اشاره کرده است و تاکید بسیار زیادی بر روی خواص و ویژگی‎های آنتی‎اکسیدانی و ضدالتهابی منیزیم کرده است. این مطالعه معتقد است بیماران مبتلا به بیماری‎های قلبی عروقی حتی در صورتی که دچار کمبود منیزیم هم نباشند، بهتر است از مکمل منیزیم در کنار داروهای تجویز شده استفاده کنند.

این مطالعه مروری در سال 2020 و در نشریه Antioxidants به چاپ رسید. مطالعه فرآنالیزی که نتایج آن در سال 2020 و در نشریه Biological Trace Element Research به چاپ رسید نشان داد که مصرف حداقل 300 میلی‎گرم مکمل منیزیم در روز و به مدت بیش از 12 هفته در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 احتمالاً بتواند تأثیر مثبتی در کاهش فشار خون سیستولیک (فشار بالا) و دیاستولیک (فشار پایین) داشته باشد.

با توجه به نتایج و یافته‎های مطالعات بررسی شده می‌توان به این نتیجه رسید که:

1- خطر کمبود منیزیم در بیماران مبتلا به دیابت افزایش می‌یابد.

2- افزایش دفع ادراری و گوارشی و همچنین کاهش جذب منیزیم در بیماران مبتلا به دیابت می‌تواند از علل احتمالی کمبود منیزیم در این بیماران باشد.

3- مصرف مقادیر کافی منیزیم می‌تواند هم به کنترل بهتر قند خون کمک کند و هم این که از طریق بهبود شاخص‎هایی چون چربی خون، شاخص التهابی و فشار خون، باعث کاهش عوارض بیماری دیابت گردد.

4- بهتر است منیزیم مورد نیاز از طریق رژیم غذایی تأمین شود و تنها در صورت تشخیص مشاور تغذیه برای مدت کوتاهی، مکمل منیزیم دریافت شود.

آیا کمبود منیزیم ارتباطی با افزایش فشار خون دارد؟

فشار خون بالا به عنوان یکی از قوی‎ترین عوامل مؤثر و البته مستقل از سایر عوامل خطر در افزایش خطر بروز نارسایی قلبی، ایسکمی، بیماری‎های قلبی و عروق مغزی، بیماری مزمن کلیوی و افت شاخص‎های شناختی در سرتاسر جهان شناخته می‌شود. از طرف دیگر با افزایش سن، شیوع پرفشاری خون نیز زیاد می‌شود.

با این حساب، اتخاذ رویکردهای سلامت محور در سطح جامعه با هدف کنترل فشار به خوص در سالمندان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. یکی از روش‎های بسیار مؤثر و کم‎هزینه، اصلاح نوع تغذیه می‌باشد.

تاکید بر دریافت کافی منیزیم در سالمندان

نتایج مطالعه مروری که در سال 2021 در نشریه Nutrients به چاپ رسید نشان داد که مصرف مقادیر کافی منیزیم در دوران سالمندی با کنترل فشار خون در ارتباط است. به خصوص این که با افزایش سن، خطر کمبود منیزیم نیز افزایش چشم‎گیری پیدا می‌کند.

این مطالعه با هدف تأمین افزایش منیزیم دریافتی، به پیروی سالمندان از رژیم غذایی که شامل مقادیر کافی سبزیجات، مغزها، غلات سبوس‎دار و حبوبات می‌باشد و همچنین خودداری از مصرف غذاهای فرآوری شده که فقیر از منیزیم می‌باشد، توصیه کرد. همچنین به این نکته نیز اشاره کرد که اگر به هر دلیلی، فرد سالمند نتواند منیزیم مورد نیاز خود را از طریق رژیم غذایی تأمین کند، باید مکمل منیزیم را دریافت کند.

داروهای مدر که به طور وسیعی در کنترل بیماری‎های پرفشاری خون و نارسایی قلبی استفاده می‌شوند، از اصلی‎ترین علل بروز کمبود منیزیم در افراد سالمند می‌باشند.

با توجه به شرایط فرد، برای افزایش دریافت رژیمی منیزیم، مشاور تغذیه می‌تواند توصیه به مصرف سبوس غلات (مانند سبوس جو دو سر و گندم)، برنج قهوه‎ای، ماهی، اسفناج، بادام، بادام زمینی، فندق، گردو، بامیه، شیر و موز در رژیم غذایی کند.

 به طور مثال مصرف یک‎چهارم لیوان انواع سبوس غلات (به خصوص از انواع یاد شده)، می‌تواند 50 میلی گرم منیزیم مورد نیاز بدن را تأمین کند. همچنین یک لیوان برنج قهوه‎ای پخته شده قادر به تأمین 85 میلی گرم منیزیم می‌باشد. مقدار منیزیم 30 گرم بادام (معادل 23 عدد بادام) بیش از منیزیم موجود در 30 گرم بادام‎زمینی می‌باشد (به ترتیب 78 و 48 میلی‎گرم).

 چرا منیزیم می‌تواند به کنترل فشار خون کمک کند؟

کلسیم از طریق سه مکانیسم کلی قادر به کنترل فشار خون می‌باشد.

الف) تنظیم میزان انقباض عروق، از طریق:

1. مهار کانال‎های کلسیم درون دیواره عروق
2. بهبود عملکرد دیواره عروق
3. مهار سیستمی به نام سیستم رنین آنژیوتانسین آلدوسترون
4. کاهش ترشح خانواده‎ای از هورمون‎ها به نام کاتکولامین‎ها که می‌توانند منجر به افزایش فشار خون شوند
5. کاهش رسوب کلسیم در دیواره عروق خونی

ب) کاهش مقاومت به انسولین

پ) کاهش استرس اکسیداتیو و التهاب به واسطه ویژگی‎های ضدالتهابی منیزیم

علل کمبود منیزیم در سالمندان

الف) اولیه

دریافت ناکافی رژیمی

مطالعات بسیاری نشان داده‌اند دریافت رژیمی منیزیم در سالمندان، تقریباً نیمی از میزان توصیه شده است. دریافت ناکافی منیزیم در سالمندان ساکن خانه سالمندان یا دیگر مراکز نگهداری بسیار کم‎تر از سایر سالمندان است.

کاهش کفایت جذب گوارشی منیزیم (مثلاً به علت کمبود ویتامینD)

افزایش دفع ادراری (مرتبط با کاهش کفایت بازجذب کلیوی منیزیم)

ب) ثانویه

ناشی از بیماری‎های مرتبط با افزایش سن (مانند دیابت تیپ 2، مقاومت به انسولین، سکته)

افزایش دفع ادراری منیزیم در پاسخ به مصرف برخی از داروها مانند داروهای مُدر مانند تیازیدی‎ها و لوپ

نتایج یک مطالعه مروری انجام گرفته بر روی 49 مطالعه مداخله‌ای که در سال 2021 در نشریه Nutrients به چاپ رسید نشان داد که مکمل یاری با منیزیم در بیمارانی که فشار خون بالایی دارند می‌تواند به کاهش آن کمک کند.

 یافته‎های مهم این مطالعه ارزشمند به خلاصه بیان چنین است:

مکمل‎یاری خوراکی با منیزیم در افرادی که فشار خون نرمالی دارند یا در بیمارانی که مبتلا به فشار خون بالایی هستند، اما فشار خون آن‎ها به علت مصرف دارو تحت کنترل می‌باشد، بی‌تأثیر است.

مصرف حداقل 240 میلی‎گرم مکمل منیزیم در بیمارانی مبتلا به فشار خون بالا که تحت درمان با داروهای ضدفشار خون هستند، اما این رویکرد درمانی به کنترل فشار خون منجر نشده است، می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند.

مصرف بیش از 600 میلی‎گرم مکمل منیزیم با هدف کنترل فشار خون بالا در بیماران با پُرفشاری خون که هنوز تحت درمان با داروی خاصی قرار نگرفته‎اند، می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند.

آیا کمبود منیزیم می‌تواند منجر به کمبود سایر ریزمغذی‎ها گردد؟

 منیزیم، کلسیم و پتاسیم، دست در دست همدیگر

بله. کمبود منیزیم می‌تواند باعث کمبود پتاسیم و کلسیم شود. کمبود منیزیم باعث مختل شدن پمپی در عضلات می‌شود که وظیفه این پمپ، پمپاژ پتاسیم به درون سلول‎ها و سدیم به خارج از سلول‎ها است. با ایجاد اختلال در عملکرد این پمپ، سطح پتاسیم خارج سلولی افزایش می‌یابد و به دنبال افزایش پتاسیم خارج سلولی، دفع پتاسیم هم زیاد می‌شود. از طرف دیگر، کمبود منیزیم سبب افزایش دفع کلیوی پتاسیم نیز می‌شود.

 در نتیجه، کمبود منیزیم، منجر به کمبود پتاسیم خواهد شد. مادامی که کمبود منیزیم جبران نشود، نمی‎توان با اصلاح تغذیه یا مکمل‎یاری باعث افزایش سطح پتاسیم سرمی شد. در مجموع باید به خاطر سپرد که عموماً کمبود منیزیم و پتاسیم با همدیگر رخ می‌دهد.

کمبود پتاسیم می‌تواند بر عملکرد سلول‎های قلبی (بی‎نظمی در ضربان دهلیزی و بطنی)، روده‎ای و عضلات اسکلتی تأثیر منفی داشته باشد. همچنین کسانی که از داروی دیگوکسین استفاده می‌کنند، باید مراقب سطح منیزیم و پتاسیم سرمی باشند. چرا که کمبود پتاسیم می‌تواند منجر به مسمومیت با داروی دیگوکسین شود.

کمبود پتاسیم می‌تواند سبب ضعف عضلاتی و کاهش قدرت انقباض عضلات ‌شود. کمبود هم‎زمان منیزیم و پتاسیم در الکلی‎هایی که دچار سوء‎تغذیه هستند، بسیار شایع و خطرناک است.

  داروهای مُدر تیازیدی، منیزیم و پتاسیم را دفع می‌کنند

داروهای مُدر تیازیدی (مثل هیدروکلروتیازیدها)، که در درمان پُرفشاری خون استفاده می‌شود، می‌تواند منجر به کاهش منیزیم و پتاسیم شود و همانطور که گفته شد، در صورتی که کمبود منیزیم اصلاح نشود، اصلاح کمبود پتاسیم کار بسیار دشواری خواهد بود.

 رابطه میان منیزیم و ویتامین‎های D و 6B

همان‎طور که پیش‎تر اشاره شد، کمبود منیزیم می‌تواند سبب اختلال در تاثیرگذاری ویتامین D گردد، بنابراین دریافت کافی منیزیم در کنار ویتامین D می‌تواند به فعال‎سازی و اثرگذاری بهتر این ویتامین کمک شایانی کند. یافته‎های مطالعه‎ای که بر روی سالمندان انجام گرفته بود، در سال 2020 منتشر شد. این مطالعه نشان داد که دریافت منیزیم با بهبود عملکرد شناختی سالمندان (شامل شاخص‎هایی مانند قدرت حل مساله، صحبت کردن، حافظه، قدرت تصمیم‎گیری و سرعت پردازش داده‎ها) رابطه مستقیمی دارد، اما در ادامه، این مطالعه نشان داد که اگر دریافت ویتامین D نیز در حد مطلوبی باشد، اثرات مثبت منیزیم بر عملکرد شناختی سالمندان تقویت خواهد شد.

متاسفانه دریافت منیزیم در سالمندان و حتی بزرگسالان ناکافی می‌باشد و این قضیه ضرورت اصلاح الگوی غذایی را نشان می‌دهد. نکته دیگری که بهتر است به آن اشاره کرد، رابطه بین ویتامین 6B و منیزیم می‌باشد. دیده شده است که استفاده ترکیبی از این دو مکمل می‌تواند اثر بهتری در کاهش دردهای ناشی از سندرم پیش از قاعدگی داشته باشد.