دکتر پریسا مهراشتیاق؛ دندانپزشک کودک و نوجوان
شیوع ضربه به سر و صورت و دندان در کودکان بالا است و تقریبا از هر دو کودک یک نفر چنین آسیب‌هایی را تجربه کرده است.
هر نوع ضربه‌ای حتی ملایم باعث به وجود آمدن یک پرخونی در عصب دندان می‌شود که میزان این پرخونی قابل تشخیص نیست و می‌تواند در آینده منجر به تغییرات برگشت‌ناپذیر و از بین رفتن عصب دندان شود.
ضربه ممکن است باعث قطع عروق و اعصاب انتهای دندان شود.
درمان
درمان عوارض ناشی از ضربه در دندان‌ها همیشه جزو درمان‌های چالش‌برانگیز دندانپزشکی بوده است و معمولا این نوع درمان‌ها پیش آگهی نامعلومی دارند.
در بیشتر موارد آسیب‌های دندانی درمان سریع و به موقع می‌تواند از عوارض آن بکاهد. ویزیت بیمار بلافاصله پس از ضربه بسیار مناسب است.
متاسفانه خیلی از بیماران بلافاصله پس از ضربه مراجعه نمی‌کنند و زمان طلایی درمان از دست می‌رود.
در برخی از موارد هم ضربه آنقدر شدید است که نمی‌توان درمان دندانپزشکی را بی‌درنگ آغاز کرد، زیرا درمان آسیب‌های دیگر اولویت دارد.
در ضربه‌های سر و صورت احتمال آسیب به مهره‌های گردنی و یا آسیب‌های مغزی وجود دارد که در این صورت رسیدگی به مشکلات پزشکی اولویت دارد.
از نظر وجود تهوع، استفراغ، خواب‌آلودگی یا نشت احتمالی مایع مغزی نخاعی از بینی و گوش‌ها که نشانگر شکستگی جمجمه هستند باید بررسی شود.
وجود زخم و شکستگی استخوان‌های صورت هم ارزیابی لازم دارد.
در معاینات اولیه دنبال کردن حرکات چشم در حرکت افقی و عمودی انگشت، تطابق مردمک‌ها با نور و هم‌اندازه بودن آن‌ها، لمس نواحی مختلف صورت، قرینگی لبخند، اخم، حرکات زبان و حرکات دیگر عضلات صورت لازم است.
پیش‌آگهی
پیش‌آگهی دندان ضربه دیده به میزان زیادی به زمان سپری شده بین وقوع حادثه و شروع درمان اورژانس بستگی دارد.
به ویژه در مواردی که در اثر ضربه عصب دندان باز شده است.
هر قدر این زمان طولانی‌تر باشد احتمال مرگ عصب بیشتر است.
نکته‌های مهم
* پس از ضربه دوره طولانی باید دندان تحت مراقبت و معاینات پی در پی قرار گیرد و سلامت عصب در طی این معاینات بررسی شود.
از دست رفتن حیات برخی دندان‌ها بلافاصله پس از ضربه و در برخی دیگر تا دو سال پس از ضربه اتفاق می‌افتد.
* در کودکانی که دندان‌های پیشین بیرون‌زده‌ای دارند و کسانی که فعالیت‌های ورزشی انجام می‌دهند احتمال آسیب‌های مکرر بالا است و در موارد آسیب‌های مجدد پیش‌آگهی پایین‌تر است.
* درد ناشی از تغییرات حرارتی پس از آسیب نشانگر التهاب عصب دندان است.
درد در هنگام گذاشتن دندان‌ها روی هم می‌تواند نشانگر جابجایی دندان باشد که در این حالت بافت‌های اطراف و پشتیبان دندان آسیب دیده است.
* اگر لقی در دندان دیده می‌شود احتمال مرگ عصب هست و هر چه میزان لقی بیشتر باشد این احتمال هم بیشتر است.
* در اثر ضربه احتمال تحلیل ریشه دندان هم به مرور زمان وجود دارد، که با گذشت زمان خود را بروز داده دندان لق شده و می‌افتد.
* در ضربه‌هایی که منجر به آسیب تاج دندان می‌شوند ممکن است تاج ترک خورده و یا بشکند، این شکستگی ممکن است مینا و یا عاج را درگیر کند و یا باعث باز شدن عصب دندان شود.
* گاهی اوقات تاج دندان در اثر ضربه تغییر رنگ می‌دهد و تیره‌تر می‌شود که نشانگر پر خونی عصب است.
در این حالت هم ممکن است به مرور زمان مرگ عصب دندان را داشته باشیم.
* تهیه رادیوگرافی اولیه بعد از ضربه بسیار مهم است. احتمال فرو رفتن قطعه شکسته، احتمال شکستگی ریشه، مرحله تکامل ریشه و عمق شکستگی در رادیوگرافی بررسی می‌شود.
این رادیوگرافی اولیه از نظر مقایسه با رادیوگرافی‌هایی که در زمان‌های بعدی تهیه می‌شوند هم ارزشمند است.
یعنی وضعیت بعدی دندان پس از ضربه در فواصل زمانی مشخص با وضعیت اولیه مقایسه شده و عوارض طولانی مدت ضربه هم بررسی می‌شود.
* بررسی وضعیت واکسن کزاز در کودک در مواردی که ضربه باعث ایجاد زخم‌آلوده شده است لازم است.
در کودکی که در برابر کزاز واکسینه نشده تزریق سرم ضد کزاز لازم است.
* در مواقعی که ضربه باعث شکستگی تاج بدون باز شدن عصب دندان شده است بسته به شرایط دندان و بیمار دندان پزشک تصمیم می‌گیرد که بلافاصله درمان ترمیم تاج را انجام دهد و یا یک درمان تسکینی بینابینی انجام داده و پس از چند روز درمان اصلی را انجام دهد.
* در مواردی که قطعه شکسته بدون آسیب به دست ما رسیده است می‌توان آن قطعه را مجدد چسباند، ولی شاید گیر کافی نداشته باشد و بعد از مدت زمانی نیاز به ترمیم‌های دیگر باشد.
* واقعیت این است که روش‌های کنونی موجود در تعیین واکنش اولیه عصب دندان به ضربه ناتوان هستند و پیش‌بینی واکنش دراز مدت عصب دندان و بافت‌های پشتیبان دشوار است.
ضربه به دندان هر قدر خفیف باشد بی‌درنگ دچار حالتی از پر خونی عصب می‌شود.
جمع شدن خون درون اتاقک عصب دندان باعث قرمزتر دیده شدن دندان در اثر تاباندن نور از قسمت داخلی آن می‌شود.
این تغییر رنگ ممکن است چند هفته پس از حادثه دیده شود که جزو نشانه‌هایی است که پیش آگهی را ضعیف می‌کند.
* گاهی اوقات تغییر رنگ گذرایی بلافاصله پس از ضربه دیده می‌شود که علت آن پارگی مویرگ‌ها و حضور و تجزیه گلبول‌های قرمز خونی است، این تغییر رنگ جزئی بوده و به احتمال زیاد گذرا است و جذب می‌شود، اما معمولا تغییر رنگ خاکستری وسیع که بعد از دو تا سه هفته به وجود می‌آید احتمال برگشت کمی دارد و معمولا باعث از بین رفتن عصب می‌شود.
* تغییر رنگ زرد رنگ دندان هم نشان از کلسیفیکاسیون ریشه دندان است که باید در پیگیری‌های مرتب و تهیه رادیوگرافی‌های با زمان بندی مناسب احتمال آسیب‌های عصبی و تحلیل‌های ریشه بررسی گردد.
منبع: دندانپزشکی کودک و نوجوان
(مک دونالد ۲۰۱۶)
مترجم: دکتر قاسم میقانی
بیشتر بخوانید:
