دکتر پریسا مهراشتیاق؛ دندانپزشک کودک و نوجوان
وجود دندان‌های ردیف و مرتب با بیس فکی خوب، چهره زیبایی در انسان ایجاد کرده و اعتماد به نفس او را بیشتر می‌کند.
بسیاری از کسانی که از ظاهر خود راضی نیستند، کمتر صحبت کرده و کمتر لبخند می‌زنند و روابط اجتماعی‌شان دچار مشکل می‌شود.
زیبایی لبخند به سه عامل بستگی دارد
۱) شکل و سایز دندان‌ها
۲) ردیف بودن و مرتب بودن دندان‌ها
۳) وجود روابط فکی درست
شکل و سایز دندان‌ها تحت تأثیر ژنتیک فرد قرار دارد، البته وجود دندان‌های پوسیده هم باعث بد شکل شدن دندان‌ها می‌شود.
قدم اول در دندانپزشکی درمان است و بعد مساله زیبایی مطرح می‌شود. پس در گام اول اقدام به ترمیم دندان‌های پوسیده می‌کنیم.
چون در دهانی که مشکلاتی از قبیل پوسیدگی و عفونت دارد هیچ درمان ارتودنسی یا زیبایی انجام نمی‌شود.
ارتباط صحیح دندان‌ها علاوه بر اینکه روی زیبایی اثر دارد، بلکه بر اکلوژن صحیح و جویدن درست هم اثر دارد و حل این مشکل باعث کارایی جویدن شده و از بروز بیماری‌های گوارشی پیشگیری می‌کند.
از نظر بهبود بد شکلی و سایز نامناسب دندانی درمان‌های ترمیم زیبایی مفید خواهد بود که با صلاحدید پزشک درمانگر از بین روش‌های مختلف یک روش انتخاب می‌گردد (ونیرهای کامپوزیتی، ونیرهای پرسلنی و ...).
برخی روش‌ها نیاز به قالب‌گیری و کارهای لابراتواری دارند و برخی فقط توسط دندانپزشک و در یک جلسه قابل اجرا هستند.
ردیف بودن دندان‌ها به متناسب بودن اندازه دندان‌ها و فکین مربوط است. در مواردی که این تناسب وجود نداشته باشد، یا دندان‌ها دچار شلوغی شده و در محل‌های نامناسبی قرار می‌گیرند و یا بین دندان‌ها فاصله ایجاد می‌شود که هر دو حالت از نظر ظاهری خوشایند نیست و نیاز به درمان‌های زیبایی یا ارتودنسی دارند.
روابط فکی یعنی محل قرارگیری فک بالا نسبت به جمجمه و محل قرارگیری فک پایین نسبت به جمجمه و رابطه فک بالا و پایین نسبت به هم.
اگر این روابط دچار اشکال باشند و این مشکل در بزرگسالی تشخیص داده شود درمان آنها اغلب از طریق جراحی فک می‌باشد که درمان ساده‌ای نیست و نیاز به تحمل زیادی از طرف بیمار دارد.
برخی از این مشکلات اگر در سن صحیح خود (قبل ا ز بلوغ و در سن رشد) تشخیص داده شوند از طریق دستگاه‌های خاص ارتودنسی قابل تصحیح می‌باشند.
اساس کار این دستگاه‌ها به این ترتیب است که از رشد فک‌ها استفاده می‌کند و با توجه به مشکلی که وجود دارد یا باعث تحریک رشد فک‌ها می‌شود و یا جلوی رشد فکی را می‌گیرد.
یعنی در واقع از سیستم رشد و استخوان‌سازی استفاده می‌کنند و با وارد کردن نیروهایی کنترل شده در قسمت‌هایی خاص استخوان‌سازی را تحریک می‌کنند و یا جلوی این پروسه را می‌گیرند و سعی در تنظیم روابط فکی می‌کنند.
مسلماً این نوع درمان‌ها بسیار ساده‌تر و قابل تحمل‌تر از جراحی فک در سنین بالاتر هستند.
برخی از این وسایل ارتودنسی داخل دهانی بوده و به صورت پلاک‌های متحرکی هستند که استفاده از آنها به بیمار آموزش داده می‌شود و لازم است توسط دندانپزشک در دوره‌های منظمی چک و کنترل شوند و جواب گرفتن از آنها منوط به استفاده منظم و ممتد توسط کودک است.
برخی از وسایل خارج دهانی از نظر ظاهری و نوع استفاده خیلی مورد قبول و علاقه بیماران نیستند.
این وسایل شامل سیم‌ها و کش‌هایی هستند که به فک و پشت سر بیمار وصل شده و نیروهایی کنترل شده از خارج دهان به فکین وارد می‌کنند.
هردوی این مدل‌ها نیاز به تنظیماتی توسط بیمار دارندکه توسط پزشک به والدین آموزش داده می‌شوند و لازم است بیمار با صبر و حوصله از آنها به صورت مداوم استفاده کند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
دوره رشد در کودکان، زمانی طلایی می‌باشد که درمان‌های به موقع در این سن می‌توانند از برخی مشکلات ارتودنسی که پیش‌بینی می‌کنیم در آینده به وجود بیایند جلوگیری کرده و یا آنها را درمان کنند.
یک جنبه دیگر ارتودنسی پیشگیری کنترل فضاهای دندانی می‌باشد. گاهی اوقات در اثر ضربه، عفونت و ... دندان شیری زودتر از موعد از دست رفته و یا کشیده می‌شود.
در صورتی که تا زمان رویش دندان دایمی جایگزین، بیشتر از شش ماه باقی مانده باشد در مدتی که این منطقه بی‌دندان است احتمال اینکه دندان‌های مجاور به سمت منطقه بی‌دندانی حرکت کنند، هست.
در این حالت فضای رویشی دندان‌های دایمی جایگزین تنگ شده دندان یا رویش نابجا خواهد داشت و یا مواردی به صورت نهفته در فک باقی می‌ماند.
در حالت اول نیاز به درمان‌های ارتودنسی در سنین بالاتر خواهد بود، چون قوس فکی تنگ شده و دندان‌ها نا به جا رویش یافته‌اند و دلیل این مورد دقیقاً از دست دادن زود هنگام دندان شیری است.
در مواردی که دندان جایگزین، نهفته در فک باقی بماند معمولاً نیاز به جراحی در بزرگسالی خواهد بود.
برای جلوگیری از بروز عوارض زود از دست دادن دندان شیری از وسایل و دستگاه‌هایی به نام فضانگهدار استفاده می‌شود.
مراحل کار بدین گونه است که قالب الژینات از فک کودک تهیه شده به لابراتوار ارسال شده و این وسایل توسط لابراتوار ساخته می‌شود.
فضانگهدارها انواع مختلفی دارند و به دو نوع کلی ثابت و متحرک تقسیم‌بندی می‌شوند. نوع ثابت هم دو نوع یک طرفه و دو طرفه دارد که طرح نوع دو طرفه در فک بالا و پایین متفاوت است و باز در فک بالا هم دو نوع هستند.
نوع فضانگهدار مورد نیاز بسته به شماره دندان از دست رفته، سن بیمار و سایر ملاحظات خاص انتخاب می‌شود.
اگر چه فضا نگهدارها نیاز به مراقبت‌های خاص بهداشتی و تغذیه‌ای دارند و لازم است بیمار کاملاً این مسائل را مراعات کند تا مشکلی حین درمان پیش نیاید و ویزیت‌های متناوب و منظم توسط دندانپزشک لازم است، ولی استفاده از آنها وقتی تجویز می‌شود ضروری است، چون در غیر این صورت باعث بروز عوارض غیر‌قابل جبران می‌گردد.
