زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مفهوم آمايش سرزمين
آمايش سرزمين به معناي نظم و ترتيب و آرايش فضايي سرزمين است و مفهوم آن در ادبيات برنامه‌ريزي توسعه، با تغييرات و تحولات زيادي روبه‌رو بوده است كه در تعاريف توسعه و رويكرد به توسعه قابل تبيين و تشريح است.
آمايش سرزمين را به تعبيري، مي‌توان توزيع متعادل جمعيت و فعاليت در پهنه سرزمين دانست؛ تعبيري كه با خود واژه‌هاي تعادل، جمعيت، فعاليت و سرزمين را به همراه دارد. هر يك از اين واژه‌ها تعاريفي دارند كه در جريان تحولات به وجود آمده در برنامه‌ريزي توسعه، با تغييرات قابل توجه روبه‌رو بوده‌اند. آمايش سرزمين به مفهوم اصلي، بر آماده نمودن سرزمين و يا به عبارتي، آماده نمودن زمين دلالت دارد. البته آماده نمودن در ارتباط با هدف، معنا و شكل متفاوتي دارد؛ چنانچه آماده نمودن قطعه‌اي از زمين براي ساخت يك واحد مسكوني مورد نظر باشد، آمايش بعد كالبدي و هم بعد معماري به خود خواهد گرفت. اما اگر آمايش محله مسكوني، حوزه شهري و يا يك منطقه شهري يا روستايي و مانند آن مطرح باشد، ابعاد اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و مانند آن از اهميت بيشتري برخوردار خواهند شد. در بعد ملي، تدوين راهبردهاي مناسب براي توسعه كشور بر اساس شناخت عناصر توسعه فضايي، اهميت بسيار و نقش محوري در برنامه‌ريزي خواهد داشت. به‌طور كلي، مي‌توان گفت كه آمايش سرزمين، بر حسب سطح مكاني، ويژگي‌هاي منحصر به فردي دارد؛ يعني هر چه از سطح خُرد مكاني به سطوح كلان ملي حركت كنيم، بعد راهبردي آن اهميت بيشتري مي‌يابد و ابعاد ريز مكاني اهميت و كاربرد ظاهري خود را از دست مي‌دهند.
آمايش سرزمين بر حسب تعريف مي‌تواند هدف و يا راه رسيدن به هدف باشد. به عبارت ديگر، در افق برنامه انتظار مي‌رود كه سرزمين با مديريت صحيح به‌گونه‌اي نظام‌يافته باشد كه توسعه پايدار فضايي محقق شود. اما دستيابي به هدف، يا به سخن بهتر، آرمان مورد نظر مستلزم برنامه‌ريزي مناسب آمايشي است. به هر تقدير، آمايش سرزمين نيازمند شيوه برنامه‌ريزي مناسب است. تفاوت اين شيوه با ساير انواع برنامه‌ريزي در واژه زمين و يا در مفهوم وسيع‌تر آن سرزمين نهفته است. مي‌توان گفت كه توسعه پايدار فضايي نتيجه برنامه‌ريزي با رويكرد آمايشي است. به همين دليل، شناخت اصول برنامه‌ريزي فضايي و طراحي برنامه عملياتي براي دستيابي به آن، در برنامه‌ريزي آمايشي و در نهايت تحقق اهداف آمايش سرزمين داراي نقش محوري است.
براي شناخت برنامه‌ريزي آمايشي و يا تعبير جامع برنامه‌ريزي توسعه پايدار فضايي، مروري اجمالي بر ويژگي‌هاي برنامه‌ريزي به صورت اعم ضروري است.
برنامه‌ريزي فعاليتي آگاهانه است؛
برنامه‌ريزي آينده‌نگر است؛
برنامه‌ريزي داراي آرمان و هدف است؛
برنامه‌ريزي فعاليت‌نگر است؛
برنامه‌ريزي تلاشي است براي تغيير آنچه هست و آنچه خواهد شد، به آنچه كه بايد باشد يا بشود؛
برنامه‌ريزي مبتكرانه (پيشتازانه) است.
برنامه‌ريزي فضايي به عنوان يكي از انواع برنامه‌ريزي، علاوه بر دارا بودن تمام ويژگي‌هاي فوق، داراي وجه فضايي است. منظور از فضا در برنامه‌ريزي فضايي و آمايشي، فضاي كاركردي است كه از كنش متقابل بين عوامل انساني اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، سياسي، ايدئولوژيكي و ...) و عوامل محيطي (انسان ساخت و طبيعي) در فرايند زمان، حاصل مي‌شود (برنامه‌ريزي فضايي).
برنامه‌ريزي فضايي، مجموعه مفاهيم، ديدگاه‌ها و روش‌هايي است كه براي ايجاد سازمان و ساختار فضايي مطلوب و دلخواه مورد استفاده قرار مي‌گيرد. برنامه‌ريزي فضايي، به تعبيري، نام ديگري براي برنامه‌ريزي منطقه‌اي است، با اين تفاوت كه مفهوم فضا كلي‌تر از معناي منطقه است، زيرا فضا مرزهاي منطقه را قطع مي‌كند و اين يك فرآيند مداوم است كه به صورت حالت عمودي و افقي نمايان مي‌شود و در سطوح گوناگون به كار مي‌رود.
برنامه‌ريزي فضايي در طول چند دهه گذشته، از رويكرد كاربري اراضي مبتني بر مقررات و كنترل زمين (رويكرد كلاسيك)، به رويكردي با دامنه وسيع‌تر تبديل شده است كه هدف از آن، بهترين استفاده از زمين از طريق ارزيابي تقاضاهاي رقيب و توجه به اصول توسعه پايدار فضايي است. براي دستيابي به اين هدف، عوامل اجتماعي، اقتصادي و محيطي براي اتخاذ تصميم مناسب‌تر در راستاي توسعه پايدار به كار گرفته مي‌شوند.
در چارچوب چشم‌اندازهاي جديد، برنامه‌ريزي پيرامون 4 ايده اصلي شكل مي‌گيرد: فضايي، پايداري، يكپارچگي و جامعيت. به اين ترتيب، بعد فضايي نه تنها داراي اهميت بسيار است، بلكه به صورت جزء لاينفك برنامه‌ريزي منطقه‌اي در نظر گرفته مي‌شود.
موضوع محوري در مبحث آمايش سرزمين، نابرابري‌هاي سرزميني است.
از نظر مفهومي، برنامه‌ريزي آمايشي داراي 2 جزء غيرقابل تفكيك است:
برنامه‌ريزي اقتصادي- اجتماعي؛
برنامه‌ريزي سرزميني- كاركردي.
در چارچوب اين رويكرد، ابعاد مكاني- فضايي برنامه‌ها و برنامه‌هاي اقتصادي- اجتماعي از اهميتي يكسان برخوردارند. مؤلفه سرزميني- كاركردي برنامه‌ريزي آمايشي، مستلزم منظور نمودن مكان، زمين و يا به عبارت كلي‌تر، ملحوظ داشت بعد مكاني- فضايي در تصميمات مربوط به توسعه و تعالي كشور است. در اين راستا، برنامه‌ريزي فضايي اهميت خاصي مي‌يابد: در قالب اين نوع برنامه‌ريزي مي‌توان از طريق سازماندهي فضا، نابرابري‌هاي سرزميني را كاهش داد و با توزيع متعادل جمعيت در سكونتگاه‌هاي شهري و روستايي و نيز استقرار متناسب و مطلوب مراكز فعاليت، امكان بهره‌برداري بهينه از استعدادهاي انساني، اقتصادي و محيطي را فراهم آورد.
آمايش سرزمين در مفهوم پذيرفته‌شده، در كشور، گستره وسيعي را در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي، محيطي، فرهنگي، دفاعي و مانند آن دربر مي‌گيرد كه در قالب اصول و اهداف آمايش سرزمين به آن پرداخته مي‌شود.
اصول و اهداف رويكرد آمايشي بر اساس مفاد ضوابط ملي آمايش سرزمين، به شرح زير است:
توسعه يكپارچه و همه‌سونگر؛
دستيابي به رشد متعادل؛
توزيع متعادل جمعيت و فعاليت در پهنه سرزمين؛
حفظ يكپارچگي سرزميني؛
كاهش نابرابري‌هاي سرزميني؛
حفظ هويت واحد فرهنگي؛
گسترش عدالت اجتماعي؛
تقويت و تجهيز فضاهاي زيست و فعاليت؛
جلوگيري از تمركز و قطبي شدن توسعه؛
حفظ محيط زيست و دستيابي به وسعه پايدار.
آمايش سرزمين در ايران
سابقه آمايش سرزمين در ايران به 1353ش و زماني باز مي‌گردد كه وظيفه تهيه طرح آمايش سرزمين از سوي شوراي اقتصاد به مركز مطالعات و تحقيقات بهره‌وري از سرزمين واگذار شد. اين مركز، بنابر وظيفه‌اي كه برعهده داشت، مركز برنامه‌ريزي آمايش سرزمين نام گرفت. براي شناخت بيشتر درباره اين واژه و فعاليت‌هايي كه در زمينه آمايش سرزمين به اشكال گوناگون در كشور صورت گرفته است، لازم است به 1345ش بازگرديم. در اين سال انتشار گزارشي با عنوان «مسأله افزايش جمعيت شهر تهران و نكاتي پيرامون عمران كشوري» توسط موسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي دانشگاه تهران، توجه مسئولان و محافل دانشگاهي را متوجه مشكلات شهر تهران در خصوص افزايش جمعيت نمود. تشابه وضعيت ظاهري شهر تهران با پاريس در اين زمينه، منجر به درخواست ايران از مهندسين مشاور براي بررسي وضعيت شهر تهران شد. مهندسين مشاور ايراني- فرانسوي در 1351ش گزارش كوتاهي با نام طرح يادداشت مربوط به بهره‌وري سرزمين يا تنسيق سرزمين تهيه كردند كه در قالب آن، مباحث و روش‌هاي آمايش سرزمين مطرح شده بود. در 1353ش، قانون تغيير نام وزارت ‌آباداني و مسكن به وزارت مسكن و شهرسازي (وزارت مسكن و شهرسازي) تصويب شد و بر اساس آن، وظيفه تهيه طرح جامع سرزمين به اين وزارتخانه محول شد. به دنبال اين تغيير، مركزي تحت عنوان مركز مطالعات و تحقيقات بهره‌وري از سرزمين با مشاركت وزارت مسكن و شهرسازي و وزارت كشاورزي (وزارت جهاد كشاورزي) و منابع طبيعي تشكيل گرديد و وظيفه تهيه طرح جامع سرزمين به اين مركز واگذار شد. البته، طرح جامع سرزمين بسيار وسيع و مبهم تعريف شده بود. تعيين محل شهرها و مراكز جمعيت آينده با توجه به عوامل محدودكننده، تعيين حدود ظرفيت توسعه شهرهاي فعلي و آينده و طرح و تنظيم نقشه توزيع جمعيت، تهيه و تنظيم سياست‌ها و خط‌مشي‌هاي اجرايي و ضوابط لازم براي هدايت و كنترل شهرنشيني در جهت تحقق طرح جامع سرزمين، مشخص نمودن وضعيت شهرها و شهرك‌ها از نظر فعاليت‌هاي مختف و بررسي ارتباط شهرهاي فعلي و آينده در سطح منطقه و كشور در چارچوب اين طرح قرارداده شده بود. براي غلبه بر مشكلات متعدد ناشي از تعريف گسترده طرح جامع سرزمين، بر اساس تصميم شوراي اقتصاد، اين مركز به سازمان برنامه و بودجه ملحق شد و تحت نظارت شورايي، مركب از وزيران كشور، كشاورزي و منابع طبيعي، صنايع و معادن، نيرو، مسكن و شهرسازي، سازمان برنامه و بودجه، راه و ترابري، اقتصاد و دارايي، بازرگاني، رئيس سازمان محيط زيست، قائم‌مقام نخست‌وزير و رئيس كل بانك مركزي قرار گرفت. بدينسان، وظيفه تهيه طرح آمايش سرزمين از طرف شوراي اقتصاد به اين مركز محول شد.
مركز مطالعات و تحقيقات بهره‌وري از سرزمين، بر اساس نامه شماره 1500/م ح مورخ 22/5/1354 و 24/6/1354ش، سازمان امور اداري و استخدامي كشور در حوزه معاونت امور برنامه‌ريزي سازمان برنامه و بودجه تشكيل شد.
وظايف تعيين‌شده براي اين مركز به شرح زير بود:
جمع‌آوري اطلاعات اقتصادي و اجتماعي، كشاورزي و فرهنگي كه در تهيه طرح جامع سرزمين موثر است، با همكاري سازمان‌ها و وزارتخانه‌هاي مربوط؛
جمع‌آوري اطلاعات مربوط به منابع زيرزميني و روزميني و انجام مطالعات لازم به منظور استفاده از آنها در تهيه طرح جامع سرزمين؛
جمع‌آوري اطلاعات مربوط به هدف‌ها و خط‌مشي‌هاي ملي و اقتصادي؛
تعيين محل شهرها و مراكز جمعيت آينده كشور و تعيين حدود توسعه و ظرفيت شهرها و شهرك‌هاي فعلي و آينده؛
طرح و تنظيم نقشه توزيع جمعيت؛
بررسي و تنظيم ارتباط شهرهاي فعلي و آينده در سطح منطقه و كشور؛
تعيين نوع و عملكرد شهرها و شهرك‌ها از نظر فعاليت صنعتي، كشاورزي، جهانگردي، خدماتي و مختلط، با توجه به طرح جامع سرزمين؛
بررسي و تعيين محل استقرار كارخانه‌ها و تنظيم مسير كلي راه‌ها و تعيين مراكز ارتباطي و هرگونه فعاليت ديگر كه جاذب جمعيت و عامل رشد شهرنشيني است؛
تهيه طرح جامع سرزمين؛
تهيه و تنظيم سياست‌ها و خط‌مشي‌هاي اجرايي و ضوابط لازم براي هدايت و كنترل شهرنشيني، به منظور تحقق طرح جامع سرزمين؛
تجديدنظر مستمر در طرح جامع سرزمين، با توجه به تغييرات اقتصادي، اجتماعي و بنيادي؛
ايجاد ارتباط و همكاري علمي و تحقيقاتي در امور مربوط به طرح جامع سرزمين، با موسسات داخلي و خارجي
اتخاذ تدابير لازم به منظور آماده نمودن كادر فني و تحقيقاتي مورد نياز؛
تشكيل كنفرانس‌ها و سمينارهايي در زمينه‌هاي مربوط به بهره‌وري از سرزمين در داخل كشور، همچنين شركت در كنفرانس‌ها و سمينارهاي داخلي و خارجي كه در اين زمينه تشكيل مي‌شود.
اين مركز با موافقت سازمان برنامه از تاريخ 17/8/1356ش به مركز برنامه‌ريزي آمايش سرزمين تغيير نام يافت. اين مركز در 1354ش قراردادي با مهندسين مشاور ستيران براي تهيه طرح آمايش سرزمين منعقد كرد. نتايج حاصل از دور اول مطالعات آمايش سرزمين، با نام طرح پايه آمايش سرزمين در 1355ش انتشار يافت. اين طرح شامل اصول كلي سازماندهي فضا، توزيع جمعيت و فعاليت‌ها و راهبردهاي آمايش بخش‌هاي اقتصادي و اجتماعي بود. اصلي‌ترين دستاورد اين طرح، تعيين محورهاي اولويت‌دار در توسعه كشور و تقسيم كشور به 13 منطقه اصلي بود كه هر يك از اين مناطق تحت نفوذ و مديريت يكي از شهرهاي اصلي 13گانه قرار داشتند. در قالب اين طرح، مراكز عمده كشاورزي، مراكز صنعتي و خدماتي و شبكه‌هاي اصلي زيربنايي كشور نيز مشخص شده بودند. در همين سال، مطالعات دور دوم آمايش سرزمين در 4 بخش، از جمله نظام شهري و خط‌مشي‌هاي اجرايي آن، تمركززدايي فعاليت‌هاي بخش دوم و سوم و خط‌مشي اجرايي آن منتشر شد. نتايج نهايي از مطالعات دور اول و دوم، با عنوان رهنمودهاي آمايش سرزمين براي تهيه برنامه عمراني ششم منتشر شد. بر همين اساس، برنامه عمراني ششم دوره پهلوي، با ماهيت آمايشي، تهيه شد كه قرار بود از 1356ش به اجرا درآيد.
پس از انقلاب اسلامي (1357ش)، موضوع آمايش سرزمين در هاله‌اي از فراموشي قرار گرفت، اما تجربه دوم آمايش سرزمين از 1362ش و با مطالعات طرح پايه آمايش سرزمين اسلامي ايران آغاز شد. در 1363ش كليات مطالعات آمايش سرزمين در هيأت دولت تصويب شد و به دنبال آن، نتايج مطالعات انجام‌يافته با نام طرح پايه آمايش سرزمين اسلامي ايران توسط دفتر برنامه‌ريزي منطقه‌اي سازمان برنامه منتشر گرديد. با تصويب سياست‌هاي آمايش سرزمين در شوراي اقتصاد، گزارش نهايي مرحله اول طرح پايه با عنوان خلاصه و جمع‌بندي مطالعات در 1364ش ارائه شد. اين گزارش ابتدا به تحليل مختصري از وضع گذشته و موجود اقتصاد كلان و سازمان فضايي كشور مي‌پرداخت و سپس، بر اساس مفروضاتي از راهبرد توسعه ملي، نسبت به ارائه اصلي‌ترين گزينه‌هاي توسعه ملي در زمينه‌هاي اقتصادي و اجتماعي، جمعيت و جوامع و سازماندهي و تجهيز فضا، به عنوان چارچوب تهيه طرح آمايش كشور، پرداخته است. به اين ترتيب، راهبردهاي كلي و درازمدت آمايش سرزمين در چند جلسه شوراي اقتصاد مطرح شد و پس از تصويب در جلسه مورخ 17/6/1365ش، به تمام دستگاه‌هاي اجرايي كشور ابلاغ شد. ادامه مطالعات در سازمان برنامه، به تدوين 24 جلد نشريه تحت عنوان چارچوب نظري پايه توسعه استان براي 24 استان كشور منتهي شد. هر يك از اين گزارش‌ها حاوي راهبرد بلندمدت توسعه يكي از استان‌هاي كشور، در بخش‌هاي مختلف از ديدگاه آمايش سرزمين و نقش آن در چارچوب تقسيم كار ملي و منطقه‌اي بود. همچينن يك جلد گزارش سنتز ملي به همراه اين گزارش‌ها منتشر شد.
در همين سال، خطوط كلي راهبرد سازمان‌هاي فضا توسط دفتر برنامه‌ريزي منطقه‌اي تدوين و در قانون برنامه اول توسعه جمهوري اسلامي ايران (1368-1372ش) گنجانده شد.
در 1368ش، مطالعات طرح كالبدي ملي ايران توسط وزارت مسكن و شهرسازي آغاز شد. تهيه چارچوب نظري شرح خدمات طرح جامع سرزمين يا طرح كالبدي ملي و منطقه‌اي از سوي اين وزارتخانه به مهندسين مشارو داخلي واگذار شد و نتيجه مطالعات مشاور در مهرماه 1369ش، با عنوان طرح‌ريزي كالبدي؛ ملي و منطقه‌اي، چارچوب نظري و شرح خدمات انتشار يافت. در سال 1371ش، وزارت مسكن و شهرسازي به تهيه طرح كالبدي ملي اقدام كرد.
در طرح مذكور اين اهداف تعيين شده بود: رتبه‌بندي شهرها، قطب‌هاي منطقه‌اي و حوزه نفوذ هر يك از آنها، سلسله مراتب بين شهرها و استخوان‌بندي شهرها به معناي بررسي توأم تار و پود و سلسله مراتب آنها.
شوراي عالي اداري در تاريخ 9/2/1371ش، طي مصوبه‌اي، وظيفه تهيه طرح آمايش سرزمين را به سازمان برنامه و بودجه و وظيفه تهيه طرح‌هاي كالبدي ملي و منطقه‌اي را به وزارت مسكن و شهرسازي واگذار نمود.
محورهاي اصلي در هر يك از اين 2 طرح در مصوبه شوراي عالي اداري به شرح زير است:
ماده 1: طرح آمايش سرزمين به معناي تعيين راهبرد توزيع فضايي جمعيت و فعاليت در پهنه سرزمين، توسط سازمان برنامه و بودجه با همكاري دستگاه‌هاي ذي‌ربط تهيه و به تصويب هيأت وزيران خواهد رسيد.
ماده 2: سازمان برنامه و بودجه موظف است در جهت تدوين برنامه آتي توسعه اقتصادي و اجتماعي با نگرش آمايشي، راهبردهاي توزيع نهايي جمعيت و فعاليت در پهنه سرزمين را به همراه برنامه‌هاي اجرايي زير تهيه و به تصويب هيأت وزيران برساند:
تعيين مناطق اولويت‌دار در توسعه از نظر پذيرش جمعيت و فعاليت؛
تعيين نقش نواحي مختلف از نظر تقسيم كار ملي و استقرار فعاليت‌هاي كشاروزي، صنعتي، خدماتي و امكانات اقتصادي در سطوح ملي.
ماده 3: آمايش سرزمين به صورت ادواري و متناسب با تغيير و تحولات اقتصادي و اجتماعي كشور و آمار و اطلاعات جديد توسط سازمان برنامه و بودجه، قبل از هر برنامه مورد ارزيابي و تجديدنظر قرار گرفته و به تصويب هيأت وزيران خواهد رسيد.
ماده 4: آمايش سرزمين به عنوان قسمتي از برنامه درازمدت كشور، راهنماي تهيه برنامه‌هاي ميان‌مدت و كوتاه‌مدت كشور خواهد بود.
ماده 5: وظيفه ‌آمايش سرزمين با تعريف و فعاليت‌هايي كه در اين مصوبه عنوان شده، توسط سازمان برنامه و بودجه انجام مي‌گيرد. ديگر وظايف و فعاليت‌هاي كنوني وزارت مسكن و شهرسازي به قوت خود باقي بوده و بر اين اساس، طرح كالبدي (ملي- منطقه‌اي) توسط وزارت مسكن و شهرسازي تهيه شده و به تصويب شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران مي‌رسد. انجام مطالعات پيش‌نياز طرح كالبدي مادام كه توسط دستگاه‌هاي ذي‌ربط تهيه و قابل بهره‌برداري نشده است، مي‌تواند توسط وزارت مسكن و شهرسازي انجام گيرد.
در 1372ش، خط‌مشي‌هاي ملي و منطقه‌اي آمايش سرزمين براي درج در برنامه دوم توسعه كشور، تهيه و با اصلاحاتي در جلسات خردادماه همان سال به تصويب شوراي اقتصاد رسيد. اما در پيوست نهايي لايحه فقط خط‌مشي‌هاي ملي آمايش سرزمين درج گرديد و مباحث منطقه‌اي آن حذف شد.
در 1375ش، مطالعات طرح كالبدي ملي (طرح كالبد ملي) به تصويب رسيد و از سال بعد، يكبار ديگر مطالعات آمايش سرزمين در سازمان شروع شد. با احتساب مطالعات انجام‌يافته در سال‌هاي قبل از انقلاب اسلامي توسط مهندسين مشاور ستيران، اين مطالعات را مي‌توان دور سوم مطالعات آمايش سرزمين در كشور به شمار آورد.
در 1379ش، جمع‌بندي مطالعات ‌آمايش به هيأت دولت ارائه شد كه به انديشه ضرورت برخوردار از چشم‌انداز شكل داد.
در 1382ش، سياست‌هاي كلي برنامه چهارم مشتمل بر 52 ماده ابلاغ شد كه در ماده 19 ‌آن، آمايش سرزمين بر اصول زير مبتني شده بود:
ملاحظات امنيتي و دفاعي؛
كارآيي و بازدهي و دفاعي؛
وحدت و يكپارچگي سرزمين؛
گسترش عدالت اجتماعي و تعادل‌هاي منطقه‌اي؛
حفاظت محيط زيست و احياء منابع طبيعي؛
حفظ هويت اسلامي، ايراني و حراست از ميراث فرهنگي؛ تسهيل و تنظيم روابط دروني و بيروني اقتصاد كشور؛ و رفع محروميت‌ها، خصوصاً در مناطق روستايي كشور.
در تاريخ 6/8/1383ش، ضوابط ملي آمايش سرزمين توسط هيأت وزيران تصويب شد. اين ضوابط داراي 15 ماده است كه ماده يك آن از 33 بند تشكيل شده است. در مواد 10، 11، 12، 13 و 14 به اين ضوابط، به شرح زير، اشاره شده است:
ماده 10: شوراي‌عالي شهرسازي و معماري ايران، شوراهاي برنامه‌ريزي و توسعه استان‌ها و دستگاه‌هاي اجرايي ذي‌ربط مكلفند، طرح‌هاي توسعه و عمران در سطوح ملي، منطقه‌اي، ناحيه‌اي و محلي را در محدوده وظايف قانوني خويش، در  راستاي تحقق جهت‌گيري‌هاي ملي و راهبردهاي بخشي و استاني آمايش سرزمين تنظيم و تصويب نمايند. تمامي دستگاه‌هاي اجرايي ملي، استاني و محلي در انتخاب مكان فعاليت‌ها و اقدامات مربوطه، موظف به اجراي نتايج طرح‌هاي مذكور كه در اين راستا تهيه و تصويب شده‌اند، خواهند بود.
ماده 11: سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور موظف است زمينه استمرار و پويايي مطالعات آمايش سرزمين را با 3 رويكرد زير تهيه كند:
تأثير تحولات جهاني، منطقه‌اي و داخلي؛
تعميق نگرش بلندمدت و پايدار در راهبردهاي توسعه‌اي كشور؛
تهيه طرح‌هاي ويژه از نظر موضوعي و يا محدوده جغرافيايي.
دراين ماده تأكيد شده بود كه سازماندهي مطالعات به‌گونه‌اي صورت پذيرد كه برنامه پنجم و برنامه‌هاي بعدي ميان‌مدت توسعه كشور، به‌طور كامل، بر مبناي سند آمايش سرزمين تهيه شود.
ماده 12: دستگاه‌هاي اجرايي كشور موظفند در چارچوب دستورالعمل‌هاي مطالعاتي كه سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور عرضه مي‌كند، مطالعات بخشي، فرابخشي و منطقه‌اي خود را از اين پس با رويكرد آمايشي سازماندهي كنند.
ماده 13: تشكيل شوراي آمايش سرزمين با تركيب زير:
معاون رئيس‌جمهور و سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور (رئيس شورا)؛ رئيس مركز ملي آمايش سرزمين (دبير شورا)؛ معاون وزير نيرو؛ معاون وزير راه و ترابري؛ معاون وزير مسكن و شهرسازي؛ معاون وزير صنايع و معادن؛ معاون وزير جهاد كشاورزي؛ معاون وزير نفت؛ معاون وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح؛ معاون وزير امور اقتصادي و دارايي؛ معاون وزير كشور؛ معاون وزير بازرگاني؛ معاون وزير امور خارجه؛ معاونان وزير رفاه و تأمين اجتماعي؛ سازمان حفاظت محيط زيست؛ سازمان گردشگري و ميراث فرهنگي و رئيس شوراي عالي استان‌ها.
ماده 14: سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور موظف است، در راستاي تحقق وظايف يادشده مركز ملي آمايش سرزمين را متناسب با جايگاه آن در نظام برنامه‌ريزي كشور، ايجاد نموده و نهاد تحقيقاتي متناظر با اين جايگاه را براي تقويت زمينه‌هاي علمي و فني آمايش سرزمين و ارتقاي مهارت‌هاي تخصصي نيروهاي مورد نياز تدارك ببيند.
در 1384ش، تشكيلات مركز ملي آمايش سرزمين در چارچوب كادر سازماني معاونت امور اقتصادي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي تصويب شد و اين مركز رسماً شروع به فعاليت كرد.
منبع : دايره المعارف تخصصي شهرساري