زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : محدثه آصفری ، دانشجوی دکترای تخصصی بهداشت و ایمنی موادغذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

تحریریه زندگی آنلاین : در دنیای مدرن امروز، با چالش‌های بی‌شماری در حفظ سلامت و باروری روبرو هستیم. یکی از این چالش‌ها، تأثیر سموم غذایی بر ناباروری است. سموم غذایی که اغلب در قالب باقیمانده سموم کشاورزی، مواد افزودنی و حتی مواد نگهدارنده در مواد غذایی یافت می‌شوند، می‌توانند تأثیرات مخربی بر سیستم تولیدمثل انسان داشته باشند. تحقیقات نشان داده‌اند که این مواد می‌توانند باعث اختلالات هورمونی، کاهش کیفیت اسپرم و تخمک، و در نهایت منجر به ناباروری شوند.

در ایران، مانند بسیاری از کشورهای دیگر، استفاده از سموم کشاورزی غیرمجاز و یا مصرف مواد غذایی حاوی باکتری‌ها، ویروس‌ها، سموم یا انگل‌ها که باعث مسمومیت می‌شوند، می‌تواند به سلامتی افراد آسیب برساند و بر باروری تأثیر منفی بگذارد. این مسئله نه تنها به سلامت فردی، بلکه به سلامت جامعه و آینده نسل‌های بعدی مرتبط است، لذا شناخت این تأثیرات و اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه برای کاهش مواجهه با این سموم، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته و راه‌های مقابله با چالش‌های پیش‌‌رو را مورد کاوش قرار خواهیم داد تا بتوانیم گامی مؤثر در جهت حفظ سلامت نسل‌های آینده برداریم.

نقش سموم غذایی در تولید مثل و باروری

سموم می‌توانند تأثیرات مستقیمی بر سیستم تولیدمثل داشته باشند. برخی از سموم شیمیایی ممکن است به عنوان مختل‌کننده‌های غدد درون‌ریز عمل کنند و باعث اختلال در تولید و عملکرد هورمون‌ها شوند. این اختلالات می‌توانند منجر به کاهش باروری،

تغییرات در سیکل‌های تولیدمثلی و حتی ناباروری شوند.

همچنین مواجهه طولانی مدت با سموم می‌تواند به مسمومیت مزمن منجر شود که بر سلامت کلی و توانایی تولیدمثل تأثیر می‌گذارد. مسمومیت حاد می‌تواند به سرعت علائم شدیدی ایجاد کند و حتی مرگ‌آور باشد، در حالی که مسمومیت مزمن ممکن است به تدریج و با علائم کمتری بروز کند، اما در طولانی‌مدت به اندام‌های بدن آسیب برساند، بنابراین مدیریت و کاهش مواجهه با سموم، به ویژه در محیط‌های کشاورزی و صنعتی، برای حفظ سلامت تولیدمثلی اهمیت دارد.

قرار گرفتن در معرض یک ماده سمی در دوران بارداری ممکن است باعث نقایص مادرزادی، سقط‌جنین، وزن کم هنگام تولد یا عفونت‌های نوزادی شود. اگرچه باروری به عوامل زیادی مانند سن، سلامت، سبک زندگی و ژنتیک بستگی دارد، اما سلامت غذای مصرفی نیز بر آن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر مسمومیت‌های غذایی قرار گیرد، بنابراین تغذیه سالم و مناسب هم در دوران بارداری و هم در دوران رشد و نمو افراد حائز اهمیت است.

بیشتربخوانید:

ارزیابی وضعیت تغذیه مادران (قسمت دوم )

بهترین غذاها برای بارداری

سموم میکروبی

لیستریا

یک عفونت جدی است که معمولاً در اثر خوردن غذای آلوده به نوع خاصی از باکتری به نام لیستریا مونوسیتوژنز ایجاد می‌شود. عفونت به لیستریا در دوران بارداری می‌تواند منجر به از دست دادن بارداری، مرده‌زایی، زایمان زودرس یا عفونت تهدید‌کننده زندگی نوزاد شود. لیستریوز اغلب با خوردن پنیرهای نرم و شیر خام همراه است، اما گزارش‌های اخیر شیوع آن توسط گوشت اغذیه‌فروشی، جوانه‌ها و سبزیجات را نیز مرتبط دانسته است. شکل تهاجمی لیستریوز، که زنان باردار و جنین‌های آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، دارای میزان مرگ و میر 20 تا 30 درصد است. لیستریوز مادر در دوران بارداری معمولاً به صورت یک بیماری تب‌دار خفیف تظاهر می‌کند، اما لیستریوز جنینی دارای میزان مرگ و میر بالای 25 تا 35 درصد است که بستگی به سن حاملگی در زمان عفونت دارد. همچنین لیستریوز نوزادی ممکن است به صورت سپسیس یا مننژیت با عواقب شدید و میزان مرگ و میر بالای 20 درصد ظاهر شود، بنابراین بر اساس این منابع می‌توان استنباط کرد که عفونت لیستریا در دوران بارداری یک بیماری جدی و بالقوه کشنده برای مادران و جنین یا نوزادان آنها است.

سالمونلا

یک عفونت شایع است که در اثر خوردن غذای آلوده به گروهی از باکتری‌ها به نام سالمونلا ایجاد می‌شود. عفونت در دوران بارداری می‌تواند باعث تب، اسهال و کم‌آبی بدن شود که منجر به زایمان زودرس یا ناراحتی جنین گردد. سالمونلوز معمولاً با خوردن تخم‌مرغ خام یا نیم‌پز، مرغ و گوشت همراه است، اما می‌تواند از طریق تماس با خزندگان، پرندگان یا جوندگان نیز منتقل شود.

 سالمونلا یکی از چهار عامل کلیدی جهانی بیماری‌های اسهالی است. بیشتر موارد سالمونلوز خفیف هستند، اما با این حال، گاهی اوقات می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. شکل تهاجمی سالمونلوز، که زنان باردار و جنین‌های آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، دارای نرخ مرگ و میر 20 - 30 درصد است.

کمپیلوباکتر

یکی دیگر از عفونت‌های رایج است که در اثر خوردن غذای آلوده به نوعی باکتری به نام کمپیلوباکتر ایجاد می‌شود. این عفونت در دوران بارداری می‌تواند باعث اسهال، گرفتگی عضلات، تب و حالت تهوع شود که ممکن است کم‌آبی بدن، زایمان زودرس و گاهی اوقات عوارضی مانند آرتریت واکنشی یا سندرم گیلن‌باره را ایجاد کند.

کمپیلوباکتریوز معمولاً با خوردن مرغ خام یا نیم‌پز، گوشت یا صدف همراه است، اما می‌تواند از طریق تماس با حیوانات یا آب آلوده نیز منتقل شود. Campylobacter jejuni و Campylobacter fetus دو گونه اصلی هستند که باعث عفونت در زنان باردار و جنین آنها می‌شوند.

 بیشتربخوانید:

تغذیه ایمن در دوران بارداری

فلزات سنگین

جیوه

جیوه فلزی است که در برخی غذاها به ویژه ماهی و غذاهای دریایی به ویژه ماهی‌های شکاری بزرگ مانند تن، اره ماهی، کوسه و شاه‌ماهی یافت می‌شود. جیوه برای رشد و نمو جنین مضر است، زیرا می‌تواند از جفت عبور کند و بر مغز و سیستم عصبی جنین متولد نشده آسیب برساند و بر رشد بینایی، شنوایی و مهارت‌های حرکتی تأثیر بگذارد. جیوه همچنین می‌تواند باعث مشکلات عصبی، بیماری‌های قلبی عروقی و آسیب کلیه در بزرگسالان و کودکان شود. یکی از مطالعاتی که اثرات جیوه در غذاها را بر رشد جنین بررسی کرد، گزارش داد که مصرف غذاهای دریایی مادر در دوران بارداری و قرار گرفتن در معرض جیوه قبل از تولد ممکن است بر مسیر رشد و تکامل کودکان تا 8 سالگی تأثیر بگذارد.

سرب

سرب می‌تواند به مغز و سیستم عصبی جنین آسیب برساند و بر رشد هوش، رفتار و توانایی‌های یادگیری تأثیر بگذارد. سرب همچنین می‌تواند باعث کم‌خونی، فشار خون بالا، بیماری کلیوی و مشکلات تولید مثل در بزرگسالان و کودکان شود. سرب یک فلز سمی است که می‌تواند بر سیستم قلبی عروقی و فشار خون مادر و رشد جنین تأثیر بگذارد.

کادمیوم

فلزی است که در برخی از غذاها به ویژه غذاهای مشتق شده از گیاه مانند برنج و سبزیجات که در خاک‌های آلوده به فعالیت‌های صنعتی رشد می‌کنند، یافت می‌شود. کادمیوم می‌تواند بر جفت تأثیر بگذارد و رشد جنین و وزن هنگام تولد را کاهش دهد. کادمیوم همچنین می‌تواند باعث آسیب کلیه، تحلیل استخوان و سرطان در بزرگسالان و کودکان شود. کادمیوم با عبور از جفت بر هورمون‌های جفتی که فیزیولوژی بارداری را تنظیم می‌کنند، تأثیر می‌گذارد.

آرسنیک

یک متالوئید است که می‌تواند در برخی از مواد غذایی که در خاک یا آب آلوده به منابع طبیعی یا فعالیت‌های انسانی مانند معدن، ذوب یا استفاده از آفت‌کش‌ها رشد می‌کنند، یافت شود. آرسنیک می‌تواند باعث سقط‌جنین، مرده‌زایی، زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد شود. آرسنیک همچنین می‌تواند باعث ضایعات پوستی، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان در بزرگسالان و کودکان شود.

سموم شیمیایی

آمین‌های هتروسیکلیک (HCAs)، هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای (PAHs)، آکریل‌آمید و فوران‌ها انواع سمومی هستند که می‌توانند با توجه به روش پخت، تهیه و فراوری در دماهای بالا تولید شوند. مطالعات اثبات کرده‌اند این ترکیبات باعث ایجاد سرطان در حیوانات می‌شوند و خطراتی برای سلامت انسان به خصوص برای زنان باردار و جنین دارند. این مواد شیمیایی هنگام پختن انواع گوشت گاو، ماهی یا مرغ با استفاده از روش‌های پخت با دمای بالا، مانند سرخ کردن یا کباب کردن مستقیم روی شعله مستقیم، تشکیل می‌شوند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که ممکن است باعث ناراحتی‌هایی در جنین و زنان باردار یا نقایص مادرزادی شوند.

این ترکیبات شیمیایی می‌توانند از جفت عبور کنند و بر رشد و سلامت جنین تأثیر بگذارند. افزایش خطر سقط‌جنین، مرده‌زایی یا مرگ نوزاد، کاهش وزن، قد و دور سر هنگام تولد، اختلال در رشد و تکامل جنین، تغییر پیامدهای عصبی رفتاری، مانند ضریب هوشی پایین، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، و اضطراب و افزایش استعداد ابتلا به آسم و عفونت‌های تنفسی برخی از عوارض قرار گرفتن در معرض ترکیبات شیمیایی حاصل از پخت و پز غذا بر جنین و زنان باردار است. آکریل‌آمید ممکن است باعث کندی رشد، اختلالات عصبی یا تأخیر در رشد جنین شود.

راهکارهای کاهش خطرات ناشی از سموم بر باروری

این راهکارها می‌توانند به کاهش مواجهه با سموم و حفظ سلامت باروری کمک کنند:

1- استفاده از تکنیک‌های مختلف برای کنترل آفات و بیماری‌ها بدون استفاده از سموم شیمیایی

2- نظارت بر نحوه استفاده از سموم و میزان باقیمانده آنها در محصولات کشاورزی

3- استفاده از دما و زمان پخت کافی و رعایت اصول پخت جهت پیشگیری و کاهش تولید ترکیبات شیمیایی

4- نگهداری محصولات غذایی در دما و مکان مناسب جهت جلوگیری از رشد انواع باکتری‌های بیماری‌زا و فساد‌زا

5- رعایت بهداشت فردی و شستشوی مرتب دست‌ها در زمان تهیه و طبخ مواد غذایی

6- مصرف گوشت‌های با میزان چربی کمتر

7- جلوگیری از ورود انواع آلاینده‌های فلزی از طریق صنایع مختلف به آب و خاک

سخن پایانی

مسمومیت غذایی می‌تواند عواقب جدی برای باروری و سلامت کودکان آینده داشته باشد و اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی برای کاهش مواجهه و کاهش اثرات سموم غذایی بر باروری مورد نیاز است.

 بررسی اثرات سموم غذایی بر باروری ضروری است؛ زیرا سموم غذایی ممکن است تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت باروری و رفاه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان داشته باشد و نه تنها بر افراد در معرض خطر بلکه بر فرزندان و نسل‌های آینده آنها تأثیر بگذارد و به طور بالقوه باعث تغییرات ژنتیکی و اپی‌ژنتیکی، ناهنجاری‌های رشدی و بیماری‌های مزمن شود.

سموم غذایی پیامدهای جدی بر پویایی جمعیت و پایداری جوامع انسانی دارند، زیرا ممکن است به کاهش نرخ باروری و رشد جمعیت کمک کنند، به ویژه در مناطقی که استانداردهای ایمنی غذایی پایین یا ناکافی است.

غذاهای ناایمن می‌توانند برای توسعه و اثربخشی درمان‌های باروری چالش ایجاد کنند. این سموم در عملکرد طبیعی دستگاه تناسلی اختلال ایجاد می‌کنند و شانس باروری و بارداری موفق را

کاهش می‌دهند.

همچنین ممکن است پیامدهای اخلاقی، اجتماعی و قانونی داشته باشد، زیرا ممکن است سؤالاتی را در مورد مسئولیت و پاسخگویی تولیدکنندگان مواد غذایی، مصرف کنندگان، تنظیم کننده‌ها و سیاست گذاران برای اطمینان از ایمنی غذا و حمایت از حقوق تولید مثل ایجاد کند.