زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

یک توپ اصلی با کالیبر بزرگ که در یک برجک چرخان نصب می‌شود سلاح اصلی آن است و گاه نیز به سلاح‌های دیگری از جمله مسلسل تجهیز می‌گردد. از آن به عنوان ارابه جنگی شنی‌دار و زره‌پوش که دارای قابلیت تحرک عملیاتی، هجومی و دفاعی است، نیز یاد می‌شود. شنی‌ها یا همان زنجیرهای متحرک اش امکان حرکت در زمین‌ها و شرایط خاکی مختلف را فراهم می‌سازند و زره آن را در برابر گروه عظیمی از گلوله‌های دشمن محافظت می‌نماید. و همین قابلیت‌های ارزشمنداین وسیله را به یک سلاح بسیار مهم و سرنوشت ساز در نبرد‌های کلاسیک زمینی تبدیل می‌کند.
این سلاح جنگی از یک آتشبار اصلی که روی برجک سوار شده و می‌تواند به دور خودش بچرخد، سود می‌برد، بنابراین توان آتش به سوی مواضع دشمن در هر جهتی را داراست. و همچنین سلاحی بسیار مناسب برای حملات برق آساست و می‌تواند به آسانی از گودال‌ها و رودخانه‌ها عبور کند. برخی از آنها قادرند حتی فاصله‌های کوتاهی را زیر آب حرکت کنند. و از برخی دیگر برای باز کردن مسیرهایی از میان میادین مین استفاده می‌شود. ...آنچه گذشت تعریفی از تانک، خودروی مخوف میادین نبرد بود.
اما اهمیت این جنگ‌افزار مشهور در چیست؟ کاربرد آن در کجاست؟ تانک‌های مشهور جهان تولید چه کشور‌هایی هستند؟ آیا کشور ما در طراحی و تولید تانک جایگاهی دارد؟ ما پاسخ این پرسش‌ها را یافته‌ایم، با ما همراه شوید.

تاریخچه؛ چرا تانک را تانک می‌نامند؟
در دوران جنگ جهانی اول حمله نخستين تانك‌ها که در یک زمان توسط بریتانیا و فرانسه اختراع شده بودند در ميان دود و آتش و خاك با ظاهر مخوف خود به سوی سنگر‌هاي آلماني، آن چنان برای ژرمن‌ها بهت‌آور بودکه گویی با هجوم پدیده‌هایی خارق العاده از جهانی دیگررو به‌رو گشته‌اند.
انديشه سرهنگ ارنست سوينتون نخستين تانك‌ها را در جنگ اول جهاني‌ راهی میادین نبرد کرد، وي تانک‌های اولیه را این گونه به تولید رساند، شاسي مجهز به چرخ‌هاي شني تراكتور بنزيني را برداشت و آن را با صفحه محافظ رزمي و تجهيزات و توپ صحرايي و مسلسل، تركيب كرد و محصول پدید آمده را، كشتي‌هاي زميني ناميد، ولی زماني كه این جنگ افزار‌های نوظهور را در زير طاقه‌هاي پارچه‌اي كتاني، به صورت پنهاني، از انگليس به فرانسه مي آوردند، به عنوان تعدادي مخزن به همگان معرفی شدند.
اما به این دلیل از چنین اسمی برای این وسیله استفاده می‌شود که در زمان جا به جایی آن‌ها زیر طاقه‌های پارچه برای پاسخ به حس کنجکاوی سربازان به آنان این گونه توضیح داده شد كه اين محموله‌ها چیزی جز مخازن (تانك‌ها)ی بزرگ آب نیستند. و این خودروی جنگی از همین جا به تانك مشهور شد، پس از آن نیز انبوهی از اين خودرو‌هاي زرهي پرکاربرد مجهز به شني، مورد استفاده ارتش فرانسه قرار گرفتند. و این جنگ‌افزار جدید آن چنان کارا بود که به مرور به یکی از اجزای کلیدی ارتش‌های قدرتمند جهان تبدیل گشت و با استفاده از این خودروی مخوف، حرکت در معابر صعب العبور برای ارتش‌ها آسان شده و به طور کلی اصول جنگ خاکریزی متحول گردید.
در سال‌هاي میانی دو جنگ جهاني، ادوات، فناوری‌ها و طراحی تانك‌ها دستخوش تغييرات بسیار شد. در گونه‌های نوین ارتباطات راديويي و سامانه فنر بندي پيشرفته‌تر اضافه گشتند و قبضه اصلي نیز بر فراز يك برج گردان قرار گرفت.
با ظهور این خودروی زرهی شنی‌دار، در جنگ جهاني دوم میادین نبرد شاهد پيشرفت‌های بسیاری در زمینه تاكتيك‌هاي جنگي بودند، تاكتيك‌هایي كه با بهره‌گيري از پشتیبانی، توان آتش و دایره حرکتی تانك‌ها، امكان حمله و پيشروي سريع، دور زدن سپاه متخاصم از طرفين، حمله و نيز محاصره نیروهای دشمن با تحت فشار قراردادن و كاهش قدرت تحرك آن‌ها را فراهم مي‌آورد.
همچنین در میانه جنگ جهاني دوم، وزن و قدرت آتش تانك‌ها افزايشی بی‌مانند به خود دید و این پیشرفت‌های فناورانه در نهايت تانك آي-اس-3 شوروي سابق را پدید آورد كه با 2/44 تن وزن و تجهیز به يك قبضه 127 ميليمتري از نخستین نمونه تانک‌های مدرن محسوب می‌شود.
تانك‌هاي تي-54 و تي-55 شوروي در خلال دهه 1950 و 1960 توسط نیروهای مسلح بسياري از كشورها به كار گرفته شدند. تانك ام-60 آمريكايي و سنچرين (Centurion)و چیفتن انگليسي نیز در ارتش‌هایی از کشور‌های خاورميانه چون ایران، عمان، اردن، کویت، عراق و... مورد استفاده بسیار واقع شدند.
 از بزرگترين و البته هولناک‌ترین عمليات جنگي تانك‌ها، می‌توان به جنگ خليج فارس که در سال 1991 و به دنبال تهاجم حکومت بعثی صدام حسین به كويت، روي داد، اشاره کرد. در این نبرد آميزه‌اي از صنعت و فناوري‌های پيشرفته نظامی و صنعتی در طراحي تانك‌هاي آبرامز آمريكايي و چلنجر انگليسي، آن‌ها را بر تانك‌هاي قديمي‌تر، تي 79 روسي و چيني چیره کرد.
اما در دنیای امروز با افزایش روز افزون اهمیت جنگ‌های نامتقارن، پایان دوران جنگ سرد با فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی و افزایش توجه به سلاح‌های ارزان‌قیمت ضدتانک روسی، تانک‌ها دیگر از ارزش و اعتبار سابق بر خوردار نیستند. و همین موضوع نیز سبب شده  است به ندرت از این خودرو‌های زرهی به طور انفرادی در یک عملیات استفاده شود و امروزه تانک‌ها معمولا در واحدهای زرهی با حمایت پیاده‌نظام و گاهی خودروهای جنگی پیاده‌نظام سازماندهی می‌شوند یا از حمایت هواپیما و بالگردهای شناسایی و جنگی بهره می‌برند.
گروهی از تانک‌های زرهی مطرح جهان عبارتند از:
_آبرامز (ایالات متحده امریکا)
_لِکلرِک (فرانسه)
_مرکاوا (رژیم صهیونیستی)
_چلنجر (انگلستان)
_آریت (ایتالیا)
_تی 84 (روسیه)
_تی 90 (روسیه)
_لئوپارد (آلمان)
_تی 72 (روسیه)
_ذوالفقار(جمهوری اسلامی ایران)
_TK-X(ژاپن)
_آرجون (هندوستان)
سامانه‌ها و فناوری‌های به کار رفته در تانک‌ها
تانک‌ها در دو گونه مورد استفاده ارتش‌های جهان قرار می‌گیرند: تانک‌های جنگی بسیار سنگین و تانک‌های شناسایی سریع و کوچک که کاربرد آنها بیشتر در دیده‌بانی، گشت‌زنی و شناسایی میادین درگیری است.
در سال‌هاي پس از جنگ جهانی دوم، تغييرات در طرح تانك‌ها شامل سامانه‌هاي كنترل شليك و سامانه فنر بندي و زره تانك و سلاح(قبضه) اصلي بود.
اما زره‌هاي جديد كه امروزه مورد استفاده تانک‌ها هستند در دهه80 میلادی تكامل يافتند و از سامانه‌هايي تشكيل شده‌اند كه در اثر برخورد موشك‌هاي ضد تانك، انفجار، در لايه بيروني حادث می‌شود و به درون تانك آسيبي وارد نخواهد گردید. زره تانک‌های امروزی از ورق فولادی تشکیل شده که در جلو تانک ممکن است ضخامتی حتی بیشتر از ۱۲ سانتی‌متر داشته باشد.
زره تشکیل دهنده نیمی از وزن تانک است و برای کاهش وزن، آن را در پهلوها و پشت تانک نازک‌تر می‌سازند. البته زرهی با این اندازه، تانک را در مقابل گلوله‌های کوچک محافظت می‌کند، اما باز هم سوراخ شدن زره‌های ضخیم با گلوله توپ‌های امروزی ممکن است.
سامانه‌های تکمیلی به کار گرفته شده روی تانک‌ها همچنين صفحاتي از جنس فلزات بسيار سخت را شامل می‌شوند كه قادر خواهند بود به عنوان يك محافظ اضافي عمل كنند. سامانه‌های كنترل کننده آتش، شامل رایانه‌هایي می‌شوند که درون تانك‌ها نصب شده اندو ارتفاع، زاويه لوله توپ و نوع مهمات لازم براي انهدام اهداف را پس از شناسايي آن به صورت خودكار، انتخاب و اعلام مي نمایند.
سامانه‌های رایانه‌اي هدايت آتش به دوربين‌هاي خدمه تانك متصل هستند و به اين ترتيب خدمه قادر خواهند بود كليه تحركات دشمن را با ردگيري علائم حرارتي انتشاریافته از آنها در طول کلیه ساعات شبانه روز به بهترین نحو مشاهده کنند.
جنگ افزارهای نوین همچنین قبضه‌هايي را شامل می‌شوند كه توان شلیک گلوله‌هاي توپ و موشك‌هاي هدايت شونده به سوی اهداف تعیین شده را دارا هستند. گلوله‌هاي امروزی از موادي بسيار سخت ساخته و به گونه‌ای طراحي شده‌اند كه قادرند زره تانك‌هاي دشمن را سوراخ و نابود كنند.
و علاوه بر تمامی این تجهیزات معمول، چندی پیش دانشمندان انگلیسی از کار روی فناوری نظامی پیشرفته‌ای به نام استتار الکترونیکی خبر دادند که با استفاده از این فناوری می‌توان نوعی جوهر الکترونیکی به تولید رساند که توسط آن دانشمندان قادر خواهند بود اجسام را نامرئی کنند.
روش استتار الکترونیکی شبیه به آنچه که اختاپوس‌ها با انتشار جوهر برای اختفای خود در محیط‌های پرخطر انجام می‌دهند، جسم را به گونه‌ا‌ی در محیط اطراف ترکیب می‌کند که امکان تشخیص آن بسیار دشوار خواهد شد و از فواصل دور تقریبا غیر ممکن است.
با استفاده از این فناوری می‌توان حسگرهای بسیار پیچیده‌ای روی بدنه خودروی جنگی نصب نمود که با تشخیص و شناسایی محیط پیرامون، تصاویر اطراف را به گونه‌ای بر روی بدنه تانک به نمایش بگذارند که جسم با محیط اطراف خود ترکیب و غیرقابل تشخیص شود.
بر خلاف دیگر انواع استتار، تصاویری که روی بدنه جسم مستتر نمایش داده می‌شوند، با تغییر محیط تغییر می‌کنند یا به شکلی گمراه کننده مثلا یک خودروی شخصی در می‌آیند و به این ترتیب می‌توان اطمینان داشت که جسم همواره مخفی باقی می‌ماند. محققان انگلیسی در نظر دارند تا ۵ سال آتی، این فناوری را در ناوگانی از نسل جدید تانک‌های نامرئی پیشرفته نظامی به‌کار ببرند.
قیمت تانک‌ها...
قیمت تانک در مدل‌های تولیدی کشورهای مختلف بسته به تجهیزات ارائه شده روی آن‌ها متفاوت است اما به طور تقریبی بازه قیمتی این سلاح کهنه کار ارتش‌های جهان بین 5/1 تا 5 میلیون دلار در نظر گرفته می‌شود. که با چنین قیمتی باید گفت بهای تانک‌ها نسبت به گذشته کاهش یافته و همین امر نشان از کاهش کارایی آن‌ها در نبرد‌های مدرن امروزی دارد.

ذوالفقار؛ افتخار صنایع نظامی ایران
نمی‌توانستیم درباره تانک‌ها صحبت کنیم اما از تانک ایرانی ذوالفقار که زائیده همت و توان بالای مهندسان صنایع دفاعی و نظامی ایران است نامی نبریم.
 با افتخار باید گفت ایران تنها کشور در خاورمیانه است که بدون هیچ گونه وابستگی پشتیبانی و تکنیکی، اقدام به طراحی و ساخت تانک سنگین نموده است. از پیچیده‌ترین طرح‌های نظامی، طراحی تانک‌هایی کارا به گونه‌ای است که قادر باشند تخریب کلیه اهداف تعیین شده را محقق سازند. تانک ذوالفقار تانکی است که با شرایط اقلیمی و خودروئی تناسب کامل دارد، تمام شنی است و محیط مرئی بسیار ناچیزی را داراست تا جایی که در برخی محافل نظامی این ماشین زرهی به تانک نامریی شهرت یافته است و به علت ارتفاع کمتر در مقایسه با تانک‌های دیگر طراحی آن به گونه‌ای صورت گرفته که در فاصله ۸۰۰ متری از قابلیت استتار فوق العاده‌ای برخوردار خواهد بود. و در ازای کاهش ارتقاع بر عرض آن افزوده شده که همین امر اسباب افزایش سرعت این تانک ایرانی را فراهم می‌آورد.
همچنین از دیگر خصوصیات برجسته ذوالفقار باید به نیم رخ کوتاه، قدرت آتش بالا، توان مانور و تحرک با سامانه فشنگ گذاری خودکار تمام اتوماتیک و مسافت یاب لیزری مجهز به توپ ۱۲۵ میلی متری بدون خان با قابلیت پرتاب موشک‌های کور کننده رادار‌های دشمن و سامانه‌های دفاعی هشدار دهنده لیزری و راداری، آشکار سازی مادون قرمز و ... اشاره کرد. و باز هم با افتخار باید عنوان داشت که طراحی این خودروی زرهی در جهان بی سابقه بوده است.
نسل سوم این تانک که به ذوالفقار ۳ شهرت دارد به طور همزمان قادر به پرتاب راکت‌های دود زا و منحرف‌کننده الکترونیکی، تا 5 عدد خواهد بود. و همچنین به دلیل ارتفاع کم و زاویه کم پیشانی، بیشترین میزان حفاظت را داراست و  قدرت تهاجمی و تدافعی بالایی در مقابله با هر نوع تانک دارد. قابلیت حرکت در آب در عمق ۶/۱ متری به عنوان یکی دیگر از خصوصیات بارز تانک پیشرفته ی ذوالفقار 3 اعلام شده است.
از دیگر خصوصیات این تانک پیشرفته که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده، دید 360 درجه‌ای ‌آن از اطراف خود بوسیله دوربین‌های مدار بسته z/c۳۶۰ است. در آخرین نمونه ذوالفقار، این تانک از جنبه‌های فنی و مهندسی کاملا بهینه شده و دارای سامانه کنترل آتش پیشرفته رایانه‌ای و مسافت سنج لیزری مدرن است و از فناوری ساخت کاملا بومی بهره می‌برد.و با چنین فناوری‌هایی امروز به جرات می‌توان تانک هوشمند ذوالفقار را از پیشرفته‌ترین تانک‌های سنگین جهان دانست.
ذوالفقار گذشته از شباهت‌هایی که با برخی تانک‌های امریکایی و روسی دارد، از طرحی کاملا جدید سود می‌برد که بر پایه فناوری نظامی بومی کشورمان به ثمر رسیده و این امر از مهمترین نقاط قوت آن به شمار می‌رود. بومی بودن یک فناوری نظامی، دارای ارزش‌های فراوانی از جمله چشم‌انداز پیشرفت و بهسازی‌های مهندسی در آن وسیله خواهد بود. آنچه که آشکارا می‌توان در روند تکامل تدریجی سری تانک‌های ذوالفقار مشاهده کرد. و از نخستین نمونه‌های آن تا جدیدترین مدل‌های ارائه شده، رد پای فناوری‌های نوآورانه و ابتکار به همراه الگوبرداری از گونه‌هایی نظیر M60- و M1 و T72- به خوبی قابل مشاهده است.
اما در بخش پیشرانه و قوای حرکتی، ذوالفقار از یک پیشرانه دیزل 12 V با توان تقریبی 780 اسب بخار در اولین گونه سود می‌برد که با بهسازی‌های صورت گرفته در نسل سوم این تانک، یعنی ذوالفقار 3 قدرت آن به ۱۰۰۰ اسب بخار ارتقا یافته است. و این توان با توجه به وزن این تانک که آن را در حدود ۴۰ تن برآورد می‌کنند، سرعت قابل توجهی معادل ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر بر ساعت در جاده به ذوالفقار3 خواهد بخشید، که برای چنین جنگ افزاری کاملا راضی‌کننده به نظر می‌رسد. همچنین برجک این خودروی زرهی دارای زاویه‌های هندسی مناسبی است که نوع طراحی آن، گروهی از صاحب نظران نظامی را بر آن داشته تا ادعا کنند که شاید تانک ذوالفقار، تقلیدی ساده از تانک آبرامز (M1-) امریکایی باشد.
همانند دیگر انواع تانک‌ها، جایگاه راننده ذوالفقار در سمت چپ بدنه قرار می‌گیرد و راننده آن می‌تواند با باز کردن دریچه دید بالای سر خود، در سمت راست به هدایت چشمی تانک بپردازد و یا اینکه از پریسکوپ (پیرابین) استفاده نماید. تانک ذوالفقار به سامانه دید در شب و سامانه تهویه هوا برای خارج کردن گاز ناشی از شلیک توپ، مسافت یاب لیزری و برجک آن نیز به سامانه برقی تجهیز شده و همچنین توپ پرقدرت ۱۲۵ میلی‌متری آن همانند تانکT72-، به صورت خودکار مسلح می‌شود.
عمده تغییرات مدل‌های ذوالفقار، بیشتر در قسمت برجک تانک بوده و آن گونه که از تصاویر ذوالفقار۳ به دست می‌آید بدنه ذوالفقار۳، با سازه پیشینیان خود تفاوت دارد. بدنه تانک ذوالفقار۱، دارای شباهت‌های زیادی به تانک M60- امریکایی است و شنی‌های آن نیز مشابه همان تانک بود اما در ذوالفقار۳، بدنه تانک تغییرات زیادی به خود دیده که عمده این تغییرات افزایش قطر زره بدنه عقبی و تغییراتی در زره برجک تانک را شامل می‌شود، زره بخش جلویی تانک نیز برخلاف شباهت‌هایش در گذشته به زرهM60-، این بار بخش بالایی آن با زاویه دید راننده تانک برابر شده و صاف به نظر می‌رسد.
بی‌شک مهندسان صنایع دفاعی کشورمان در ساخت ذوالفقار  از تجارب سایر کشورها نیز بهره برده‌اند اما با این حال جالب است بدانید بسیاری از سایت‌های اینترنتی مشهور نظامی، تانک ذوالفقار را در رده تانک‌های بسیار مدرن جهان قرار داده‌اند و این خود نمایانگر زحمات باارزش مهندسان ایرانی است.
فناوری‌های پیشروی بکار رفته در این خودروی زرهی ایرانی بسیار است و در حوصله این نوشتار نمی‌گنجد، اما باید عنوان داشت تانک ذوالفقار نمونه خوبی برای تقویت حس خودباوری در جوانان ایرانی است و امیدواریم به زودی شاهد چنین همت و پیشرفت تحسین برانگیزی در سایر حوزه‌های علمی و صنعتی نیز باشیم.

مشخصات کلی سری تانک‌های ذوالفقار:
نوع: تانک اصلی میدان نبرد(MBT)نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نزاجا)
کشور سازنده: جمهوری اسلامی ایران
تاریخ تولید نخستین نمونه: ۱۹۹۳
ساخته شده از: ۱۹۹۶ تا کنون
انواع : ذوالفقار 1، 2، 3
مشخصات (ذوالفقار ۱):
وزن: ۳۶-۴۱ تن
طول: ۷ متر
عرض: ۳.۶ متر
ارتفاع: ۲.۵ متر
خدمه: ۳-۴ نفر
زره: زره کامپوزیتی
سلاح اولیه: توپ ۱۲۵ میلی‌متر بدون خان
سلاح دوم: اسلحه 7/12 میلی‌متر و ۷.۶۲ میلی متری
پیشرانه: ۱۲ سیلندر V شکل دیزل / ۷۸۰ اسب بخار (۶۳۰ کیلووات) (ذوالفقار3، 1000 اسب بخار)
نسبت قدرت / وزن: 7/21 اسب بخار / تن
سامانه انتقال قدرت: ۶ - ۱۲۰۰ تف دنده اتوماتیک انتقال
سامانه تعلیق: چرخش نوار
محدوده عملیاتی: ۴۵۰ کیلومتر (۲۸۰ مایل)
سرعت: 72 کیلومتر بر ساعت (۴۳ مایل بر ساعت) در جاده