الهام عطار؛ کارشناس ارشد صنایع غذایی
ماه گذشته در خصوص اهمیت و کاربرد بسته بندی های مواد غذایی و نقش آنها در حفظ و نگهداری از محصول و ارزش غذایی آن، افزایش زمان نگهداری محصول، کاهش فساد مواد غذایی و هچنین بازاریابی و جلب مشتریان، مطالبی بیان گردید.
حال در ادامه به پرمصرف ترین انواع بسته بندی های مواد غذایی و معایب و مزایای هر یک اشاره می نماییم.
یکی از روش های طبقه بندی بسته بندی ها، طبقه بندی آنها بر اساس جنس مواد مصرفی است:
ظروف شیشه ای
ظروف شیشه ای از قدیمی ترین ظروف بسته بندی مواد غذایی محسوب می گردند و ساخت آنها به هزاره های قبل از میلاد بازمی گردد.
در آن زمان در مصر باستان ساخت این ظروف معمول بوده و کره مستحکم ترین شکل، استوانه در درجه دوم استحکام و مستطیل ضعیف ترین شکل از نقطه نظر هندسی است به همین دلیل شکل ظروف شیشه ای استوانه انتخاب شده است.
برای جلوگیری از شکستگی، شیشه بطری ها و ظروف شیشه ای تولیدی را در گرمخانه ای که دمای آن ۵۴۰ درجه سانتیگراد می باشد به مدت ۱۵ دقیقه نگهداری و سپس به آرامی سرد می کنند و به این طریق باعث جلوگیری از بروز هر گونه ترک می شوند.
شیشه معمولا به شوک های حرارتی با دامنه زیاد مقاومت ندارد.
ماکزیمم تغییرات ناگهانی درجه حرارت که یک بسته بندی از جنس شیشه بدون شکسته شدن آن را تحمل می کند ۳۲ درجه سانتیگراد است.
پروسس حرارتی محصولات غذایی در شیشه باید با مراقبت کامل انجام گیرد تا از بالا رفتن یکنواخت درجه حرارت در شیشه اطمینان حاصل شود.
برای این منظور قبل از پر کردن ظرف شیشه را آهسته گرم نموده و بعد از پر کردن آهسته سرد می کنند.
یکی از خواص مهم شیشه خصوصیات نوری آن است بدیهی است که مسئله شفافیت و قابل رویت بودن در بسته موجب جلب توجه خریدار ماده غذایی می گردد ولی این امر خود معایبی دارد مثلا عبور نور مرئی و ماوراء بنفش از شیشه موجب تسریع پاره ای واکنش های نامطلوب نظیر واکنش های اکسیداسیون، تجزیه رنگ ها و … می شود.
از مهمترین محاسن ظروف شیشه ای خاصیت بی اثر بودن آن از نظر شیمیایی است به عبارت دیگر شیشه در برابر واکنش داخلی بین دیواره خود و ماده غذایی محتوی خود مقاومت نشان می دهد.
انواع ظروف شیشه ای
ظروف شیشه ای را می توان بر اساس اندازه دهانه به دو گروه اصلی تقسیم بندی کرد:
1- جار
2- بطری
3- سایر مواد شیشه ای
جار
به ظروف شیشه ای دهانه گشاد جار می گویند.
از جار شیشه ای برای بسته بندی غذای کودک، شیر خشک، عسل، قهوه آماده، مربا، ژله، مایونز و ترشی ها استفاده می شود.
بطری
به ظروف شیشه ای گردن باریک بطری می گویند.
بطری شایع ترین شکل ظروف شیشه ای مورد استفاده است. بطری معمولا دارای یک بدنه و یک گردن که کمی از بدنه باریک تر است می باشد. گردن عمل ریختن مایعات را ساده کرده و به همین دلیل جهت بسته بندی مایعات مانند: عصاره ها، آب میوه ها، روغن ها شربت ها، شیر و نوشابه ها از بطری استفاده می شود.
سایر ظروف شیشه ای
ظروف شیشه ای دیگر نظیر (تنگ دهان باریک) تنگ دهان گشاد و ظروف شیشه ای خیلی کوچک نیز مورد استفاده قرار می گیرند. که هر یک به منظورهای خاص و کاربردهای ویژه ای طراحی و ساخته می شوند.
درپوش ظروف شیشه ای
درپوش ظروف شیشه ای بر اساس جنس و روش کاربرد آنها به انواع زیادی تقسیم می شوند.
اکثر در پوش ها از پلاستیک (اغلب از جنس فنل فرمالدئید و یا یکی از ترموپلاستیک ها نظیر پلی اتیلن) یا فلز (اغلب ورق های قلع اندود، آلومینیوم یا آلیاژهای آن) ساخته می شوند.
مزایای ظروف شیشه ای در صنایع غذایی
1) شیشه از نظر شمیایی خنثی است و با ماده غذایی واکنشی که موجب تغییردر عطر و طعم آن گردد انجام نمی دهد.
2) شیشه غیر قابل نفوذ و فاقد خلل و فرج است.
3) شیشه فاقد بو و بهداشتی است.
4) شیشه شفاف است و لذا اجازه رویت محتوی خود در هنگام بسته بندی و فروش در سوپرمارکت ها را می دهد.
5) ظروف شیشه ای استحکام زیادی دارند.
6) درب ظروف شیشه ای به آسانی و سهولت باز می شود و مجددا برای نگهداری محتویات مصرف نشده قابل دربندی است.
7) ظروف شیشه ای در اشکال، اندازه ها و رنگهای مختلفی قابل تهیه است.
8) ظروف شیشه ای را می توان به گونه ای طراحی نمود که بر روی نقاله ها از سرعت و پایداری بالایی برخوردار باشند.
9) پرکردن ظروف شیشه ای به سادگی امکان پذیر است.
10) مواد غذایی بسته بندی شده در شیشه طول عمر بیشتری داشته و از قابلیت نگهداری بالاتری برخوردارند به طور مثال ترشیجات و چاشنی های غذایی اغلب در ظروف شیشه ای بسته بندی می شوند زیرا ظروف شیشه ای علاوه بر ایجاد اشتیاق و جذبه عطر و طعم محصول را خوب حفظ نموده و موجب بهبود کیفیت ماده غذایی پس از دربندی می شوند.
معایب ظروف شیشه ای عبارتند از
1) وزن بالاتر که باعث بیشتر شدن قیمت نقل و انتقال نسبت به دیگر انواع بسته بندی می شود.
2) شیشه حساس به شوک های حرارتی و عوامل خارجی بوده لذا میزان درصد شکستن شیشه یا ظروف شیشه ای در مقایسه با مواد اولیه بسته بندی دیگر بالاست.
3) بی ثباتی بیشتر ابعاد نسبت به ظروف دیگر.
4) این خطر وجود دارد که در هنگام پر نمودن محصول در ظروف شیشه ای قسمتی از آن، خرده شده به مواد غذایی انتقال یابد.
در حال حاضر ۸۵ درصد از کارخانه های نوشابه سازی از بطری شیشه ای و ۱۵ درصد از کنسروهای تولید شده در جار شیشه ای بسته بندی می شوند.
جار شیشه ای مانند قوطی فلزی کاملا غیر قابل نفوذ به اکسیژن، رطوبت و غیره است، شایان ذکر است که خوردگی در جار شیشه ای به ندرت ایجاد می شود.
