زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

 د کتر سید مهد ی میرغضنفری : پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی ؛عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش

 دکترراحله حسنی : دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی

 تحریریه زندگی آنلاین : با فرا رسیدن فصل آزمون‌ها، دغدغه دانش‌آموزان و دانشجویان درباره تقویت حافظه، افزایش تمرکز و قدرت یادگیری شدت می‌گیرد. به همین علت بر آن شدیم تا از دیدگاه طب سنتی ایرانی به تجزیه و تحلیل این موضوع بپردازیم.

 برای داشتن یک سبک زندگی سالم بر اساس طب سنتی ایرانی، بایستی شش اصل ضروری (سته ضروریه) رعایت شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود. حال به بررسی سته ضروریه برای رسیدن به سلامت مغز می‌پردازیم که به خصوص برای دانشجویان و دانش آموزان بسیار ضروری است.

مزاج مغز سرد و تر است و باید دارای آرامش باشد. چرا که در طول روز حجم زیادی از اطلاعات وارد آن می‌شود که باید آنها را آنالیز کرده و سپس پاسخ دهد (حسی یا حرکتی). اگر مزاج مغز گرم می‌بود مطمئناً کارایی لازم را نداشت. مزاج مغز مانند سایر اعضای بدن می‌تواند دچار اختلال شود (حتی اگر مزاج بدن متعادل باشد). خوردن داروهای شیمیایی و یا گیاهی مانند کندر یا مویز برای تقویت مغز یا بیشتر بیدار ماندن، بر خلاف تصور عموم برای همه افراد توصیه نمی‌شود. کندر بسیار گرم است (درجه سه و چهار) و می‌تواند مزاج مغز را به سمت گرمی بکشاند. کندر فقط برای بعضی افراد که رطوبت مغزی بالائی دارند توصیه می‌شود. ترکیبات آمفتامینی، بیداری کشیدن زیاد، خوردن قهوه، کاکائو یا چای زیاد و پررنگ برای بیشتر بیدار ماندن می‌تواند باعث مختل شدن مزاج مغز و به دنبال آن اضطراب و کاهش کیفیت حافظه در دراز مدت می‌شود. در صورت مصرف زیاد این مواد علائم گرمی مغز ممکن است بعد از مدتی پدیدار شوند که عبارتند از سرخی سر و صورت و چشم‌ها، بالا رفتن حرارت در سر، بی خوابی، استرس و اضطراب.

اولین مورد در سته ضروریه در نظر گرفتن آب و هوا است. برای رسیدن به بهترین عملکرد مغز، بایستی هوا را در حالتی معتدل نگه داشت و از آفتاب، حرارت و یا نم زیاد جلوگیری کرد. گرمای تابستان، استرس و اضطراب برای امتحان و کنکور و مزاج سنی نوجوان و جوان‌ها گرم است و همه این عوامل در کنار هم گرما را در بدن و مغز این افراد بالا می‌برند که خود باعث افزایش استرس و اضطراب، جوش‌های پوستی، شوره سر و غیره می‌شود (علائم حرارت).

بیشتربخوانید:

کنکوری‌ها شب امتحان چه غذاهایی بخورند؟

دومین مورد از سته ضروریه غذا است. اکثراً برای تقویت به خصوص در این ایام از انواع مغزیجات، کباب‌ها، تخم‌مرغ و ... استفاده می‌کنند که خود مزاج گرم داشته و باعث افزایش بیشتر گرمی در بدن می‌شود. در واقع این افراد بایستی از غذاهای زود هضم با مزاج سرد استفاده کنند. زیرا حجم خون در بدن محدود است (به طور متوسط 5 لیتر)، اگر بدن به مدت طولانی درگیر هضم و جذب غذای سنگین شود، خون کمتری به مغز رسیده و بازده آن را کاهش می‌دهد. خوردن غذاهای سبک مانند انواع غذاهای گیاهی، آبدار، خورشتجات، آش‌ها و حریره بادام که هضم راحتی دارند در فصل امتحانات توصیه می‌شود. از خوردن غذاهای سنگین مانند گوشت گاو، کنسروجات، غذاهای فریز شدن و مانده تا حد امکان بایستی دوری شود. به همین علت چند نکته تغذیه‌ای برای موفقیت بیشتر ارائه می‌شود:

پرهیز از خوردنی‌های سودازا و غلیظ‌کننده‌های خون مانند گوشت گاو و گوساله، سوسیس و کالباس، عدس، بادمجان، قارچ، کنسروها و کمپوت‌ها، غذاهای خمیری و لزج مانند ماکارونی و لازانیا و پنیر پیتزا، غذاهای مانده و نان‌های بیات، خوردنی‌های خیلی‌ترش یا خیلی‌شور و همچنین پرهیز از خوردنی‌های محرک چون انواع ادویه‌های تند، انواع سس‌های قرمز و سفید و ... .

پرهیز از خوردن غذاهای سنگین و لعاب‌دار مانند کله‌پاچه، آبگوشت، کباب، غذاهای پرچرب و پر‌ادویه و یا خیلی گوشتی (این غذاها به هیچ عنوان برای یک کنکوری مقوی و نیرو بخش نیستند. چرا که غذاهای سنگین بیشتر انرژی بدن را صرف جریان‌هاضمه می‌کنند و به همین علت برای هضم خون زیادی به دستگاه گوارش و کبد و روده‌ها پمپاژ شده و در نتیجه خون با کیفیت کمتری به مغز می‌رسد. در صورتی که غذای سبک به سرعت هضم شده و به خوبی جذب بدن می‌شود).

بیشتربخوانید:

10روش مؤثر برای غلبه بر استرس کنکور

پرهیز از حبوبات و غذاهای حاوی آنها، به خاطر ایجاد نفخ گوارشی و اختلال در تمرکز

 خوردن یک خوشه متوسط انگور شیرین، ۴۵ دقیقه پس از وعده‌های صبحانه، ناهار و شام

مصرف شیر همراه کمی عسل در رژیم غذایی روزانه

 مصرف غذاهای لطیف یعنی با هضم راحت مثل زرده تخم‌مرغ عسلی، مویز، نان خوب پخته، حریره بادام، بادام شیرین تازه پوست کنده شده که سبب افزایش چشم‌گیر قدرت یادگیری و حافظه می‌شوند.

 جویدن خوب پنج الی هفت عدد مویز صبح ناشتا یا یک الی دو عدد مویز در طول روز به فاصله یکی دو ساعت در میان

نوشیدن آب عسل (عسل حل شده در آب) به همراه کمی آب لیمو

 گهگاهی نوشیدن شربت سکنجبین و شربت‌های طبیعی با طبع خنک در ایام درس خواندن و کنکور توصیه می‌شود زیرا به علت گرمای هوا و بار سنگین کار‌های فکری، کمی مغز گرم‌تر شده و رو به حرارت و خشکی می‌رود که در اینجا انجام این اقدامات برای حفظ رطوبت و دمای متعادل مغز گزینه خیلی مناسبی است.

 برای کنکوری‌ها مخصوصاً گرم مزاج‌ها استفاده از غذاهای گیاهی بیشتر توصیه می‌شود، مانند خورش کدوی بخار پز شده خیلی مناسب است زیرا مغز را تقویت کرده و انرژی زیادی برای هضم نیاز ندارد، علاوه بر آن مصرف خورش آلو، اسفناج با کمی آویشن برای گرفتن سردی اضافی آن تأثیر خوبی برای بدن دارد. همچنین استفاده از گوشت قرمز هم کمتر شود و بیشتر عصاره یا آب آن در خورش میل شود.

 در ضمن کنکوری‌ها در روزهای پایانی و نزدیک به آزمون نباید در مصرف سردی‌ها همچون هندوانه، هلو، میوه‌های فراوان، دوغ، ماست و نظایر آن زیاده روی کنند زیرا سردی زیاد نیز باعث کسالت و خواب‌آلودگی می‌شود.

مورد سوم از سته ضروریه توجه به دفعیات بدن است. کسی که یبوست دارد حتماً روی عملکرد مغز او نیز تأثیر می‌گذارد، چرا که مواد مانده در دستگاه گوارش، بخارات و گازهایی را شکل می‌دهند که به سمت مغز رفته و حافظه را مختل می‌کند. برای پیشگیری از یبوست مصرف انجیر بعلاوه آلو خیسانده یا خاکشیر یا تمر هندی تازه توصیه می‌شود.

بیشتربخوانید:

 نکاتی برای دور زدن کرونا در جلسه کنکور

 مورد چهارم خواب و بیداری است. کم‌خوابی و پرخوابی هر دو مضرند و بایستی سعی شود خوابی متعادل، خوب و در زمان مناسب داشت. شب‌بیداری و استفاده از قهوه و چای فراوان برای داشتن فرصت مطالعه بیشتر نه تنها اشتباه است، بلکه برخلاف تصور عموم افراد، این اقدام موجب کاهش حافظه، قدرت تمرکز مغز و همچنین کاهش اثر‌بخشی مطالعه می‌شود، بنابراین داشتن خواب شبانه حداقل 6 ساعت برای استراحت مغز باید مورد توجه قرار گیرد.

این افراد باید سعی کنند که حتماً شب‌ها زود به رختخواب بروند و صبح زود بیدار شوند تا انرژی و تمرکز لازم برای درس خواندن در طول روز را داشته باشند. چنانچه این افراد عادت به بیدار ماندن در شب و خوابیدن در روز را داشته باشند بایستی تلاش کنند که این عادت را تغییر دهند. بهترین زمان خواب بین ساعات 10 الی 11 شب تا 5 یا 6 صبح است.

در طب سنتی از یک سری مواد غذایی به عنوان خواب آور یاد شده است که مصرف آنها در شب باعث خوابی راحت می‌شود؛ مانند کاهو (برگ کاهو و مغز وسط آن، خوردن عصاره بخارپز شده کاهو)، ماست و دوغ، چکاندن چند قطره روغن از قبیل روغن بادام شیرین، بنفشه یا کدو در بینی که رطوبت رسان خوبی به مغز و سیستم عصبی مرکزی است و خواب‌آور می‌باشند. همچنین ماساژ ملایم بدن و کف پا به داشتن خوابی خوب کمک می‌کند.

اگر به دلایلی خواب شخص کم شده و بیشتر بیدار باشد، در این شرایط به علت متمایل شدن مزاج بدن و مغز به سمت گرمی و خشکی، باید از مصرف یکسری از خوردنی‌ها اجتناب شود تا خواب فرد تنظیم گردد (مانند غذاهای تند با ادویه زیاد مانند فلفل، زنجفیل و دارچین، سرخ‌کردنی‌ها، شوری‌جات، مغزهای پرانرژی مانند فندق و بادام‌زمینی، گوشت‌ها و به ویژه گوشت پرندگانی چون بلدرچین و نوشیدنی‌هایی چون چای دارچین یا زعفران و سایر خوردنی‌های گرم و خشک). افراد هرچه بیشتر بیدار باشند، بدنشان به سمت گرمی و خشکی میل پیدا کرده و رطوبت بدن آن‌ها کاهش می‌یابد. این افراد باید از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های با مزاج تا حدودی سرد و مرطوب استفاده کنند؛ مصرف سبزیجاتی چون کاهو به دلیل طبیعت سرد و تر و خواب‌آور بودن و میوه‌های آبدار مانند هلو، شلیل، آلو، هندوانه، خیارهای بزرگ و همچنین میوه‌های با طعم‌ ترش و ملس مانند آلبالو و لبنیات شامل ماست و دوغ به این افراد توصیه می‌شود. این خوردنی‌ها ضمن جلوگیری از گرمی و خشکی بیشتر، باعث القای خواب می‌شوند و اثری دوجانبه دارند.

برعکس، هرچه فرد بیشتر بخوابد، رطوبت‌های بدن و همچنین رطوبت مغز بیشتر می‌شود و بدن به سمت سردی گرایش پیدا می‌کند. این افراد باید از غذاهای سرد و تر، به میزان کمتر استفاده کنند تا خواب‌شان کمتر شده و راحت‌تر از خواب بیدار شوند.

مورد پنجم ورزش متعادل است. ورزش باعث بهتر شدن کیفیت خون و همین طور خونرسانی بهتر به مغز می‌شود. ورزش رطوبت‌های زائد بدن و مغز را از بین می‌برد و لذا هم از چاق شدن ناشی از بی‌تحرکی درس خواندن جلوگیری می‌کند و هم مانع کسالت، خواب آلودگی و کاهش حافظه ناشی از رطوبت مغزی می‌شود.

مورد ششم اعراض نفسانی و رخداد‌های روانی است. بایستی از استرس و اضطراب بیش از حد دوری کرد. بوها مزاج دارند. عطرهای با مزاج گرم انرژی را افزایش می‌دهند و بر عکس عطر‌های خنک آرامش‌بخش‌اند. در درجه اول باید مزاج خود را شناخت و همین طور باید دانست که مغز ما در این لحظه به چه چیزی نیاز دارد. بادرنجبویه، گل‌گاوزبان و سنبل‌الطیب گیاهانی هستند که به عنوان آرامش‌دهنده‌های مغز شناخته شده‌اند. بایستی توجه داشت که این گیاهان مزاج گرم دارند و مطمئناً مصرف زیاد آن برای افراد با مزاج گرم به خصوص در فصل گرم توصیه نمی‌شود. هم سردی زیاد و هم گرمی زیاد برای مغز مضر است. علائم سردی زیاد مغز خواب آلودگی، پف آلودگی چشم‌ها و گیرائی پایین می‌باشد. ابتدا بایستی با توجه به علائم ایجاد شده آنالیز کرد که مغز دچار سردی شده یا گرمی، سپس بر اساس آن به تقویت مغز پرداخت. به عنوان مثال برای افرادی که استرس و اضطراب بالایی دارند خواب خوب بسیار توصیه می‌شود. خوردن دوغ برای این افراد توصیه می‌شود.

چیزهایی که به طور کلی برای همه مغزها، فارغ از مزاج بد است عبارتند از: پرخوابی یا بی‌خوابی، استفاده از خوردنی‌هایی که ایجاد بخار می‌کنند مانند سیر، پیاز، پیازچه، ترب، تره، عطرهای قوی و نوشابه، ترشیجات، بوهای بد، افکار متفاوت و زیاد، عمیق شدن بیش از حد در یک موضوع (به عنوان مثال خواندن مداوم یک درس، به بیانی دیگر بهتر است در درس خواندن تنوع داد، مثلاً دو ساعت ادبیات، دو ساعت ریاضی و به همین منوال).

به طور کلی پنیر در طب‌سنتی زیاد توصیه نشده مگر تازه آن، با گردو و شب‌ها که کمک خوبی به خواب می‌کند. به همین علت خوردن پنیر در صبح خصوصاً در فصل امتحانات توصیه نمی‌شود.

چیزهایی که برای همه مغزها به طور کلی خوب هستند عبارتند از: خوردن پودر تخم گشنیز گاهی بعد از غذا (مانع از صعود بخارات معده به سمت مغز می‌شود).