به قلم : دکتر سیامک مرادی - فوق تخصص درد ؛ عضو هیات مدیره انجمن درد ایران
تحریریه زندگی آنلاین : با دو واژه «روان» و «تن»، دردهای اختلال روان‌تنی به علائم فیزیکی واقعی گفته می‌شوند که با ذهن ایجاد می‌شوند.برخلاف هیپوکندریا یا خودبیمارانگاری که بیمار مبتلابه آن دچار ترس مزمن از بیماری است و تصور می‌کند دردهای جزئی نشانه‌ای از یک بیماری سخت هستند.افرادی که دچار دردهای اختلال روان‌تنی هستند، اغلب دچار دردهای جسمی واقعی و ناتوان‌کننده می‌شوند.بااین‌حال، پس از معاینه پزشک وجود هیچ‌گونه بیماری یا مشکلی تائید نمی‌شود و فرد کاملاً سالم است.
بیشتربخوانید:
خلق و خوی زنان تحت تاثیر غذایی است که می‌خورند
تعریف دردهای روانی- جسمانی :
اصطلاح رایج دردهای روانی-جسمانی، درواقع دردهای اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک می‌باشد.دردهای اختلال روان‌تنی دردهایی هستند که منشأ روانی دارند به عبارتی دردهایی که به‌وسیله تنش‌ها و فشارهای روانی فرو داده‌شده یا سرکوب‌شده ایجاد می‌شوند که به‌صورت جسمانی خود را نشان می‌دهند.به عبارتی دردهای اختلال روان‌تنی دردهایی هستند که به‌وسیله دارودرمانی بهبود پیدا نکرده‌اند. به عبارتی این دردها هیچ‌گونه منشأ جسمانی ندارند.بنابراین بسیاری از دردها یا مشکلات جسمانی که به‌وسیله روش‌های پزشکی التیام نیافته‌اند را می‌توان دردهای روان‌تنی نامید.ازجمله دردها و یا مشکلات جسمانی که می‌توان آن‌ها را با منشأ روانی نامید عبارت‌اند از:
سردردهای تنشی، میگرن، گردن درد، حتی بسیاری از اوقات فشارخون یا دیابت نیز ممکن است به‌وسیله فشار روانی بروز کند. به عبارتی انواع دردها که به‌وسیله دارودرمانی بهبود نمی‌یابند.بسیاری از اختلالات جنسی نیز ازجمله اختلال روان‌تنی می‌باشند، حتی بسیاری از اوقات ریزش مو نیز منشأ روانی دارد، همچنین گاهی اوقات فلج اندام که اصطلاحاً” در روانشناسی آن را هیستریک می‌نامند منشأ روانی است. و غیره.
خودبیمارانگاری چیست و چه تفاوتی با دردهای اختلال روان‌تنی دارد؟
خودبیمارانگاری با ترس دائمی از ابتلا به یک بیماری جدی و خطرناک همراه است. آیا سردرد دارید؟ شاید تومور مغزی باشد. احساس تهوع دارید؟ شاید دچار نوع وخیمی از سرطان شده‌اید.این در حالی است که افراد طبیعی به این فکر می‌کنند که سردردشان می‌تواند در اثر کم‌آبی و تهوع آن‌ها به خاطر چیزی باشد که خورده‌اند.افرادی که دچار خودبیمارانگاری هستند از ترس دائمی رنج می‌برند. این ترسی است که به مراجعه مداوم به پزشک، آزمایشات مکرر ختم می‌شود.افرادی که دچار این اختلال هستند بر این باورند که هر نوع علامتی می‌تواند نشانه اولیه یک بیماری خطرناک و مرگبار باشد و با ترس دائمی از بیماری زندگی می‌کنند.این در حالی است که افرادی که دچار دردهای اختلال روان‌تنی هستند، دارای نشانه‌های واقعی بالینی هستند که هرروز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
بیشتربخوانید:
تروما چیست و چگونه به روان ما آسیب می‌زند؟
علائم یا ویژگی‌های دردهای اختلال روان‌تنی
درد اختلال روان‌تنی یا اختلال سایکو سوماتیک Psychosomatic Pain به‌عنوان درد روانزا psychogenic pain یا اختلال درد ناشی از استرس و اضطراب روانشناسی psychological شناخته می‌شود و مشخصه آن درد مزمن در بیش از یک منطقه است که چندین ماه تا چندین سال ادامه داشته باشد.اختلال روان‌تنی مشخصات زیر را دارد:
– درد توسط یک وضعیت پزشکی قابل توضیح نیست.
– درد باعث ناراحتی جدی یا اختلال یا هر دو در مناطق مختلف بدن یا قابلیت‌های فردی می‌شود.
– در آغاز، قوت، تشدید و افزایش شدت علائم با عوامل روانی ایجاد می‌شود.
– شکایت از درد عمدی یا غیرواقعی نیست و به علت هرگونه اختلال روانی مانند خلق‌وخو و اختلال اضطراب یا هر شکل دیگری از اختلالات روانی ایجاد نشده است.
انواع اختلال روان‌تنی یا اختلال سایکوسوماتیک
- جسمانی سازی
- هیپوکندریاسیس (اضطراب بیماری)
- اختلال تبدیلی
نمونه بسیار رایج اختلال روان‌تنی ، درد شدید است که عوامل روانی در تداوم و یا تشدید آن‌ها نقش دارد بدون اینکه دلیل بدنی و فیزیکی مشخصی داشته باشد.
این اختلال می¬تواند بر زندگی و روابط بین فردی فرد مبتلا سایه اندازد.در اختلال اضطراب بیماری (هیپوکندریاسیس) که نوعی از اختلال نشانه‌های بدنی است، فرد معتقد است دچار یک بیماری جدی است و در مورد آن مضطرب می‌شود حتی اگر در آن زمان، نشانه بدنی قابل‌توجهی نداشته باشد.در نوع دیگر اختلال، به نام اختلال تبدیلی، یک نوع ناکارآمدی بدنی، مثل فلج شدن دیده می‌شود که علت مشخصی هم ندارد.علت اختلالات نشانه بدنی نامعلوم است اما ظاهراً با اختلالات اضطرابی رابطه نزدیکی دارند.افسردگی اغلب همراه علائم جسمی متعدد است كه نزدیک‌ترین تشخيص افتراقی در این بیماران اختلال جسمانی سازی و اختلال درد می‌باشد.پژوهش‌ها نشان می‌دهد که شیوع این اختلال با افسردگی و اضطراب رابطه مستقیم دارد.بیماران مبتلابه افسردگی اساسی حتی زمانی که تحت درمان برای بیماری طبی هستند شکایت‌های زیادی درباره علائم بدنی دارند.نشانه جسمانی و اختلالات مرتبط، ریشه‌های تاریخی دارند و به زمان فروید و روانکاوی قدیم بازمی‌گردد.در آن زمان سعی می¬شده موارد غیرعادی به این فرض حل شوند که نشانه‌ها انعکاس‌دهنده تعارض‌های درونی افراد است.البته آن‌ها نتوانستند مبنای فیزیولوژیک برای نشانه‌ها پیدا کنند اما متوجه شده بودند که نشانه‌ها بعدازاینکه فرد هیپنوتیزم می‌شود و یا تحت درمان روان¬کاوی قرار می¬گیرد ناپدید می¬شوند و خب همین تقویت‌کننده این نظریه بود که مبنای علائم جسمانی روان‌شناختی است.
اختلال درد:
بیماران مبتلا معمولاً درگیر دردهای مزمن هستند که این دردها به مشکلات طبی مشخصی مرتبط نیستند. به‌عنوان‌مثال دردهایی شدید و مزمن در کمر یا پا تجربه می‌شود و شدت این دردها فعالیت‌های عادی زندگی افراد را مختل می‌کند.
بیشتربخوانید:
آشنایی با اختلال افسردگی فصلی
اختلال بدشکلی بدن:
افراد مبتلابه این اختلال در مورد ظاهر خود بسیار نگران هستند و نقایصی را که در بدنشان موجود نیست تصور می‌کنند وجود دارد. مثلاً با اندکی ریزش مو تصور می‌کنند دچار مشکل طاسی شده‌اند و به‌شدت نگران می‌شوند.
سایبرکندریا:
در دهه‌های اخیر به‌واسطه انتشار اطلاعات پزشکی و بیماری‌ها در فضای مجازی و اینترنت، برخی افراد با جستجو در اینترنت و مشاهده اطلاعات پزشکی بیماری‌ها، بسیاری از علائم بیماری‌هایی را در بدن خود تجربه می‌کنند.مشخصه اختلال روان‌تنی، تمرکز بر یک یا چند نشانه بدنی است همراه با اضطراب و ناراحتی بارز در مورد نشانه‌ها که تناسبی با ماهیت یا شدت نشانه بدنی ندارد.
ملاک‌های تشخیصی اختلال روان‌تنی
الف: وجود یک بیماری طبی عمومی
ب: عوامل روانی به یکی از طرق زیر روی بیماری طبی تأثیر نامطلوب می‌گذارد:
بین عوامل روان‌شناختی و بیماری طبی رابطه زمانی نزدیکی وجود دارد که بر یکدیگر تأثیر متقابل می‌گذارند.
این عوامل در درمان بیماری طبی تداخل ایجاد می‌کنند.
این عوامل خطرات بهداشتی اضافه‌ای به فرد تحمیل می‌کنند.
این عوامل پاسخ‌های فیزیولوژیکی وابسته به استرس ایجاد می‌کنند که موجب تسریع یا تشدید علائم بیماری طبی می‌گردند. شامل:
اختلال روانی مؤثر بر بیماری طبی
عوامل روان‌شناختی مؤثر بر بیماری طبی
صفات شخصیتی مؤثر بر بیماری طبی
رفتارهای بهداشتی غیر انطباقی مؤثر بر بیماری طبی: مانند عدم رعایت رژیم غذایی یا دارویی
پاسخ فیزیولوژیکی مؤثر بر بیماری طبی: مثل تشدید فشارخون یا زخم معده وابسته به استرس
سایر عوامل روان‌شناختی نامشخص مؤثر بر بیماری طبی: مانند عوامل فرهنگی یا مذهبی.
بیشتربخوانید:
تسلیم اخبار شبکه های اجتماعی نشوید
برخی از انواع بیماری‌های اختلال روان‌تنی
۱. اختلالات گوارشی از انواع بیماری‌های اختلال روان‌تنی
زخم‌های گوارشی اغلب به خاطر فرسایش غشاء مخاطی که در قسمت بالای روده باریک قرار دارد، اتفاق می‌افتد.
در افرادی که اسید معده بیش‌ازحد ترشح می‌شود و یا دفاع مخاطی ضعیفی وجود دارد، احتمال ابتلا به زخم‌های گوارشی بیشتر است. این اتفاق می‌تواند ارثی باشد؛ همچنین افرادی که دچار ضعف در روده هستند، هنگام مواجهه با شرایط استرس‌زا دچار زخم‌ها و اختلالات گوارشی می‌شوند.
تحقیقات بسیاری نشان می‌دهد بروز خشم و اضطراب در افراد، ترشح اسید معده را افزایش می‌دهد و درنتیجه منجر به ایجاد زخم‌های گوارشی می‌شود.
بسیاری از افرادی که در مشاغل پراضطراب مشغول به کار هستند، به زخم معده و معده درد دچار می‌شوند.
۲. اختلالات قلبی عروقی ازجمله بیماری‌های اختلال روان‌تنی
اغلب بیماری‌های قلبی عرقی براثر تجمع چربی در شریان‌های کرنری اتفاق می‌افتند. گاه گرفتگی رگ‌ها مانع از خون‌رسانی به قلب و درنتیجه منجر به حمله قلبی و مرگ می‌شود.علاوه بر عوامل جسمانی نظیر پیری، سیگار کشیدن، عوامل ارثی، کلسترول و فشارخون بالا، مجموعه‌ای از عوامل روانی که با تیپ شخصیتی A شناخته می‌شود، در بروز بیماری‌های قلبی عروقی نقش دارند.
افرادی که دائماً نگران هستند، رقابت‌طلب و جاه‌طلب هستند و خصومت و پرخاشگری زیادی دارند، اغلب مشکلات و دردهای قلبی عروقی را به میزان زیادی تجربه می‌کنند.این اختلالات زمانی شدیدتر می‌شوند که شخصیت‌های تیپ A امکان و مهارت‌های تخلیه خشم خود را نداشته‌باشند.
۳. اختلالات تنفسی و به‌ویژه آسم
ازجمله بیماری‌های تنفسی آسم است که در آن مجاری تنفسی به‌صورت منتشر مسدود و یا تنگ می‌شود. تنگی نفس، سرفه، خس‌خس کردن ازجمله علائم این بیماری است.زمان‌هایی که افراد دچار هیجانات روانی پیچیده و شدید می‌شوند، اغلب به نفس‌نفس می‌افتند و تنفس برایشان سخت می‌شود.البته آسم تنها به علل روانی محدود نمی‌شود؛ درواقع عوامل روانی و استرس‌ها تشدیدکننده‌ی علل جسمانی این بیماری هستند.
۴. فشارخون ازجمله اختلال روان‌تنی
فشارخون براثر عوامل قلبی کلیوی و غددی اتفاق می‌افتد؛ اما در بسیاری موارد مشاهده‌شده این بیماری علت جسمانی خاصی ندارد.
افرادی که به بیماری فشارخون مبتلا می‌شوند، اغلب در مورد مسائل و مشکلات انعطاف‌ناپذیرند؛ بسیار کمال‌گرا هستند و به دلیل عدم تطابق توانایی‌ها و خواسته‌هایشان اضطراب و تنش روانی زیادی را تجربه می‌کنند. البته نمی‌توان نقش وراثت را در ابتلا به این بیماری نادیده گرفت اما استرس به میزان زیادی بر تشدید علائم تأثیرگذار است.
۵. دردهای ستون فقرات و به‌ویژه دردهای کمر
علت بروز دردهای ستون فقرات و کمر می‌تواند دیسک، ساییدگی مهره‌ها، تومورهای نخاع و ستون فقرات باشد؛
این دردها علت عضوی دارند اما نوع دیگری از دردهای مربوط به ستون فقرات که اغلب در مهره‌های اولیه پشت و گردن بروز پیدا می‌کند، منشأ روانی دارند.
اغلب افرادی که نمی‌توانند خود را با محیط منطبق کنند و یا توانایی سازگاری هیجانی ندارند، به دردهای گردن و کمر مبتلا می‌شوند. این افراد ممکن است در درازمدت نشانه‌های خلق پایین را تجربه کنند.
۶. مشکلات تیروئید ازجمله اختلال روان‌تنی
در برخی افراد استرس‌های طولانی‌مدت و یکنواخت منجر به بروز پرکاری تیروئید می‌شود.
همچنین افرادی که مدام نسبت به مسائل و عقاید دیگران حالت تدافعی داشته و یا نمی‌توانند تعامل و ارتباط مناسبی با محیط پیرامونی خود برقرار کنند، ممکن است مشکلات تیروئیدی را تجربه کنند.
۷. اختلالات تغذیه‌ای و خوردن
دو تا از مهم‌ترین بیماری‌های تغذیه‌ای که هر دو علت روانی دارند، پرخوری عصبی و بی‌اشتهایی روانی هستند.
بی‌اشتهایی روانی از خودکم‌بینی و احساس اضافه‌وزن غیرواقعی نشأت می‌گیرد. این افراد گمان می‌کنند بسیار چاق هستند و به‌صورت مداوم از خوردن امتناع می‌کنند؛ اغلب وزن آن‌ها به نصف وزن طبیعی می رسد.
در پرخوری عصبی نیز فرد تمایل به مصرف بیش‌ازاندازه غذا دارد و مدام در حال خوردن است اما از ترس اضافه‌وزن با استفاده از روش‌هایی همچون انگشت کردن در حلق، مصرف ملین و مسهل و ورزش‌های بسیار سنگین سعی در دفع موارد غذایی می‌کند.
بین پرخوری عصبی و افسردگی ارتباط بسیار نزدیکی وجود دارد. این بیماری‌ها مشکلات فراوانی را برای فرد به وجود می‌آورند و درمان آن‌ها جز از روش‌های روان‌درمانی و مداخلات تخصصی امکان‌پذیر نیست.
افرادی که دچار خودبیمارانگاری هستند از ترس دائمی رنج می‌برند. این ترسی است که به مراجعه مداوم به پزشک، آزمایشات مکرر ختم می‌شود.افرادی که دچار این اختلال هستند بر این باورند که هر نوع علامتی می‌تواند نشانه اولیه یک بیماری خطرناک و مرگبار باشد و با ترس دائمی از بیماری زندگی می‌کنند
تعریف دردهای روانی- جسمانی :
اصطلاح رایج دردهای روانی-جسمانی، درواقع دردهای اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک می‌باشد.دردهای اختلال روان‌تنی دردهایی هستند که منشأ روانی دارند به عبارتی دردهایی که به‌وسیله تنش‌ها و فشارهای روانی فرو داده‌شده یا سرکوب‌شده ایجاد می‌شوند که به‌صورت جسمانی خود را نشان می‌دهند.به عبارتی دردهای اختلال روان‌تنی دردهایی هستند که به‌وسیله دارودرمانی بهبود پیدا نکرده‌اند. به عبارتی این دردها هیچ‌گونه منشأ جسمانی ندارند.بنابراین بسیاری از دردها یا مشکلات جسمانی که به‌وسیله روش‌های پزشکی التیام نیافته‌اند را می‌توان دردهای روان‌تنی نامید.ازجمله دردها و یا مشکلات جسمانی که می‌توان آن‌ها را با منشأ روانی نامید عبارت‌اند از:
سردردهای تنشی، میگرن، گردن درد، حتی بسیاری از اوقات فشارخون یا دیابت نیز ممکن است به‌وسیله فشار روانی بروز کند. به عبارتی انواع دردها که به‌وسیله دارودرمانی بهبود نمی‌یابند.بسیاری از اختلالات جنسی نیز ازجمله اختلال روان‌تنی می‌باشند، حتی بسیاری از اوقات ریزش مو نیز منشأ روانی دارد، همچنین گاهی اوقات فلج اندام که اصطلاحاً” در روانشناسی آن را هیستریک می‌نامند منشأ روانی است. و غیره.
خودبیمارانگاری چیست و چه تفاوتی با دردهای اختلال روان‌تنی دارد؟
خودبیمارانگاری با ترس دائمی از ابتلا به یک بیماری جدی و خطرناک همراه است. آیا سردرد دارید؟ شاید تومور مغزی باشد. احساس تهوع دارید؟ شاید دچار نوع وخیمی از سرطان شده‌اید.این در حالی است که افراد طبیعی به این فکر می‌کنند که سردردشان می‌تواند در اثر کم‌آبی و تهوع آن‌ها به خاطر چیزی باشد که خورده‌اند.افرادی که دچار خودبیمارانگاری هستند از ترس دائمی رنج می‌برند. این ترسی است که به مراجعه مداوم به پزشک، آزمایشات مکرر ختم می‌شود.افرادی که دچار این اختلال هستند بر این باورند که هر نوع علامتی می‌تواند نشانه اولیه یک بیماری خطرناک و مرگبار باشد و با ترس دائمی از بیماری زندگی می‌کنند.این در حالی است که افرادی که دچار دردهای اختلال روان‌تنی هستند، دارای نشانه‌های واقعی بالینی هستند که هرروز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
علائم یا ویژگی‌های دردهای اختلال روان‌تنی
درد اختلال روان‌تنی یا اختلال سایکو سوماتیک Psychosomatic Pain به‌عنوان درد روانزا psychogenic pain یا اختلال درد ناشی از استرس و اضطراب روانشناسی psychological شناخته می‌شود و مشخصه آن درد مزمن در بیش از یک منطقه است که چندین ماه تا چندین سال ادامه داشته باشد.اختلال روان‌تنی مشخصات زیر را دارد:
– درد توسط یک وضعیت پزشکی قابل توضیح نیست.
– درد باعث ناراحتی جدی یا اختلال یا هر دو در مناطق مختلف بدن یا قابلیت‌های فردی می‌شود.
– در آغاز، قوت، تشدید و افزایش شدت علائم با عوامل روانی ایجاد می‌شود.
– شکایت از درد عمدی یا غیرواقعی نیست و به علت هرگونه اختلال روانی مانند خلق‌وخو و اختلال اضطراب یا هر شکل دیگری از اختلالات روانی ایجاد نشده است.
انواع اختلال روان‌تنی یا اختلال سایکوسوماتیک
جسمانی سازی
هیپوکندریاسیس (اضطراب بیماری)
اختلال تبدیلی
نمونه بسیار رایج اختلال روان‌تنی ، درد شدید است که عوامل روانی در تداوم و یا تشدید آن‌ها نقش دارد بدون اینکه دلیل بدنی و فیزیکی مشخصی داشته باشد.
این اختلال می¬تواند بر زندگی و روابط بین فردی فرد مبتلا سایه اندازد.در اختلال اضطراب بیماری (هیپوکندریاسیس) که نوعی از اختلال نشانه‌های بدنی است، فرد معتقد است دچار یک بیماری جدی است و در مورد آن مضطرب می‌شود حتی اگر در آن زمان، نشانه بدنی قابل‌توجهی نداشته باشد.در نوع دیگر اختلال، به نام اختلال تبدیلی، یک نوع ناکارآمدی بدنی، مثل فلج شدن دیده می‌شود که علت مشخصی هم ندارد.علت اختلالات نشانه بدنی نامعلوم است اما ظاهراً با اختلالات اضطرابی رابطه نزدیکی دارند.افسردگی اغلب همراه علائم جسمی متعدد است كه نزدیک‌ترین تشخيص افتراقی در این بیماران اختلال جسمانی سازی و اختلال درد می‌باشد.پژوهش‌ها نشان می‌دهد که شیوع این اختلال با افسردگی و اضطراب رابطه مستقیم دارد.بیماران مبتلابه افسردگی اساسی حتی زمانی که تحت درمان برای بیماری طبی هستند شکایت‌های زیادی درباره علائم بدنی دارند.نشانه جسمانی و اختلالات مرتبط، ریشه‌های تاریخی دارند و به زمان فروید و روانکاوی قدیم بازمی‌گردد.در آن زمان سعی می¬شده موارد غیرعادی به این فرض حل شوند که نشانه‌ها انعکاس‌دهنده تعارض‌های درونی افراد است.البته آن‌ها نتوانستند مبنای فیزیولوژیک برای نشانه‌ها پیدا کنند اما متوجه شده بودند که نشانه‌ها بعدازاینکه فرد هیپنوتیزم می‌شود و یا تحت درمان روان¬کاوی قرار می¬گیرد ناپدید می¬شوند و خب همین تقویت‌کننده این نظریه بود که مبنای علائم جسمانی روان‌شناختی است.
اختلال درد:
بیماران مبتلا معمولاً درگیر دردهای مزمن هستند که این دردها به مشکلات طبی مشخصی مرتبط نیستند. به‌عنوان‌مثال دردهایی شدید و مزمن در کمر یا پا تجربه می‌شود و شدت این دردها فعالیت‌های عادی زندگی افراد را مختل می‌کند.
اختلال بدشکلی بدن:
افراد مبتلابه این اختلال در مورد ظاهر خود بسیار نگران هستند و نقایصی را که در بدنشان موجود نیست تصور می‌کنند وجود دارد. مثلاً با اندکی ریزش مو تصور می‌کنند دچار مشکل طاسی شده‌اند و به‌شدت نگران می‌شوند.
سایبرکندریا:
در دهه‌های اخیر به‌واسطه انتشار اطلاعات پزشکی و بیماری‌ها در فضای مجازی و اینترنت، برخی افراد با جستجو در اینترنت و مشاهده اطلاعات پزشکی بیماری‌ها، بسیاری از علائم بیماری‌هایی را در بدن خود تجربه می‌کنند.مشخصه اختلال روان‌تنی، تمرکز بر یک یا چند نشانه بدنی است همراه با اضطراب و ناراحتی بارز در مورد نشانه‌ها که تناسبی با ماهیت یا شدت نشانه بدنی ندارد.
ملاک‌های تشخیصی اختلال روان‌تنی
الف: وجود یک بیماری طبی عمومی
ب: عوامل روانی به یکی از طرق زیر روی بیماری طبی تأثیر نامطلوب می‌گذارد:
بین عوامل روان‌شناختی و بیماری طبی رابطه زمانی نزدیکی وجود دارد که بر یکدیگر تأثیر متقابل می‌گذارند.
این عوامل در درمان بیماری طبی تداخل ایجاد می‌کنند.
این عوامل خطرات بهداشتی اضافه‌ای به فرد تحمیل می‌کنند.
این عوامل پاسخ‌های فیزیولوژیکی وابسته به استرس ایجاد می‌کنند که موجب تسریع یا تشدید علائم بیماری طبی می‌گردند. شامل:
اختلال روانی مؤثر بر بیماری طبی
عوامل روان‌شناختی مؤثر بر بیماری طبی
صفات شخصیتی مؤثر بر بیماری طبی
رفتارهای بهداشتی غیر انطباقی مؤثر بر بیماری طبی: مانند عدم رعایت رژیم غذایی یا دارویی
پاسخ فیزیولوژیکی مؤثر بر بیماری طبی: مثل تشدید فشارخون یا زخم معده وابسته به استرس
سایر عوامل روان‌شناختی نامشخص مؤثر بر بیماری طبی: مانند عوامل فرهنگی یا مذهبی.
برخی از انواع بیماری‌های اختلال روان‌تنی
۱. اختلالات گوارشی از انواع بیماری‌های اختلال روان‌تنی
زخم‌های گوارشی اغلب به خاطر فرسایش غشاء مخاطی که در قسمت بالای روده باریک قرار دارد، اتفاق می‌افتد.
در افرادی که اسید معده بیش‌ازحد ترشح می‌شود و یا دفاع مخاطی ضعیفی وجود دارد، احتمال ابتلا به زخم‌های گوارشی بیشتر است. این اتفاق می‌تواند ارثی باشد؛ همچنین افرادی که دچار ضعف در روده هستند، هنگام مواجهه با شرایط استرس‌زا دچار زخم‌ها و اختلالات گوارشی می‌شوند.
تحقیقات بسیاری نشان می‌دهد بروز خشم و اضطراب در افراد، ترشح اسید معده را افزایش می‌دهد و درنتیجه منجر به ایجاد زخم‌های گوارشی می‌شود.
بسیاری از افرادی که در مشاغل پراضطراب مشغول به کار هستند، به زخم معده و معده درد دچار می‌شوند.
۲. اختلالات قلبی عروقی ازجمله بیماری‌های اختلال روان‌تنی
اغلب بیماری‌های قلبی عرقی براثر تجمع چربی در شریان‌های کرنری اتفاق می‌افتند. گاه گرفتگی رگ‌ها مانع از خون‌رسانی به قلب و درنتیجه منجر به حمله قلبی و مرگ می‌شود.علاوه بر عوامل جسمانی نظیر پیری، سیگار کشیدن، عوامل ارثی، کلسترول و فشارخون بالا، مجموعه‌ای از عوامل روانی که با تیپ شخصیتی A شناخته می‌شود، در بروز بیماری‌های قلبی عروقی نقش دارند.
افرادی که دائماً نگران هستند، رقابت‌طلب و جاه‌طلب هستند و خصومت و پرخاشگری زیادی دارند، اغلب مشکلات و دردهای قلبی عروقی را به میزان زیادی تجربه می‌کنند.این اختلالات زمانی شدیدتر می‌شوند که شخصیت‌های تیپ A امکان و مهارت‌های تخلیه خشم خود را نداشته‌باشند.
۳. اختلالات تنفسی و به‌ویژه آسم
ازجمله بیماری‌های تنفسی آسم است که در آن مجاری تنفسی به‌صورت منتشر مسدود و یا تنگ می‌شود. تنگی نفس، سرفه، خس‌خس کردن ازجمله علائم این بیماری است.زمان‌هایی که افراد دچار هیجانات روانی پیچیده و شدید می‌شوند، اغلب به نفس‌نفس می‌افتند و تنفس برایشان سخت می‌شود.البته آسم تنها به علل روانی محدود نمی‌شود؛ درواقع عوامل روانی و استرس‌ها تشدیدکننده‌ی علل جسمانی این بیماری هستند.
۴. فشارخون ازجمله اختلال روان‌تنی
فشارخون براثر عوامل قلبی کلیوی و غددی اتفاق می‌افتد؛ اما در بسیاری موارد مشاهده‌شده این بیماری علت جسمانی خاصی ندارد.
افرادی که به بیماری فشارخون مبتلا می‌شوند، اغلب در مورد مسائل و مشکلات انعطاف‌ناپذیرند؛ بسیار کمال‌گرا هستند و به دلیل عدم تطابق توانایی‌ها و خواسته‌هایشان اضطراب و تنش روانی زیادی را تجربه می‌کنند. البته نمی‌توان نقش وراثت را در ابتلا به این بیماری نادیده گرفت اما استرس به میزان زیادی بر تشدید علائم تأثیرگذار است.
۵. دردهای ستون فقرات و به‌ویژه دردهای کمر
علت بروز دردهای ستون فقرات و کمر می‌تواند دیسک، ساییدگی مهره‌ها، تومورهای نخاع و ستون فقرات باشد؛
این دردها علت عضوی دارند اما نوع دیگری از دردهای مربوط به ستون فقرات که اغلب در مهره‌های اولیه پشت و گردن بروز پیدا می‌کند، منشأ روانی دارند.
اغلب افرادی که نمی‌توانند خود را با محیط منطبق کنند و یا توانایی سازگاری هیجانی ندارند، به دردهای گردن و کمر مبتلا می‌شوند. این افراد ممکن است در درازمدت نشانه‌های خلق پایین را تجربه کنند.
۶. مشکلات تیروئید ازجمله اختلال روان‌تنی
در برخی افراد استرس‌های طولانی‌مدت و یکنواخت منجر به بروز پرکاری تیروئید می‌شود.
همچنین افرادی که مدام نسبت به مسائل و عقاید دیگران حالت تدافعی داشته و یا نمی‌توانند تعامل و ارتباط مناسبی با محیط پیرامونی خود برقرار کنند، ممکن است مشکلات تیروئیدی را تجربه کنند.
۷. اختلالات تغذیه‌ای و خوردن
دو تا از مهم‌ترین بیماری‌های تغذیه‌ای که هر دو علت روانی دارند، پرخوری عصبی و بی‌اشتهایی روانی هستند.
بی‌اشتهایی روانی از خودکم‌بینی و احساس اضافه‌وزن غیرواقعی نشأت می‌گیرد. این افراد گمان می‌کنند بسیار چاق هستند و به‌صورت مداوم از خوردن امتناع می‌کنند؛ اغلب وزن آن‌ها به نصف وزن طبیعی می رسد.
در پرخوری عصبی نیز فرد تمایل به مصرف بیش‌ازاندازه غذا دارد و مدام در حال خوردن است اما از ترس اضافه‌وزن با استفاده از روش‌هایی همچون انگشت کردن در حلق، مصرف ملین و مسهل و ورزش‌های بسیار سنگین سعی در دفع موارد غذایی می‌کند.
بین پرخوری عصبی و افسردگی ارتباط بسیار نزدیکی وجود دارد. این بیماری‌ها مشکلات فراوانی را برای فرد به وجود می‌آورند و درمان آن‌ها جز از روش‌های روان‌درمانی و مداخلات تخصصی امکان‌پذیر نیست.
درمان مشکلات اختلال روان‌تنی یا اختلال سایکوسوماتیک
بهترین راه ممکن برای درمان درد روان‌تنی بعد از تشخیص ارجاع پرونده به متخصص سلامت روان است.
اغلب بسیاری از بیماران آمادگی پذیرش اینکه دردی که تجربه می‌کنند فیزیکی نیست و علت اصلی ایجاد آن روانی است را ندارند.اما با مراجعه به یک متخصص روانشناس بسیاری از این دردهای مزمن که ریشه در روح و روان فرد دارد بهبود میابد.
یکی از تکنیک‌های درمان در بیماری روان‌تنی فراگیری مهارت مدیریت “استرس” است، که اشخاص مبتلا می‌توانند در کلاس‌های آموزشی مدیریت استرس شرکت کنند.
تکنیک بعدی تکنیک کنترل اضطراب است:
این افراد می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های تن آرامی یا ریلکسیشن ( آرامش پیش‌رونده عضلانی) و همچنین تکنیک‌هایی برای کنترل تنفس است.این‌ها باعث می‌شوند که سیستم‌های اضطراب زا خاموش شوند.
در بررسی‌های دقیق‌تر ممکن است بیماری اختلال روان‌تنی همراهی با اختلالات دیگر روانشناسی پزشکی مانند اختلالات وسواسی، افسردگی داشته باشد.
در بیشتر اوقات با درمان بیماری اصلی فرد این اختلالات نیز کنترل می‌شوند و اگر یک بیماری طبی برای مثال یک “بیماری مزمن” باشد در کنار آن از روان‌درمانی ساپورتیو یا حمایتی استفاده می‌شود که توانایی‌هایی که مریض قبلاً داشته را تقویت می‌کنند که وی می‌تواند برای مدیریت استرس خود استفاده کند.
در بیماری روان‌تنی که تکنیک‌ها و گفتگو‌ها با مریض اثرگذار نباشد موارد ضروری پزشک معالج دارو تجویز می‌کند
گفتگو درمانی:
درمان از طریق صحبت و مشاوره با بیماران ، اغلب به بیمار در توصیف وضع موجود و پریشانی‌ای که باعث ایجاد آن شده و اثرات منفی‌ای که بر زندگی‌اش گذاشته و … کمک می‌کند.
مشاور با تائید نشانه‌ها و همدردی با بیمار رابطه‌اش را با او گسترش داده و به این صورت اثربخشی درمان شروع می‌شود.
رفتاردرمانی شناختی:
این شکل از روان‌درمانی روی افکار منفی و تحریف افکار تمرکز دارد. بلوک کردن افکار، باورهای غیرواقعی ، رفتارهایی که چرخه تفکر و احساس را تقویت می‌کند.
این روش به بیمار کمک می‌کند متوجه شود که چگونه یک فکر منفی می‌تواند منجر به یک علامت فیزیکی شود و چطور باید این علائم را شکست دهد.
مسکن‌های غیر مخدر برای مدیریت درد اختلال روان‌تنی:
در ابتدا می‌توان دوز خفیف مسکن برای مدیریت درد روان‌تنی تجویز نمود. بااین‌حال مسکن اغلب عوارض جانبی طولانی‌مدت دارد و بیماری ممکن است برای کاهش درد از آن سوءاستفاده کرده و وضعیتش را بدتر کند.
داروهای ضدافسردگی برای درمان اختلال روان‌تنی :
ضد دردهای استفاده‌شده در داروهای افسردگی اغلب به تسکین درد روان‌تنی کمک می‌کند و درنتیجه اجازه می‌دهد که بیمار بهتر به خواب‌رفته که به‌نوبه خود منجر به کاهش اضطراب در او می‌شود.
گروه‌درمانی برای اختلال روان‌تنی :
گروه‌درمانی عمدتاً با حذف سؤال ” چرا فقط من ” به اختلال پاسخ می‌دهد و باعث درک بهتر مشکلات و انواع مختلف آن‌که توسط دیگران تجربه‌شده ضمن اینکه سبب ارتقای سطح ارتباطات و اجتماعی شدن می‌شود.
ورزش:
ورزش منظم می‌تواند سبب از بین رفتن درد سایکوسوماتیک و همچنین جلوگیری از تشدید آن شود.
روش‌های درمانی مشترک برای درد اختلال روان‌تنی :
– تکنیک آرام‌سازی:
تکنیک‌های تمدد اعصاب مختلف عبارت‌اند از: هدایت تصور، تکنیک آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی و غیره. به تسکین استرس روانی و جسمی و آرام شدن ذهن و بدن کمک می‌کند.
روش آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی می‌تواند برای افراد مبتلابه درد بدن بسیار مفید باشد چون روی عضلات منقبض‌شده که در اثر تنش ماهیچه‌ای ایجادشده‌اند تمرکز داشته و سبب رهاسازی عضلانی و درنتیجه کاهش درد می‌شود.
– هیپنوتیزم برای درمان اختلالات سوماتوفرم:
روی درمان لایه‌های زیرین ناخودآگاه، خواسته‌ها یا آرزوهایی که در قالب علائم جسمانی تجلی پیداکرده‌اند تمرکز دارد.
اگرچه اختلافات زیادی در مورد تکنیک هیپنوتیزم به‌عنوان درمان وجود دارد ولی مشخص‌شده است که در درمان موارد اختلالات سوماتوفرم بسیار مفید است.
ماساژ:
انواع مختلف تکنیک‌های ماساژ در بهتر شدن درد برخی از بیماران مبتلابه درد سایکوسوماتیک یا اختلالات درد مؤثر است.
این تکنیک‌ها شامل ماساژ شیروپراکتیک chiropractic (درمان از راه دست‌کاری در ستون مهره‌ها ) ، شیاتسو shiatsu ( ماساژ فشاری ) و غیره است.
هنر درمانی:
هنر درمانی بر بیان احساسات با استفاده از تکنیک‌های هنری مختلف مثل: موزیک، نقاشی، رقص و غیره متمرکز است. هنر درمانی بدن گرا تأثیر شگفتی در درمان اختلال درد سایکوسوماتیک دارد.
رقص‌درمانی با بروز و بیان احساسات تأثیر زیادی داشته و اغلب باعث دگرگونی حالت روانی شده ضمن اینکه حرکات انجام‌شده در تسکین درد کمک‌کننده هستند.
– دیگر درمان‌های جایگزین برای اختلال روان‌تنی می‌تواند:
– کمپرس گرم و سرد
– پرت کردن حواس
– طب سوزنی
– طب فشاری Acupuncture and acupressure
– تحریک الکتریکی عصب Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation (TENS )باشد.
افراد چطور می‌توانند تفاوت میان بیماری‌های جسمی و اختلال روان‌تنی را در خود تشخیص دهند؟
سابقه خانوادگی اولین انگیزه‌ای است که می‌تواند افراد را وادار به بررسی بیشتر کند.اگر فرد در خانواده‌ای است که سابقه ابتلا به اضطراب، افسردگی و دیگر بیماری‌های روانی را دارد، باید نسبت به بررسی نشانه‌های بیماری در خودش حساس‌تر باشد.گاهی هم فرد به دنبال یک اتفاق استرس‌زا، علائم عصبی‌ای را از خود بروز می‌دهد و حتی با فروکش کردن دلایل اضطراب هم، نشانه‌های فیزیکی‌ای در بدنش بروز پیدا می‌کند؛نشانه‌هایی از قبیل تنگی نفس، اضطراب مزمن، سردرد و ناراحتی‌های گوارشی که باتجربه اضطراب شروع می‌شود و مدتی بعد از محو شدن تنش‌ها از بین می‌رود، می‌تواند نسبت به این موضوع به فرد هشدار دهد.
درمان اختلال روان‌تنی چقدر زمان نیاز دارد؟
گاهی به دليل استرس، ارگانی از بدن افراد دچار مشکل می‌شود. چون در این افراد، بیماری مزمن است، فرد باید مدتی دارودرمانی کند تا علائم حاد بدنی‌اش را با کمک دارو درمان کند.اما ازآنجاکه نشانه‌های فیزیولوژیک بیماری‌ها، به دلیل مشکلاتی در محیط زندگی فرد به وجود آمده‌اند، فرد باید برای سازگاری با عوامل محیطی، درمان روان‌شناختی را هم آغاز کند و مدتی مشاوره بگیرد.
