دکتر فرناز مشیری : جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی ، فلوشیپ لاپاروسکوپی
گفتگو: رضا حسینمردی
تحریریه زندگی آنلاین : شیر مادر علاوه بر این که تمام ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز کودک شما را در شش ماه اول زندگی تأمین می‌کند، سرشار از موادی است که برای مبارزه با بیماری‌ها از کودک محافظت می‌کند. کارشناسان توصیه می‌کنند تغذیه نوزاد به خصوص در شش ماه اول تولد منحصرا و فقط با شیر مادر انجام شود، زیرا هیچ چیز جایگزین آن در این مدت نیست.
اثرات سودمند شیر مادر برای نوزاد در برابر امراض مختلف
مطالعات متعددی در سراسر جهان نشان دادهاند که ویروس‌های معده، اسهال، بیماری‌های دستگاه تنفسی تحتانی، عفونت‌های گوش و مننژیت در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر رخ می‌دهد و زمانی هم که به وجود می‌آید خفیف است و تغذیه نوزاد فقط با شیر مادر یعنی بدون غذای جامد، شیر خشک یا آب، به مدت حداقل شش ماه بیشترین محافظت را از کودک به عمل می‌آورد. یک پژوهش وسیع دیگر نیز نشان داد خطر مرگ در بین کودکانی که تا یک سالگی با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر از کودکانی است که با شیر مادر تغذیه نمی‌شوند و تغذیه با شیر مادر بعد از یک سالگی نیز باز هم به کمتر شدن خطر مرگ برای کودکان ارتباط داده شده است.
عامل اصلی ایمنی شیر مادر، ماده‌ای به نام ایمونوگلوبولین ترشحی "آ" است که در مقادیر زیاد در آغوز یا همان اولین شیر مادر در دو روز اول بعد از زایمان وجود دارد و در غلظت‌های پایین‌تر نیز در شیر اصلی مادر به طور مرتب موجود است. این ماده با تشکیل یک لایه محافظ روی غشاهای مخاطی در روده، بینی و گلوی کودک، از او در مقابل میکروب‌های مهاجم محافظت می‌کند. شیر شما به طور خاص برای کودک‌تان تولید می‌شود و بدن شما در پاسخ به عوامل بیماری‌زای موجود در بدن شما مثل ویروس‌ها و باکتری‌ها، یک ایمونوگلوبولین ترشحی "آ" می‌سازد که ویژه مقابله با آن عوامل بیماری‌زاست و همان را به نوزاد انتقال می‌دهد. بدین ترتیب، بر این اساس که شما در معرض چه عوامل بیماری‌زایی هستید، شیر مادر محافظت لازم را برای کودک‌تان فراهم می‌کند. همچنین محافظتی که تغذیه با شیر مادر از کودک در برابر بیماری‌ها به عمل می‌آورد تا مدت‌ها بعد از پایان شیردهی دوام می‌آورد. پژوهش‌ها نشان دادهاند که تغذیه با شیر مادر می‌تواند خطر ابتلای نوزاد به برخی سرطان‌های دوران کودکی یا بیماری‌های قلبی عروقی در بزرگسالی را کاهش دهد. دانشمندان به طور دقیق نمی‌دانند که تغذیه با شیر مادر چگونه خطر ابتلا به این بیماری‌ها را کاهش می‌دهد، اما حدس می‌زنند که آنتی‌بادی‌های موجود در شیر مادر ممکن است سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت کند. تغذیه با شیر مادر همچنین ممکن است به کودکان کمک کند از گروهی بیماری‌ها که در مراحل بعدی زندگی بروز می‌کنند، مثل دیابت نوع یک و نوع دو، کلسترول بالا و بیماری‌های التهابی روده در امان بمانند و محققان در مورد کودکانی که با شیر مادر تغذیه نشده‌اند، ابتلا به بیماری کرون و کولیت اولسراتیو یا همان التهاب منجر به زخم روده بزرگ را به تغذیه نشدن با شیر مادر ارتباط دادهاند. در یک مطالعه وسیع دیگر، محققان نتیجه گرفتند که تغذیه انحصاری با شیر مادر در یک ماهگی، خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را کاهش می‌دهد، بنابراین کارشناسان، تغذیه طولانی‌مدت با شیر مادر را برای کاهش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد توصیه می‌کنند.
بیشتربخوانید:
شیرمادر یکتا و بی رقیب
شیر مادر و کاهش احتمال ابتلا به آلرژی و حساسیت
نوزادانی که با شیر خشک‌های مبتنی بر شیر گاو یا سویا تغذیه می‌شوند، بیشتر از نوزادان تغذیه شده با شیر مادر واکنش‌های آلرژیک نشان می‌دهند. دانشمندان فکر می‌کنند که عوامل ایمن‌ساز مانند ایمونوگلوبولین ترشحی "آ" که فقط در شیر مادر موجود است با ایجاد یک لایه محافظتی در مجرای روده‌ای کودک به جلوگیری از واکنش‌های آلرژیک به مواد غذایی کمک می‌کنند. بدون این لایه محافظتی، کودک ممکن است دچار حساسیت و مشکل دیواره روده شود. این وضعیت اجازه می‌دهد تا پروتئین هضم‌نشده به روده نفوذ کند و در آنجا باعث واکنش‌های آلرژیک و عوارض دیگر شود. نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند این لایه حفاظتی را ندارند و در نتیجه در برابر التهاب، آلرژی‌ها و دیگر عوارض سلامت در آینده آسیب‌پذیرتر هستند.
اهمیت شیردهی در پیشگیری از چاقی کودک
تغذیه با شیر مادر به عنوان راهی برای کمک به کاهش خطر ابتلای کودک به اضافه وزن یا چاقی محسوب می‌شود. تحقیقات مختلف نشان می‌دهند که تغذیه با شیر مادر، خطر ابتلا به چاقی یک کودک در نوجوانی یا بزرگسالی را کاهش می‌دهد و بیشترین تأثیر در کودکانی مشاهده شد که به طور انحصاری فقط با شیر مادر تغذیه شده‌اند.
شیردهی و نقش آن در کنترل دیابت دوران بارداری
اگر مادری در دوران بارداری خود دچار دیابت بارداری شده است، شیردهی برای نوزادش مزایای ویژه‌ای دارد که برخی از این مزایا عبارتند از:
تنظیم سطح قند خون: دیابت بارداری ممکن است باعث شود که کودک پس از تولد، قند خون پایینی در اثر بیماری افت قند خون داشته باشد. اگر کودک شما قند خون پایینی دارد، دریافت هرچه زودتر و منظم‌تر شیر مادر با فراهم کردن مقداری گلوکز که به راحتی جذب می‌شود، به افزایش سطح قند خون او کمک می‌کند.
رشد دستگاه گوارش: آغوز یا همان شیری که سینه زن در دو روز اول پس از زایمان در مقادیر کم تولید می‌کند، به رشد و کامل شدن دستگاه گوارش کودک کمک می‌نماید و هضم آن نیز برای کودک شما آسان است.
کمک به بهبود زردی یا یرقان: تغذیه با آغوز و دفعات شیردهی منظم می‌تواند در رفع زردی نوزاد مؤثر باشد، زیرا به بدن کودک شما کمک می‌کند تا بیلی‌روبین اضافی را با سرعت بیشتری دفع کند. بیلی‌روبین، رنگ‌دانه‌ای در خون کودک است که می‌تواند باعث زرد شدن پوست نوزاد شود و این احتمال وجود دارد که زردی یا یرقان در نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری شایع‌تر است.
کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری نوع دو کودک: کودک مادر مبتلا به دیابت بارداری، ریسک بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع دو در سن‌های بالاتر دارد، اما شیردهی این خطر را کاهش می‌دهد. تغذیه با شیر مادر همچنین می‌تواند خطر ابتلای کودک به اضافه وزن را کاهش دهد که یک عامل خطر دیگر در ابتلا به دیابت نوع دو در سن بالاتر است.
همچنین مزایای بالقوه کوتاه‌‌مدت و بلندمدت در مواقع شیردهی برای مادران مبتلا به دیابت وجود دارد. مثلا شیردهی ممکن است به شما کمک کند سریع‌تر از دیابت بارداری بهبود پیدا کنید و احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را در شما کاهش می‌دهد، زیرا هورمون‌هایی که بدن‌تان هنگام شیردهی تولید می‌کند، می‌تواند به تعادل سطح قند خون کمک کند.
بیشتربخوانید:
ذخیره کردن شیر
تقویت و افزایش هوش نوزاد با شیر مادر
محققان همچنین تغذیه با شیر مادر را با رشد شناختی کودک ارتباط دادهاند. در پژوهشی که هزاران نوزاد را از بدو تولد تا شش و نیم سالگی دنبال کرد، محققان پس از انجام تست هوش و دیگر آزمون‌های هوش به این نتیجه رسیدند که تغذیه طولانی‌مدت و فقط با شیر مادر، رشد شناختی کودک را به میزان قابل توجهی بهبود می‌دهد. نوزادان نارس با وزن تولد بسیار پایین که از مدت کوتاهی پس از تولد با شیر مادر تغذیه شدند، در مقایسه با نوزادان زودرسی که شیر مادر دریافت نکردند، در هجده ماهگی میزان رشد ذهنی بالاتری داشتند. در یک پژوهش دیگر نیز محققان دریافتند که این نوزادان زودرس تغذیه شده با شیر مادر در سی ماهگی نیز نمرات بالاتری در رشد ذهنی داشتند و همچنین نوزادانی که شیر مادر دریافت کردند، احتمال کمتری برای بستری شدن دوباره به دلیل عفونت‌های تنفسی داشتند. کارشناسان معتقدند که پیوند عاطفی که در طول شیردهی ایجاد می‌شود، احتمالا در برخی از مزایای تغذیه با شیر مادر برای قوای مغزی مؤثر است، اما احتمال دارد اسیدهای چرب موجود در شیر مادر بزرگ‌‌ترین نقش را در این بین داشته باشند.
شیر مادر عامل پیشگیری از برخی بیماری‌های غیر واگیر
تغذیه شیرخوار با شیری که در سینه مادر تولید شده، خطر ابتلا به برخی سرطان‌های دوران کودکی را کاهش می‌دهد. همچنین می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های التهابی روده (بیماری کرون و بیماری کولیت اولسراتیو) را در سال‌های بعدی زندگی کاهش دهد. برخی تحقیقات نشان دادند که تغذیه شیرخوار با این شیر در پیشگیری از بروز اضافه وزن و چاقی در دوران کودکی موثر است. بیشترین تاثیر نیز در کودکانی مشاهده شده که در ماه‌های ابتدایی زندگی تغذیه انحصاری از طریق سینه مادر داشتند. دلایل متعددی می‌تواند فواید شیر مادر را در کاهش احتمال ابتلا به اضافه وزن توضیح دهد. به نظر می‌رسد کودکانی که از سینه مادر تغذیه می‌کنند، در آینده الگوی غذایی مطلوب‌‌تری دارند. همچنین زمانی که شیرخوار از شیر مادر تغذیه می‌شود، در مقایسه با زمانی که شیرخشک می‌خورد، انسولین کمتری در بدن وی ترشح می‌شود. انسولین هورمونی است که با تحریک تجمع چربی در بدن زمینه را برای افزایش وزن فراهم می‌کند. از سوی دیگر، زمانی که شیرخوار از سینه مادر تغذیه می‌کند، در مقایسه با زمانی که شیرخشک می‌خورد، در ماه‌های ابتدایی زندگی افزایش وزن آهسته‌تری دارد. افزایش وزن سریع در این دوران با چاقی دوران بزرگسالی مرتبط است.
سودمندی شیردهی نوزاد برای مادر بعد از زایمان
ترشح هورمون اکسی‌توسین در هنگام شیردهی به انقباض رحم مادر، کاهش خونریزی پس از زایمان و برگشت سریع رحم به وضعیت قبل از بارداری کمک می‌کند. احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان در زنانی که به فرزند خود شیر نمی‌دهند، بیشتر است. از سوی دیگر ترشح هورمون اکسی‌توسین در زمان شیردهی سبب احساس آرامش و کاهش استرس در مادر می‌شود. پژوهش‌های مختلف نشان دادهاند که شیردهی علاوه بر مزایای روحی و روانی که برای مادر دارد می‌تواند خطر ابتلا به سرطان تخمدان و سرطان سینه را برای این زنان کاهش دهد. کاهش تولید هورمون استروژن در این دوران احتمال دارد برای کاهش خطر ابتلا به این سرطان‌ها موثر باشد.
بیشتربخوانید:
بایدها و نبایدهای مصرف همزمان شیرخشک و شیرمادر
فواید شیر مادر؛ مقاومت باکتری‌های روده در برابر آنتی‌بیوتیک
با توجه به فواید شیر مادر توصیه می‌شود در شش ماه اول زندگی تا حد امکان نوزادان به طور انحصاری از شیر مادر خود تغذیه شوند. شواهد علمی نشان می‌دهند که تغذیه با شیر مادر احتمال ابتلای شیرخوار به انواع بیماری‌ها مانند اسهال، بیماری‌های تنفسی، عفونت گوش و مننژیت را کاهش می‌دهد. در برخی مطالعات نیز مشاهده شده اگر کودک تا یک سالگی از سینه مادر تغذیه شود، خطر مرگ در وی کاهش می‌یابد. فواید شیر مادر به وجود ایمونوگلوبولین «آ» در آن مرتبط است. این ماده یک لایه محافظ بر روی غشاهای مخاطی در روده، بینی و گلو ایجاد کرده و از کودک در برابر عوامل بیماری‌زا محافظت می‌کند. باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها در هر جایی می‌توانند حضور داشته باشند. این باکتری‌ها می‌توانند از طریق غذا یا تماس مستقیم به فرد دیگر منتقل شوند.
همه باکتری‌های مقاوم سبب ابتلا به بیماری نمی‌شوند. با این حال در برخی شرایط می‌توانند در بروز بیماری نقش داشته باشند. همچنین می‌توانند ژنی که سبب بروز مقاومت به آنتی‌بیوتیک می‌شود را به سایر باکتری‌های بیماری‌زا منتقل کنند. در نتیجه این باکتری‌های بیماری‌زا توسط آنتی‌بیوتیک‌ها از بین نمی‌روند. مقاومت باکتری‌های روده به آنتی‌بیوتیک یکی از عواملی است که امروزه سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند. با توجه به نتایج پژوهش‌هایی که در گذشته انجام شده تخمین زده می‌شود که مقاومت باکتری‌های روده به آنتی‌بیوتیک و سایر داروها تا سال ۲۰۵۰ در مقایسه با سرطان سبب بروز مرگ‌های بیشتری خواهد شد، زیرا در صورت بروز این مقاومت عفونت‌ها درمان نخواهند شد. مشکلات مرتبط با باکتری‌های مقاوم بیشتر در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، بروز می‌کند که شیرخواران و سالمندان از این دسته هستند. نتایج یک مطالعه جدید که در یک مجله علمی پزشکی منتشر شده نشان می‌دهد در شیرخوارانی که حداقل به مدت شش ماه از شیر مادر تغذیه می‌کنند، تعداد باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها در روده کمتر است. تغذیه با شیر مادر می‌تواند مقاومت باکتری‌های روده به آنتی‌بیوتیک را کاهش داده و از شیرخواران در برابر این باکتری‌ها محافظت نماید. نتایج این مطالعه با بررسی اطلاعات مربوط به شانزده جفت مادر و فرزند در فنلاند به دست آمده است. همان طور که اشاره شد سیستم ایمنی شیرخواران ضعیف است، بنابراین عفونت‌های ایجاد شده توسط باکتری‌های مقاوم می‌تواند برای شیرخواران کشنده باشد. آمارها نشان می‌دهند در سراسر جهان سالانه بیش از دویست هزار نوزاد به علت بروز عفونت‌های ناشی از باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک فوت می‌کنند.
