به قلم : پرستو فصیح ؛ روانشناس تربیتی/ بازی درمانگر ؛ مدرس انجمن روانشناسی تربیتی ایران
تحریریه زندگی آنلاین : توانمندی پشتکار، یکی از توانمندی‌های ۲۴گانه منش است؛ پشتکار به معنای دنبال کردن مسائل، سخت‌کوشی و به پایان رساندن کارها می‌باشد، آن هم به رغم موانعی که بر سر راه‌تان قرار می‌گیرد. هنگام شکست نیز این توانمندی به فرد کمک می‌کند تا پایان کار به راهش ادامه دهد. این توانمندی، یکی از توانمندی‌های مهم و اساسی در رسیدن به موفقیت و پیشرفت تحصیلی محسوب می‌شود؛ بنابراین هر چقدر بر روی تقویت و پرورش آن سرمایه‌گذاری شود، دانش‌آموز به دستاوردهای درخشان‌تری می‌رسد. اگر می‌خواهید این توانمندی را در کودک و نوجوان خود تقویت کنید، می‌توانید از فعالیت‌های زیر استفاده کنید:
مجسمه «الگوی تلاش»
دانش‌آموز یکی از شخصیت‌های مورد علاقه‌‌اش از کتاب داستان یا انیمیشن را انتخاب کند و آن را با استفاده از خمیر، گِل رس و یا وسایل کاردستی بسازد. بعد از تکمیل آن بررسی کنید که این شخصیت برای رسیدن به اهدافش چه رفتارهایی می‌کند؟ آیا کارهایش را نصفه انجام می‌دهد یا پیگیر است و تا رسیدن به هدف دست از تلاش بر‌نمی‌دارد؛ به طور مثال، دختر کفشدوزکی برای اینکه بتواند به دیگران کمک کند، آیا وسط راه ناامید می‌شود یا تلاش می‌کند تا راه‌های مختلف را پیدا کند؟ چه درسی می‌توانیم از دختر کفشدوزکی بگیریم؟ درسی را که به نظر کودک مهم است و می‌تواند او را در رسیدن به اهدافش کمک کند را به عنوان تمرین روزانه انجام دهید.
بیشتربخوانید:
پشتکارچند بخش دارد!
کاردستی «بطری افتخارات»
شناخت نقطه قوت‌ها و ویژگی‌های منحصربفرد نقش مهمی در پرورش پشتکار دارد. کاردستی بطری افتخارات کمک می‌کند تا بچه‌ها با شناخت بیشتر خود از پتانسیل‌هایشان به نحو موثرتری استفاده کنند. برای این فعالیت، ابتدا یک بطری شفاف و مقداری پولک و یا دگمه‌های رنگی تهیه کنید. از کودک یا نوجوان بپرسید چه ویژگی‌ها، نقاط قوت و رفتارهایی دارد که به آنها افتخار می‌کند. برای هر چیزی که می‌گوید، مقداری پولک یا دگمه را درون بطری بریزد؛ به طور مثال، پولک سبز برای مهربان بودن، پولک قرمز برای خوب درس خواندن و دگمه طلایی برای محتاط بودن و ... (اندازه موادی که استفاده می‌کند می‌تواند متغیر باشد). بعد از اینکه تمام افتخاراتش را مطرح کرد، حالا از او سوال کنید: «دوست دارد به کدام ویژگی یا نقطه قوت بیشتر افتخار کند؟» بر اساس پاسخی که دانش‌آموز می‌دهد، کارهایی که کمک می‌کند تا آن ویژگی یا ویژگی‌ها برجسته‌تر شده و باعث افتخار بیشتر می‌شود را مشخص کنید و برای انجام دادن روزانه آنها برنامه‌ریزی کنید.
بازی «تمرین کنجکاوی»
گاهی ممکن است موضوع درسی برای دانش‌آموز کسل کننده باشد و علاقه‌ای به مطالعه آن از خود نشان ندهد. یکی از راه‌های تقویت پشتکار، جالب کردن موضوع خسته‌کننده است. تمرین کنجکاوی، فعالیتی است که کمک می‌کند تا دانش‌آموز موضوع درسی را از زاویه دیگری نگاه کرده و با آن درگیر شود. ابتدا کودک یا نوجوان موضوعی را که برایش خسته‌کننده است، مشخص کند، سپس در رابطه با آن موضوع سوالات مختلفی را مطرح کند؛ مانند اینکه کشف این موضوع چه تاثیری بر زندگی کاشف آن گذاشت؟ اگر از این فصل می‌خواستم یک فیلم بسازم، چگونه آن را می‌ساختم؟ اگر می‌خواستم این مطلب را به شکل بازی اجرا کنم، چه بازی‌ای برایش طراحی می‌کردم؟ این موضوع را از چه منظرهای دیگری می‌توان بررسی کرد؟ برای رسیدن به این راهکار، چه راهکارهای دیگری کنار گذاشته شد؟ از این نظریه چگونه می‌توانم در زندگی روزمره استفاده کنم؟ و بعد برای یافتن پاسخ آن سوالات به افراد متخصص، کتاب‌های مختلف و یا اینترنت مراجعه کند.
بیشتربخوانید:
قبل از تنبیه کردن فرزندتان این مطلب را بخوانید!
گفتن این 11 نکته به کودکان ممنوع!
طراحی نقشه گنج
هدفگذاری بلندمدت و کوتاه‌مدت، اساسی‌ترین مولفه در افزایش پشتکار محسوب می‌شود. برای تمرین هدفگذاری، ابتدا یک هدف یا چیزی که کودک یا نوجوان می‌خواهد به آن برسد را انتخاب کند (هر چیزی که دوست دارد و معقول و واقع‌بینانه است را می‌تواند انتخاب کند) و بعد با کمک یکدیگر یک نقشه گنج طراحی کنید. هدفش را درون صندوقچه گنج بگذارد و راه‌هایی که او را به هدفش می‌رساند، راه‌هایی که با مانع مواجه می‌شوند و مسیرهایی که بن‌بست هستند را بکشید؛ سپس هدف‌های کوچکی که کمک می‌کند تا کودک یا نوجوان به گنجش نزدیک شود را بر روی مسیرها مشخص کنید و همچنین رفتارهایی که مانند موانع باعث می‌شوند فرد از هدفش دور شود یا کلا به آن نرسد را نیز بر روی مسیرهای دورتر و بن‌بست بنویسید. بعد از اینکه طراحی به اتمام رسید، طبق اهدافی که مشخص کردید، پیش بروید و هر بار این سوالات را با کودک یا نوجوان مرور کنید: «کدامیک از نقطه قوت‌هایم، می‌توانند به من در رسیدن به هدفم کمک کنند؟ چگونه می‌خواهم از آنها استفاده کنم؟ کدام رفتار من می‌تواند مانعی برای رسیدن به خواسته‌ام باشد؟ برای مدیریت آن چه کاری می‌خواهم انجام دهم؟ چگونه می‌خواهم به خودم یادآوری کنم که از هدفم دور افتادم؟ اگر به بن‌بست رسیدم چگونه دوباره شروع کنم؟ برای بیشتر شدن انگیزه‌ام چه کارهایی می‌خواهم انجام دهم؟»
بیشتر بخوانید:
تقویت خلاقیت با استفاده از قصه و سوال!
شنیدن یا گوش دادن؟
بازی «سفر به سرزمین پاپ‌کورن»:
یکی از عوامل بسیار مهم در انجام دادن نصفه و نیمه کارها، نقص توجه و تمرکز است. انجام مرتب تمرینات ذهن‌آگاهی کمک می‌کند تا توجه و تمرکز شما تقویت شده و همچنین در زمان شکست، غرق در ناامیدی نشوید و واقع‌بینانه‌تر بتوانید مسیرهای جایگزین را بررسی کنید. بازی سفر به سرزمین پاپ‌کورن یک تمرین ذهن‌آگاهیِ خوشمزه است که به دانش‌آموز کمک می‌کند آرامش ذهنی بیشتری را برای خودش به ارمغان بیاورد و نه تنها در تمام کردن کارها، بلکه در درس خواندن نیز موفق‌تر عمل کند. در این بازی، بعد از اینکه کودک یا نوجوان در موقعیت راحت و آرام قرار گرفت، یک پاپ‌کورن در دست او قرار می‌دهیم و از او می‌خواهیم با چشمان بسته و با دقت، شکل و برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌های آن را بررسی کند. سپس آن را در دهانش بگذارد و با کمک زبانش آن را در دهان بچرخاند. بعد از مدتی آن را آرام‌آرام گاز بزند و مزه‌اش را توضیح دهد. هر پاپ‌کورنی که کودک یا نوجوان می‌جود، باید این سفر را طی کند.
