د‌كتر پروانه صفایی مقد‌م - رو انشناسی بالینی
تحریریه زندگی آنلاین : شاید برای شما این باور پیش آمده باشد که فقط برخی افراد با خلاقیت فراوان در موضوعات چالش‌برانگیز مهارت دارند و سایر افراد جامعه توانایی طبیعی یادگیری نحوه حل مسائل ریاضی و علوم بسیار پیچیده را ندارند. بسیار جالب خواهد بود، اگر بدانید که تحقیقات در حیطه آموزش و مغز افراد در دهه‌های اخیر خلاف این باور را نشان داده‌اند. محققان دریافته‌اند كه كودكان و بزرگسالان می‌توانند از نظر هوشی تربیت شوند و رشد کنند.
بیشتربخوانید:
پرخاشگری ، پیامد تنبیه کودکان
قبل از تنبیه کردن فرزندتان این مطلب را بخوانید!
گفتن این 11 نکته به کودکان ممنوع!
روش‌های پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان چیست؟
شاید برای شما این باور پیش آمده باشد که فقط برخی افراد با خلاقیت فراوان در موضوعات چالش‌برانگیز مهارت دارند و سایر افراد جامعه توانایی طبیعی یادگیری نحوه حل مسائل ریاضی و علوم بسیار پیچیده را ندارند. بسیار جالب خواهد بود، اگر بدانید که تحقیقات در حیطه آموزش و مغز افراد در دهه‌های اخیر خلاف این باور را نشان داده‌اند. محققان دریافته‌اند كه كودكان و بزرگسالان می‌توانند از نظر هوشی تربیت شوند و رشد کنند. یکی از فاکتورهای مهم پرورش خلاقیت در کودکان این است که خلاق بودن نتیجه تلاش و مطالعه زیاد است. معلمان این موضوع را ساختار فکری رشد یافته می‌نامند.
پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان
این اصطلاح توسط دکتر کارول دوک، محقق آموزشی دانشگاه استنفورد ابداع شد. او ساختار فکری رشد یافته را با یک ساختار ذهنی ثابت مقایسه می‌کند. در حالی که افرادی که ساختار فکری رشد یافته دارند، معتقدند که می‌توانند هوش خود را افزایش دهند، افراد با ساختار فکری ثابت بر این باورند که نمی‌توان هوش را پرورش داد. به طور کلی، در حال حاضر محققان این اعتقاد را دارند که توانایی یادگیری مطالب دشوار و چالش‌برانگیز از تفکر شما برای توانستن انجام آن کارها ناشی می‌شود.
بیشتربخوانید:
مزایای عشق ورزی والدین برای کودک
برای پرورش خلاقیت در کودکان دبستانی چه کنیم؟
تمام نکات ارائه شده در این مطلب با در نظر گرفتن انجام کامل دروس و تکالیف مدرسه نوشته شده‌اند. احتمالا پس از خواندن این مطلب متوجه خواهید شد که این‌ها واقعا رویکردهایی هستند که برای حل هر مشکلی در زندگی موثرند. بسیار خوب است که ساختار فکری کودک‌تان را علاوه بر کارهای تعیین شده در مدرسه انجام دهید. در واقع شما می‌خواهید که ساختار فکری کودک‌تان تبدیل به یک نگرش کلی در زندگی او شود و فقط محدود به انجام تکالیف مدرسه او نباشد.
به فرزندان خود بیاموزید، حتی اگر اشتباهی در آموزش رخ دهد
شما بهتر از کودک‌تان می‌دانید که وقتی می‌ترسید شکست بخورید، امتحان یک چیز جدید چقدر سخت است. آموزش موارد جدید به فرزندتان، باعث می‌شود کودک شما یک چالش جدید را امتحان کند.
به کودکان بیاموزید که از ایده‌ها و روش‌های جدید برای حل مشکلات استفاده کنند
مشکلات و وظایف مختلف برای تکمیل شدن به راهکارها و روش‌های مختلفی نیاز دارند. اگر کودک شما با مشکلی دست و پنجه نرم می‌کند، از او سوال کنید که آیا راه دیگری وجود دارد که ممکن است برای حل این مشکل کمک‌کننده باشد.
بیشتر بخوانید:
پدران دختران را از عشق و عاطفه لبریز کنند
به کودکان بیاموزید که تمام تلاش خود را برای حل یک مسئله سخت به کار گیرند، حتی اگر رسیدن به جواب نهایی در ذهن آنها ممکن نباشد
برخی از مشکلات برای تکمیل به مراحل مختلفی نیاز دارند. شما احتمالا کلاس‌های ریاضی دبیرستان خود را به خاطر داشته باشید که این نوع مشکلات را داشتید، اما استانداردهای سخت‌گیرانه جدیدی که در مدرسه استفاده می‌شوند، به گونه‌ای طراحی شده است که بچه‌ها را در معرض مشکلاتی قرار می‌دهد که باید مورد تجزیه و تحلیل و تفکر قرار گیرند و آنها نمی‌توانند از طریق حفظ کردن بعضی راه‌حل‌ها و محاسبات سریع به جواب برسند.
به کودکان بیاموزید که انجام اشتباهات برای رشد مغز کمک‌کننده هستند
دکتر کارول دوک به طور مکرر معلمان را تشویق می‌کند تا به دانش‌آموزان یادآوری کنند که اشتباهات به رشد مغز آنها کمک می‌کند. دکتر دوک معتقد است که وقتی کسی به راحتی پاسخی برای حل مسئله پیدا می‌کند، دانش خود را بدون اینکه چیزی یاد بگیرد، نشان داده است. وقتی کسی اشتباه می‌کند، مجبور می‌شود دلیل را بفهمد و سپس در این کار چیز جدیدی یاد می‌گیرد.
به کودکان بیاموزید که به راهکارهای خود برای حل مسئله توجه کنند
این کار به این معنی نیست که کودکان یک‌سری مراحل برای رسیدن به جواب نهایی برای حل مسئله ریاضی یا چیز دیگر را دنبال کنند، بلکه باید خودشان برای حل یک مسئله تصمیم بگیرند.
به یاد داشته باشید که همیشه نمی‌توانید به یک ساختار فکری پرورش یافته 100 درصدی برسید
ایجاد ساختار فکری پرورش یافته ممکن است یک روش کلی برای یادگیری مطالب چالش‌برانگیز و حل مشکلات سخت باشد، اما اینکه شما همیشه در حال پرورش ساختار ذهنی باشید، غیرواقعی به نظر می‌رسد. با ما همراه باشید تا از مهم‌ترین نکات در تربیت کودک خلاق آگاه شوید.
رابطه خلاقیت و شیوه فرزند‌پروری
خلاقیت کودک تا حد زیادی به سبک فرزند‌پروری شما وابسته است. به طور کل می‌توان گفت والدین زورگو و مستبد، یعنی دسته‌ای از والدین که قوانینی خشک و انعطاف‌ناپذیر، وضع می‌کنند، به شدت به نظم و ترتیب اهمیت می‌دهند، هیچ‌گونه عمل خلاف قانونی را نمی‌پذیرند، با احتمال بسیار کمتری فرزندی خلاق خواهند داشت. خلاقیت محصول شیوه شما در پرورش فرزند است و اگر می‌خواهید فرزندی خلاق داشته باشید، لازم است تا در نحوه ارتباطات خانوادگی، زمینه بروز خلاقیت را فراهم کنید. واقعیت آن است که کودکان خلاق و سرزنده به دنیا می‌آیند و نحوه تعاملات سخت‌گیرانه و چارچوب‌مدار بزرگسالان می‌تواند خلاقیت وجودی آنها را بخشکاند. بنابراین به منظور پرورش خلاقیت لازم است تغییراتی در ارتباط خود با کودک و محیط اطراف ایجاد کنید که در ادامه ذکر خواهند شد:
از کثیف‌کاری نترسید
نامرتب و کثیف شدن فضای خانه برای بسیاری از والدین در حکم فاجعه است، این در حالی است که خلاقیت در محیط‌های تمیز و مرتب و خط‌کشی شده مجال بروز نمی‌یابد.
بیشتربخوانید:
تاثیر قصه گویی در تربیت کودک
از تکمیل کردن، دوری کنید
اگر عادت دارید تا در هنگام خواندن داستان یا کتاب برای فرزندتان حتما آن را تا پایان ادامه دهید و از نوشته‌های کتاب، کوچک‌ترین تخلفی نکنید، باید گفت می‌توانید با رویای داشتن کودک خلاق زندگی کنید. خلاقیت به معنای خلق و ابداع و نیازمند تحمل میزانی از ابهام است، بنابراین به هنگام خواندن داستان برای کودک‌تان، آن را در نیمه رها کنید و از کودک بخواهید تا آن را ادامه دهد. نه تنها در خواندن کتاب، بلکه در ساخت یک کاردستی، تمیز کردن اتاق و هر فعالیت دیگری، می‌توانید از روش «نیمه رها کردن» استفاده کنید.
بیکاری بهتر است یا تلویزیون؟
برای اینکه ذهن کودک باز و آماده خیال‌پردازی باشد، استفاده از وسایل الکترونیک را کاهش دهید. شاید وقتی موبایل خود را به کودک می‌دهید، سرگرم باشد و دیگر سروصدا و شیطنت نکند، اما با این کار موجب کاهش خلاقیت ذهنی فرزندتان می‌شوید. تماشای تلویزیون و برنامه‌های تلویزیونی نیز اگرچه وقت او را پر می‌کنند، اما اجازه خیال‌پردازی را از او می‌گیرند و این به معنای خواندن فاتحه خلاقیت است. بنابراین از اینکه کودک زمانی را به بیکاری بگذراند و حتی بی‌حوصله شود، نترسید.
به شکست‌ها جایزه بدهید!
اگرچه بیشتر والدین عادت دارند موفقیت‌ها را تحسین کنند، اما والدین خلاق، به تشویق موفقیت‌ها اکتفا نمی‌کنند. اگر شکست را به معنای امتحان یکی از گزینه‌های موجود برای رسیدن به هدف در نظر بگیریم، شکست خوردن به معنای یک گام نزدیک شدن به هدف است. به همین دلیل کارول داوک، پژوهشگر و نویسنده معتقد است، شکست حالتی رو به جلو دارد و نیازمند تشویق است.
با مقایسه کسی خلاق نمی‌شود
اگر عادت به مقایسه فرزندتان با دوستانش دارید، مطمئن باشید که در مضطرب کردن او موفق هستید، اما بهتر است با خلاق شدنش خداحافظی کنید.
کودک مقایسه شده مضطرب تنها می‌تواند به تقلید از دیگران برای دریافت تشویقی همانند آنها فکر کند و هرگز ایده یا راه‌حل جدیدی ارائه نخواهد داد.
تشویق زیادی ممنوع
والدینی که برای کوچک‌ترین تلاش و موفقیت کودک، از انواع و اقسام جایزه‌های کوچک و بزرگ استفاده می‌کنند، کودک خلاقی نخواهند داشت. بر اساس جدیدترین تئوری‌های یادگیری، لذت یادگیری مهم‌ترین پاداش یادگیری است.
نقش بازی‌ها در ايجاد خلاقيت در كودكان
اگر این بازی‌ها مناسب با سن بچه‌ها باشد، می‌تواند خیلی در پرورش خلاقیت آنها تأثیر بگذارد.
آب بازی
این بازی برای کودکان محدوده سنی ندارد. اگر دقت کنید همه بچه‌ها در هر سنی به آب‌بازی علاقه خاصی دارند. در یک دوره خاصی اکثر بچه‌ها از حمام می‌ترسند که این ترس به مرور و با انجام بازی‌های مخصوص در آب از بین می‌رود. آب بازی باعث تسکین عصبانیت‌های کودک شده و کودک از طریق آن از ناراحتی‌ها، فشارها و تنش‌ها دور می‌شود و احساس آرامش می‌کند.
بازی با لغات
برای بچه‌هایی که قادر به خواندن هستند، بازی با کلمات به فکر کردن خلاقانه آنها کمک می‌کند. با این کار کودکان تداعی معانی خلاقانه و ارتباط‌های عناصر مختلف را یاد می‌گیرند. مثلا یک لیست از ۴ تا ۵ لغت که با هم ارتباط ندارند را بنویسید. بعد یک لغت مرتبط با یکی از آن لغت‌ها را به او نشان دهید. او باید سعی کند ربط این لغت با کلمه درست را پیدا کند.
نقاشی
طراحی و نقاشی همیشه یک راه تقویت خلاقیت بچه‌ها است. طراحی کردن به کودکان اجازه می‌دهد که با موضوعاتی که خیلی راحت تغییر شکل می‌دهند، به جای موضوعات ثابت، بازی کنند. یک ایده برای بازی طراحی، آموزش فکر کردن و حدس زدن است. از کودک‌تان بخواهید خط‌خطی‌های ساده‌ای بر روی کاغذ بکشد و بعد سؤال کنید این خط‌ها شبیه چه چیزهایی می‌توانند باشند و در آخر می‌توانید با اضافه کردن شکل‌هایی به این خطوط طرح جدیدی بسازید. طراحی و نقاشی همیشه یک راه تقویت خلاقیت بچه‌ها است.
داستان‌گویی
این کار شاید بازی نباشد، اما می‌تواند خلاقیت فرزندان را خیلی زیاد تقویت کند. برای جلب توجه بیشتر کودکان داستان‌های خود را برای او تعریف کنید. از شخصیت‌های واقعی در اطراف او و فضای خانه خود برای تصویرسازی و شخصیت‌های داستان استفاده کنید.
موسیقی
شنیدن موسیقی در هر سنی برای بچه‌ها جذابیت خاص خودش را دارد. شما هم می‌توانید از موسیقی برای تقویت خلاقیت بچه‌ها استفاده کنید. وقتی که کودک با سازهای اسباب‌بازی خود صدا تولید می‌کند، آواز می‌خواند و شاد است، در واقع در حال بروز استعدادهای ذاتی خود است. شما با تحسین و تشویق او می‌توانید این ابتکارات را در ذهن او پرورش دهید.
دنیای الکترونیکی
بچه‌های نسل جدید خیلی از بازی‌ها و فضاهای واقعی دور شدند و به شدت به دنیای مجازی و الکترونیکی چسبیده‌اند. این اتفاق خلاقیت بچه‌ها را از بین برده و آنها را میخکوب فضای مجازی کرده است. برای اینکه ذهن کودک باز باشد و بتواند خیال‌پردازی کند، باید تا حد امکان استفاده از وسایل الکترونیک را کم کنید.
درست است که وقتی موبایل خود را دست او می‌دهید، سرگرم می‌شود و دیگر سروصدا و شیطنت نمی‌کند، اما این کار موجب کاهش خلاقیت ذهنی بچه‌ها می‌شود. تماشای تلویزیون و برنامه‌های تلویزیونی وقت او را پر می‌کنند و اجازه نمی‌دهند فرزندتان خیال‌پردازی کند. روانشناسان مرتب تأکید می‌کنند که کودکان زیر دو سال نباید پای تلویزیون بنشینند. کودک باید حداکثر ۳۰ دقیقه اجازه تماشای تلویزیون را داشته باشد. بیش از این، قوه تخیل و خلاقیت‌های او کمرنگ می‌شود.
دوستان خیالی
همه بچه‌ها از یک سنی به بعد با یک شخصیت خیالی زندگی می‌کنند. با او حرف می‌زنند و با او بازی می‌کنند. در مراحل رشد کودک بسیار طبیعی است که دوستان خیالی داشته باشد. این دوستان از قوه تخیل بسیار قوی در کودکان به وجود می‌آیند. بچه‌هایی که این شخصیت‌ها برایشان جدی و پر رنگ‌تر است، اصولا رفتار اجتماعی بهتر و هراس اجتماعی کمتری دارند. می‌توانید وقتی که فرزند شما در حال بازی با دوستان خیالی خود است، در جمع آنها حضور داشته باشید و تا زمانی که رفتار بد یا اشتباهی از فرزند سر نزده است، او را همراهی کنید.
تفکیک دنیای واقعی و خیال
از یک جایی به بعد لازم است برای بازی و سرگرمی‌های کودک محدودیت تعیین کنید. به طور مثال، اگر کودک دوست دارد نقش دزد یا پلیس را بازی کند و اطراف خانه بگردد، اشکالی ندارد، اما باید بداند زمان شام باید به دنیای واقعی بازگردد و سر میز بنشیند و غذایش را بخورد. باید بداند در کنار تخیل، دنیای واقعی هم هست که باید همیشه در ذهن خود داشته باشد.
پیاده‌روی
راه رفتن با بچه‌ها در خیابان خودش می‌تواند یک بازی پر از خلاقیت باشد. در خیابان نزدیک خانه قدم بزنید و از او سؤال‌هایی بپرسید که پاسخی آزاد دارند، مثلا: «به نظرت اون هاپو به چی داره نگاه می‌کنه؟» او را تشویق کنید با اشاره آنها را به شما نشان دهد. اگر دقت کنید بچه‌ها دیدگاه متفاوتی دارند، همه چیز برایشان تازگی داشته، جدید و جالب است.
رنگ بازی
بچه‌های ۳ تا ۶ ساله بهتر می‌توانند این بازی را انجام دهند. رنگ گواش را رقیق کنید و در کاسه‌های کوچک بریزید. سبزی‌های مختلف مثل لیمو، فلفل‌دلمه‌ای، سیب‌زمینی، پیاز، هویج، کاهو یا کلم را از وسط ببُرید و کودک را تشویق کنید که سبزی‌ها را داخل گواش فرو کرده و اثر آن را روی مقوا امتحان کند. سبزی‌های مختلف، شکل‌های مختلف و جالبی ایجاد می‌کنند. می‌توانید کودک را تشویق کنید که دست یا پایش را داخل کاسه فرو ببرد و اثر آن را روی مقوا ببیند. این بازی باعث تقویت حس خلاقیت کودک می‌شود.
و اما برای اينكه كودكان خلاق‌ترى داشته باشيم، موارد پيشنهادى و رفتارى ديگری هم هست كه استعداد كودكان خود را پرورش دهيم:
شیوه افزایش خلاقیت در کودکان
برای ایجاد سؤالات تازه در ذهن کودک‌تان، او را راهنمایی کنید
آموزش به کودک باید طوری باشد که او را به طرف پرسش‌های تازه هدایت کند. معلم باید هنگام جواب دادن به سؤالات کودک، او را به سمت مهارت‌های جدید سوق دهد. حس کنجکاوی در کودکان را پرورش دهید. برای این امر، هیچ چیز مثل پاسخ‌های صحیح و مناسب به پرسش‌های او موثر نیست.
سؤال، در واقع انعکاس از ذهن تشنه‌ای است که می‌خواهد با دریافت جواب از فردی که بهتر از او می‌داند خود را سیراب کند، اگر چه احتیاج، باید فورا برآورده شود، اما کمی مکث بین سؤال و جواب، غالبا می‌تواند افکار و ایده‌ای مفید جهت مباحثه و گفتگو به بار آورد. والدین و مربیان، نه تنها باید درباره امور مربوط به کودک، بلکه درباره امور خانه و مدرسه نیز از او نظر‌خواهی کنند و عقاید او را مانند عقاید بزرگسالان در حضور خود، به بحث و گفتگو بگذارند.
به عقاید جدید و تازه کودک‌تان احترام بگذارید
کودکانی که به نوعی خلاقیت آنها برانگیخته شده، روابط و مفاهیم را درک می‌کنند، لذا والدین و مربیان آنها ممکن است به آنها توجه نداشته باشند و حتی گاهی او عقاید خود را چنان مطرح کند که بزرگسالان قادر به ارزشیابی و جایگزینی آنها نباشند، تشویق کودکان به ابراز عقاید جدید، می‌تواند در رشد خلاقیت آنها موثر واقع شود. از مراقبت‌ها و دخالت‌های بیش از حد در زندگی کودکان اجتناب کنید. یکی از ویژگی‌های انسان خلاق این است که توانایی‌اش را خودش به کار می‌اندازد. وظیفه والدین و مربیان این است که این قابلیت را در او زنده نگاه دارند و به کودکان اجازه دهند بعضی اوقات مطابق سلیقه خود اشیا را کشف کنند. اجازه دهید اشیا را از نزدیک لمس کنند. علاوه بر مشاهده اشیا لازم است کودک آنها را لمس نماید، زیرا مشاهده شیء به تنهایی کنجکاوی کودک را ارضا نمی‌کند، کودکانی که از لمس کردن اشیا محروم می‌شوند توانایی لازم جهت کشف و اختراع را از دست می‌دهند. مشاهده همراه با لمس اشیا، آنها را در بازی‌های خیالی، اختراعات و پاسخ گویی به آزمون‌های خلاقیت یاری می‌دهد. برای کودکان همیشه یک مارک خاص آدامس، بستنی یا چیزهای مورد علاقه را نخرید. کودکان را تشویق کنید در خرید خوراکی و پوشاک، مدل‌های مختلفی را امتحان کنند و از خرید کالاهای تکراری و یکسان اجتناب کنید.
کودک را همیشه از یک مسیر خاص به خانه نبرید
زمانی که با او بیرون می‌روید، هنگام برگشتن به خانه به او توضیح دهید که می‌خواهید از یک راه جدید به خانه بروید. او از این طریق در می‌یابد برای رسیدن به یک هدف راه‌های مختلفی وجود دارد.
در مورد کاربردهای مختلف یک وسیله خاص از کودکان سؤال کنید
کاربرد ابزارها و وسایل مختلفی را که در خانه دارید، برای کودک شرح دهید و از او بپرسید: به نظر تو این وسیله چه کاربردهای دیگری می‌تواند داشته باشد. به این طریق شما ذهن کودک را مستعد میکنید. از مکان‌های جدید دیدن کنید همراه با کودک به نمایشگاه‌ها و موزه‌های مختلف و طبیعت زیبا بروید، اجازه دهید او از نزدیک مکان‌های گوناگون را شناسایی کند.
به اتاق او کاغذ‌های سفید بچسبانید
حدود یک متر از اتاق کودک‌تان را از سطح زمین به طرف بالا به طور سراسری و افقی کاغذ سفید بچسبانید و به او بگویید هر طور که دوست دارد روی آنها نقاشی و طراحی کند. در تزئین اتاق او از سلیقه‌اش استفاده نمایید. به او یاد دهید که هر چند روز یک بار محل وسایلش را در اتاق تغییر دهد تا به این وسیله زمینه خلاقیت در او پرورش یابد. به اين ترتيب فرزندى خلاق و با استعداد پرورش می‌دهيم.
