د‌کتر لاد‌ن گیاهی - متخصص تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : بدون‌شك شیر مادر ایده‌آل‌ترین غذا برای کودک شیرخوار است. تركیب شیر مادر از نظر مواد مغذی كاملاً منطبق بر نیاز كودك است. ضمن آنکه دربردارنده عوامل اصلی سیستم ایمنی نظیر ماكروفاژها، لنفوسیت‌ها و آنتی‌بادی‌هایی است كه نوزاد را در برابر عفونت‌های باكتریایی و ویروسی محافظت می‌كند. مشاهده شده است شیرخوارانی كه حداقل 13 هفته با شیرمادر تغذیه می‌شوند كمتر دچار بیماری‌های مجرای گوارشی می‌گردند، و این خاصیت حفاظتی تا زمانی که از شیر مادر استفاده می‌شود ادامه می‌یابد.
مادرانی كه قادر به شیردهی نیستند باید از شیر خشک‌ها استفاده كنند. با اینکه سعی می‌شود ترکیب شیر خشک مانند شیر مادر باشد، اما شیرخشک هرگز خواص ایمنولوژیكی شیر مادر را نخواهد داشت، ضمن آنکه برخلاف شیر مادر ترکیب شیر خشک ثابت است و متناسب با نیاز شیرخوار تغییر نمی‌کند. بنابراین شیرمادر تنها غذای توصیه شده و لازم برای شیرخواران تا 6 ماهگی است.
بیشتر بخوانید:
شیــر پــرچرب یـا کـم‌چرب؟!
* معرفی به موقع غذاهای جامد به كودك بسیار حائز اهمیت است. تغذیه تكمیلی برای تامین انرژی مورد نیاز كودك وآشنا كردن کودک با بافت و طعم‌های مختلف ضروری است.
رژیم غذایی مادر
مغذی و متنوع بودن رژیم غذایی مادر در دوران شیردهی بسیار مهم است. نیاز كلسیم مادر در این دوران از 700 میلی‌گرم به 1200 میلی‌گرم افزایش می‌یابد. تامین این مقدار کلسیم اضافه برای مادران نوجوانی كه خود هنوز در حال رشد هستند و استخوان‌های آنها همچنان برای رسیدن به ماكزیمم تراكم استخوانی به کلسیم نیاز دارد،از اهمیت بیشتری برخوردار است. شیر، پنیر، ماست و سایر فرآورده‌های لبنی، توفو، حبوبات، دانه كنجد، مغز دانه‌ها، ماهی روغنی كنسرو شده با استخوان و سبزیجات برگی سبز رنگ از منابع غذایی غنی كلسیم هستند. دریافت روزانه 10 میکروگرم ویتامین D به صورت مكمل به جذب بهتر كلسیم و اطمینان از كفایت كلسیم شیرمادر کمک می‌کند. مصرف منظم ماهی روغنی، مغزدانه‌ها و دانه‌ها برای کمک به افزایش سطح اسیدهای چرب شیر مادر و کمک به تكامل صحیح مغزی و بینایی نوزاد ضروری است.
بیشتر بخوانید:
ترفندهایی برای غذاخور شدن کودکان بد غذا
مكمل‌های ویتامینی
چنانچه رژیم غذایی مادر متعادل باشد، نوزاد تمام مواد مغذی مورد نیاز را دریافت خواهد كرد. البته در بسیاری از موارد رژیم غذایی مادر حاوی ویتامین‌ها و املاح ضروری مورد نیاز برای رشد و نمو کودک نیست. در چنین شرایطی دریافت بعضی مکمل‌های غذایی برای كودك شیرخوار تاحداقل پایان 2 سالگی و گاه ترجیحاً تا پایان 5 سالگی توصیه می‌شود.
برای اطمینان نسبت به تامین تمام نیازهای غذایی كودك، مكمل ویتامین A، D و گاهی اوقات ویتامین C از حدود 6 ماهگی به بعد به كودك داده می‌شود. این ویتامین‌ها در حجم‌های كم در قطره‌های فرموله شده مخصوص نوزادان و شیرخواران وجود دارد. غالبا بیشتر شیر خشک‌ها با این ویتامین‌ها و املاح غنی شده‌اند، بنابراین به دریافت مكمل‌های ویتامینی بیشتر نیازی
نیست.
(این نکته در مورد بسیاری از شیرخشک‌ها و غذاهای آماده مخصوص کودک که در كشور ما در دسترس هستند صدق نمی‌کند).
شیر خشک
علی‌رغم آنـکه هـــیـچ ترکیبی نمی‌تواند ارزش شیر مادر را برای نوزاد داشته باشد، اما شیرهای فرموله شده جدید می‌توانند جایگزین‌های نسبتا قابل قبولی برای افرادی كه توانایی شیردهی ندارند، باشند. این شیرها غالبا بر پایه شیر گاو تهیه می‌شوند که البته نسبت پروتئین، كربوهیدرات و چربی آنها برای تطابق با مقدار آنها در شیر مادر تغییر داده می‌شوند. امروزه این شیرها حاوی اسیدهای چرب ضروری بلند زنجیری كه برای تكامل مغزی و بینایی نوزاد ضروری‌اند، نیز هستند. این اسیدهای چرب ضروری به‌طور طبیعی در شیرمادرانی كه از روغن‌های گیاهی، مغزدانه‌ها، دانه‌ها، میوه‌ها، سبزی‌ها و ماهی‌های روغنی استفاده می‌كنند، وجود دارد. بیشتر شیرخواران روزانه به 150 میلی‌لیتر شیر به ازای هر كیلوگرم وزن بدن نیاز دارند.
چنانچه دریافت كودك كمتر از‌این مقدار باشد به سوء تغذیه می‌انجامد. به هنگام آماده کردن شیرخشک، دقیقا مطابق دستورالعمل محصول نوشته شده بر روی آن عمل كنید و از كم یا زیاد كردن غلظت شیر جداً خودداری كنید. چنانچه شیر غلیظ تهیه شود به كلیه بچه صدمه می‌رساند و چنانچه غلظت آن كمتر از حد استاندارد باشد، بر رشد بچه اثر منفی می‌گذارد.
بیشتر بخوانید:
بایدها و نبایدهای مصرف همزمان شیرخشک و شیرمادر
انرژی مورد نیاز روزانه
در شش ماه اول، نیاز کودک به انرژی توسط شیر مادر تامین می‌شود. با شروع غذای تکمیلی استفاده از سایر غذاهای جامد به عنوان منابع انرژی بسیار مهم هستند.
شیر سویا
از شیرهایی که بر پایه سویا ساخته می‌شوند، برای كودكان مبتلا به عدم تحمل لاكتوز و کودکانی كه نمی‌توانند شیر گاو را تحمل کنند، استفاده می‌شود. البته استفاده از شیر با پایه سویا باید طبق نظر پزشك یا رژیم‌شناس صورت گیرد.
زمان از شیرگیری
معمولا بین سن 4 تا 6 ماهگی سیستم بدن شیرخوار تكامل لازم برای آشنایی با برخی غذاهای جامد را در كنار شیر پیدا می‌كند.
معرفی به موقع غذاهای جامد به كودك بسیار حائز اهمیت است. تغذیه تكمیلی برای تامین انرژی مورد نیاز كودك وآشنا كردن کودک با بافت و طعم‌های مختلف ضروری است.
تاخیر در شروع غذای تكمیلی پس از شش ماهگی، منجر به عدم دریافت كافی انرژی، پروتئین و بسیاری از ویتامین‌ها و املاح می‌شود.
بیشتر بخوانید:
آیا می توانیم به نوزادا شیر بز بدهیم؟
غذاهای تكميلی
تا پايان 2 سالگي بايد از شير كامل و نه شیرهای كم‌چربي، برای کودک استفاده شود. در شروع استفاده از غذاهاي تكميلي بايد از غذاهای كاملا نرم شده استفاده کرد و از افزودن شكر و نمك خودداري نمود. بافت غذا بايد يكنواخت و فقط كمي غليظ‌تر از شيرمادر باشد تا كودك بتواند با رفلكس مكيدن غذا را از قاشق وارد دهان كند. از حدود 4 ماهگي به بعد كودك مي‌تواند غذا را از قسمت جلوي دهان به قسمت انتهایی دهان برساند و آن را ببلعد. چنانچه والدين كودكي نسبت به غذاي خاصي مانند شيرگاو، گندم و يا تخم مرغ آلرژي دارند هرگز نبايد تا قبل از پايان 6 ماهگي از اين موادغذايي براي كودك استفاده كند. البته استفاده از گندم و شیر گاو بعد از یک سالگی توصیه می‌شود. اگر يك نوع غذاي خاص مورد پذيرش كودك واقع نشد بايد غذاهای ديگری را تهيه كرده و امتحان نمود. چنانچه احساس كرديد كودك به هنگام غذاخوردن مشكل دارد بهتر است وضعيت دهان و زبان او توسط پزشك كنترل شود. (به مادران شيرده توصيه مي‌شود حتما به جداول و راهنماهای تغذیه تكمیلي در پشت كارت رشد کودک خود توجه نمایند. )
نوشيدنی مناسب برای کودکان
علي‌رغم اينكه در بعضی كشورها آب ميوه‌هاي بدون شكر براي کودکان تهيه مي‌شوند اما اين نوشيدني‌ها اسيدي هستند و ممكن است به ميناي دندان تازه جوانه‌زده صدمه بزنند. بنابراین، بدون‌شك آب مناسب‌ترين مايع براي برطرف كردن تشنگي کودکان است.
