زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر نفیسه خاندوزی ؛ متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی ؛ استادیار علوم تغذیه ؛ انستیتو آموزشی، تحقیقاتی و درمانی قلب و عروق شهید رجایی

تحریریه زندگی آنلاین : شیر و لبنیات

سال‌ها است که شیر و لبنیات به دلیل محتوای پروتئین، کلسیم، فسفر، پتاسیم، ویتامین‌های A، B2 و B12 به عنوان جزئی از رژیم غذایی سالم شناخته و توصیه می‌شوند. این گروه از مواد غذایی حاوی 18 تا از 22 ماده مغذی ضروری مورد نیاز بدن هستند. بر اساس استانداردهای غذایی آمریکا، شیر و لبنیات به عنوان غذاهای چگال از نظر مواد مغذی شناخته شده‌اند. گایدلاین‌های تغذیه‌ای آمریکا توصیه می‌کنند بزرگسالان می‌بایست روزانه 3 لیوان (معادل 720 میلی‌لیتر) شیر بدون چربی مصرف کنند. انجمن قلب آمریکا نیز توصیه به مصرف روزانه 3 سروینگ لبنیات کم‌چرب دارد. با این وجود اخیراً نگرانی‌هایی در رابطه با اثرات نامطلوب و مضر مصرف لبنیات به ویژه شیر بر سلامتی افراد ایجاد شده است.

بیشتربخوانید:

مبتلایان به سنگ کلیه مکمل های کلسیم مصرف نکنند

رابطه شیر و لبنیات با چاقی و دیابت

نتایج بسیاری از مطالعات، ارتباط معکوس بین مصرف شیر و لبنیات با وزن بدن، نمایه توده بدنی (BMI)، توده چربی و چاقی شکمی را نشان دادند. اگرچه، تعداد کمی از مطالعات، ارتباط معنی‌داری بین مصرف شیر با وزن بدن نشان ندادند، ولی رابطه بین مصرف ماست و وزن معکوس بود. همچنین، مصرف شیر در رژیم‌های کاهش وزن محدود از کالری، منجر به اثرات بهتر این رژیم‌ها می‌شود؛ البته این اثر در مورد مصرف لبنیات کم‌چرب می‌باشد، نه لبنیات پر چرب. نتایج مطالعات از ارتباط معکوس بین دریافت لبنیات در دوران کودکی با احتمال چاقی در بزرگسالی نیز حمایت می‌کنند. مطالعات اخیر عنوان کرده‌اند هر 200 سی‌سی افزایش دریافت شیر در برنامه غذایی روزانه بزرگسالان منجر به کاهش 16 درصدی بروز چاقی و اضافه وزن در آنها می‌شود.

مصرف منظم شیر و لبنیات کم‌چرب به ویژه ماست، در مقایسه با مصرف آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های شیرین، به دلیل محتوای پروتئین، کلسیم، منیزیم، پتاسیم و ویتامین D با پیشگیری از بروز سندرم متابولیک و کاهش ریسک بروز دیابت نوع دو در بزرگسالان مرتبط می‌باشد.

اثر مصرف شیر و لبنیات بر فشار خون و چربی خون

مطالعات نشان می‌دهند پروتئین‌های موجود در شیر و پپتیدهای حاصل از هضم آنها در بدن، همچنین، کلسیم، پتاسیم و منیزیم موجود در شیر منجر به کاهش معنی‌دار سطح فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در افراد مبتلا به پر فشاری خون می‌شود. نکته جالب اینجا است که حتی مصرف لبنیات پر چرب هم فشار خون سیستولیک را کاهش می‌دهد.

مطالعات انجام گرفته در رابطه با اثرات سلامتی‌بخش مصرف شیر و لبنیات نشان داد افراد بزرگسالی که 2 بار یا بیشتر در هفته شیر کم‌چرب مصرف می‌کنند، نسبت به افرادی که کمتر از 2 بار در هفته مصرف شیر دارند، سطح کلسترول خوب (HDL-C) بالاتری دارند.

بیشتربخوانید:

انواع ماست و فواید آن رابشناسید

نقش لبنیات در سلامت قلب و عروق

شیر و لبنیات به دلیل داشتن پروتئین‌هایی مانند وِی (whey) و کازئین، اسید چرب خاصی به نام اسید لینولئیک کونژوگه (CLA)، املاحی مانند کلسیم، پتاسیم و منیزیم و ویتامین‌های B2 و B12، اثرات مفیدی بر سلامت قلب و عروق داشته و از بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های عروق کرونر قلب و سکته قلبی و مغزی پیشگیری می‌کنند.  این اثرات مطلوب به واسطه اثرات مشاهده شده بر کنترل فشار خون، کاهش سختی دیواره عروق شریانی و اثر مفید بر سطح کلسترول HDL می‌باشد. به همین دلیل، توصیه شده خانم‌ها پس از یائسگی به منظور پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، 4 بار یا بیشتر در هفته شیر مصرف کنند؛ لازم به ذکر است که تمامی نکات ذکر شده در ارتباط با مصرف شیر و لبنیات کم‌چرب می‌باشد.

ارتباط مصرف شیر و لبنیات با بروز انواع سرطان

بیشترین نگرانی‌ها و تردیدهای اخیر در برخی جوامع در ارتباط با مصرف شیر و لبنیات، به دلیل نتایج مطالعاتی است که ارتباط مثبتی بین دریافت شیر و لبنیات با بروز برخی سرطان‌ها گزارش نموده‌اند. نتایج برخی مطالعات، ارتباط مثبت قوی بین مصرف شیر و خطر بروز سرطان پروستات نشان دادند و این ارتباط به وجود چربی‌های اشباع موجود در شیر، هورمون‌ها و برخی فاکتورهای دیگر موجود در شیر نسبت داده شده است و علت آن، اثر این ترکیبات بر افزایش سطح عاملی به نام فاکتور رشد شبه انسولین-1 (IGF-I) است که پیش‌بینی‌کننده افزایش بروز سرطان پروستات به ویژه نوع تهاجمی و کشنده آن می‌باشد. شایان ذکر است که این مطالعات نقاط ضعفی در زمینه طراحی داشتند که نمی‌توان به نتایج آنها با قدرت استدلال نمود مانند اینکه در این مطالعات مصرف شیر، لبنیات و کلیه مواد غذایی حاوی شیر مانند کیک، بیسکویت، دسر و ... مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج مطالعات دیگر هم ارتباط بین مصرف همه انواع لبنیات را با بروز سرطان آندومتر به ویژه در زنان یائسه‌ای که هورمون درمانی دریافت نکردند، گزارش دادند. محدودیت مطالعات فوق نیز این بود که تقریباً همه این مطالعات در افراد در سنین میانسالی و بالاتر انجام شد در حالی که بیشتر عوامل خطر سرطان در دوران کودکی و اوایل بزرگسالی تأثیر خود را می‌گذارند. این در حالی است که در تنها مطالعه انجام شده بر روی نوجوانان، مصرف شیر با ریسک بروز سرطان پستان در آینده مرتبط نبود. مصرف بالای شیر و محصولات لبنی تخمیری آن مانند ماست و پنیر با کاهش خطر بروز سرطان مثانه مرتبط است، در حالی که افزایش ریسک بروز این نوع سرطان با مصرف بالای شیر کامل و پر چرب مشاهده شده است.

مصرف بالای شیر و لبنیات کم‌چرب با کاهش خطر بروز سرطان کولورکتال (نواحی کولون و رکتوم) مرتبط می‌باشد. کل دریافت محصولات لبنی ارتباط معنی‌داری با مرگ و میر ناشی از سرطان ندارد، اگرچه دریافت لبنیات پر چرب در مردان با افزایش مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات ارتباط معنی‌داری دارد.

بیشتربخوانید:

دوغ و خواص آن

سایر اثرات مطلوب مصرف شیر و لبنیات

مصرف شیر در دوران کودکی و نوجوانی ارتباط مستقیم با رشد قدی و سلامت استخوان‌ها در بزرگسالی دارد. مصرف شیر و لبنیات در دوره سالمندی، به علت محتوای پروتئین و منیزیم آن، با حفظ توده عضلانی، قدرت عضلانی و عملکرد جسمی بهتر ارتباط مستقیم و با خطر بروز تحلیل عضلانی، زمین خوردن و بروز پوکی‌استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن در ستون فقرات ارتباط معکوس معنی‌دار دارد.

ارتباط معکوس معنی‌دار بین مصرف شیر و لبنیات کم‌چرب با اختلالات شناختی مانند فراموشی و آلزایمر دیده شده است. اگرچه، این رابطه در مورد دسرهای شیرین حاوی شیر و بستنی به صورت مثبت می‌باشد.

مطالعات نشان داده‌اند داشتن یک رژیم غذایی متعادل حاوی شیر و لبنیات، به دلیل محتوای پروتئین و اسید آمینه‌ای که پیش‌ساز سنتز نوروترنسمیترهای آرامش و خواب (سروتونین) است، در بهبود کیفیت خواب و در نتیجه داشتن سلامت جسمی و روحی مؤثر می‌باشد.

در نهایت، می‌توان گفت مصرف شیر و لبنیات کم‌چرب بیشتر با فواید سلامتی مرتبط است تا با مضرات آن، البته به نظر می‌آید توصیه به مصرف 3 سروینگ یا بیشتر لبنیات در روز برای همه توجیه منطقی نداشته و به کیفیت رژیم غذایی افراد بستگی دارد. در افراد با رژیم کم‌کیفیت، دریافت شیر و لبنیات به ارتقای کیفیت و بهبود پیامدها کمک می‌کند.

مطالعات نشان می‌دهند هر 200 سی‌سی افزایش دریافت شیر در روز با کاهش ریسک چاقی، سندرم متابولیک، بیماری‌های قلبی عروقی، پر فشاری خون، سکته، سرطان کولورکتال و پوکی استخوان مرتبط می‌باشد. ارتباط مفید با دیابت نوع دو و آلزایمر نیز گزارش شده است. بر عکس، مصرف شیر ممکن است با افزایش ریسک سرطان پروستات و آنمی ناشی از مصرف زیاد شیر در شیرخواران مرتبط باشد.