تحریریه زندگی آنلاین : متاسفانه باز هم سر و صدایی‌هایی از فضای هنری جامعه ایرانی، به‌ویژه سینما، در خصوص آزارهای جنسی به‌گوش می‌رسد. روایت‌هایی که اساساً نه می‌توان آن‌ها را رد کرد و نه تأیید. گه‌گاه واکنش‌هایی نیز از سوی متهمان به‌گوش می‌رسد اما در واکنش به این واکنش‌ها هم بحث‌های زیادی مطرح می‌شود. قربانیان تجاوز و متهمان به تجاوز، هرکدام روایت‌های گوناگونی دارند و عموماً قضاوت‌ها هم در این مورد، طیف بسیار زیادی را در برمی‌گیرد. برخی‌ها اعتقاد دارند که خود قربانیان، تا حدود زیادی تقصیر دارند و بعضی از افراد هم معتقدند که متجاوزین مقصر اصلی ماجرا هستند. البته برخی هم فکر می‌کنند که باید موارد را به‌صورت جداگانه بررسی کرد و در مورد هر یک به‌صورت جداگانه به قضاوت نشست. چون هر موردی مسائل ویژه‌ای دارد که باید به‌خوبی بررسی شود و مورد قضاوت قرار بگیرد. در هر صورت به‌نظر می‌رسد به‌دلیل برخی از ملاحظات عرفی و دینی، چنین مسائلی در ایران به‌صورت آشکار فرصت بروز نیافته‌اند اما عدم بیان آن، به‌منزله عدم این وقوع چنین اتفاقات مخرب و ناشایست نیست و به‌نظر می‌رسد باید این علائم و نشانه‌ها را جدی گرفت تا دیگر کسی باعث آزار جنسی دیگران در محیط هنری نشود؛ فضایی که اصولاً باید الگوساز باشد نه مخرب.
بیشتربخوانید:
گاهی سکوت علامت خشم است!
افشاگری بهنوش بختیاری
آخرین موردی در خصوص آزار جنسی در فضای سینما منتشر شد، مربوط می‌شود به بهنوش بختیاری که ادعای خاصی را مطرح کرد. وی مدعی است: «در طول ۲۶ سال سابقه کاری ـ‌جز تجربه آخرم که یک سریال بود و پولم را هم ندادند‌ـ هیچ تجربه‌ای از آزار نداشتم. اما دوستانم اعم از گریمورها و جامه‌دارها، تعریف کرده‌اند که به آن‌ها گفته‌اند به‌شرط ارتباط داشتن، به آن‌ها کار می‌دهند. اما آن‌ها مجبورند کوتاه بیایند و به گفت‌وگوی مجازی طرف پاسخ دهند و وعده سر خرمن دهند تا آخر کار دستمزدشان را بگیرند. در سریال آخرم، این اتفاق برایم افتاد. حدود ۵ ـ ۶ ماه در شورآباد قم و احمدآباد مستوفی کار کردیم و من طی این مدت، اصلاً سوار ماشین سرمایه‌گذار کار نشدم تا اینکه روز آخر، چون یک ریال به من دستمزد نداده بود، سوار ماشینش شدم. دیدم رفت اتوبان امام علی و از مسیر اصلی دور شد. گفت پولت را در شرایطی می‌دهم که نرمش و سازش داشته باشی! با پلیس ۱۱۰ تماس گرفتم و بعد هم با لگد به کمرش کوبیدم. به او گفتم پولت را نمی‌خواهم اما شکایت قانونی هم کردم، چون همسر درست و حسابی داشت اما خودش آدم کثیفی بود. پایش بیفتد، نامش را هم فاش می‌کنم.»
آن‌فالو کنید!
پیش از بهنوش بختیاری، شبنم فرشادجو، بازیگر سینما هم دست به افشاگری عجیبی زد. او در صفحه اینستاگرام خود، تصویر پنج نفر از بازیگران مرد سینما را منتشر کرد و در کپشن پست خود نوشت: «هرکسی این اشخاص رو دنبال می‌کنه در اینستاگرام لطفاً من رو آن‌فالو کنه.» البته در خصوص دو نفر از آن پنج نفر، ادعاهای زیاد و عجیب دیگری نیز مطرح شده بود. مثلاً در مورد یکی از آن پنج نفر که طی این سال‌ها هم موفقیت‌های زیادی در سینمای ایران کسب کرده، سمیه میرشمسی، دستیار کارگردان، به افشاگری جنجالی‌ای دست زد که البته بخش زیادی از افشاگری‌های اخیر، بعد از آن رقم خورد. او در رشته‌توئیتی، به افشاگری درباره درخواست جنسی یک بازیگر مطرح سینما در پشت صحنه یک فیلم گفته است که با واکنش‌هایی روبه‌رو شده است. از جمله انجمن انجمن صنفی برنامه‌ریزان و دستیاران کارگردان سینما. میرشمسی در یادداشتی جدید از حمایت‌ها ابراز خوشحالی کرده است. وی در بخشی از افشاگری‌های خود، علیه همان بازیگر مرد معروف نوشته است: «این روایت من است از آزاری که از طرف [ا] در یکی از فیلم‌های [ع] دیدم و ایشان باوجود اطلاع از ماجرا، نه تنها هیچ برخوردی نکرد، بلکه من را به حاشیه‌سازی نیز متهم کرد.»
بیشتربخوانید:
سکوت قاتل خاموش زندگی‌مشترک
قربانیان چرا ساکتند؟
صحبت کردن درباره تجربه آزار جنسی و تجاوز کار آسانی نیست اما تعدادی از کاربران ایرانی توئیتر در ماه‌های گذشته به روایت تجربیات تلخ خود از این موضوع پرداختند. البته این حرکت در رسانه‌های اجتماعی تنها منحصر به زنان نبود و کاربران مرد نیز با اشتراک‌گذاری تجربیاتشان نشان دادند که تصور غالب در مورد محدود بودن آزار جنسی به زنان چقدر می‌تواند اشتباه، آسیب‌زا و خطرناک باشد. گذشته از اهمیت رسیدن به نقطه تصمیم برای سخن گفتن درباره تجربه تجاوز از سوی نجات‌یافتگان نباید از جایگاه مهم واکنش مخاطب، شنونده و خواننده این افشاگری‌ها برای قربانیان آزار جنسی غافل شد. واکنش‌های بی‌پروا و بدون فکر تأثیر مخربی بر آزاردیدگانی می‌گذارد که در بسیاری مواقع پس از سال‌ها، شجاعت افشاگری در مورد این موضوع را پیدا کرده‌اند.
علاوه‌بر این هر پیام و سؤال نابجا می‌تواند دیگر قربانیان خاموش را از در میان گذاشتن یا افشای تجربه تلخ خود دلسرد و نگران کند. بنابر مطالعات انجام‌شده وقوع آزار جنسی با درصد بالایی در جوامع اتفاق می‌افتد اما بیش از ۸۰ درصد موارد تجاوز به‌دلایل مختلف اعم از فرهنگ غلط جامعه و ترس از بی‌آبرویی گزارش نمی‌شود و این مسائل دست به دست هم می‌دهد که برخی از آزارگران جنسی، به‌کارشان ادامه دهند.
آسیب‌های روحی آزار جنسی
شاید نحوه برخورد با قربانیان آزار جنسی یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی است که در این مورد به آن کمتر پرداخته شده است. به‌راستی که باید در برابر قربانیان آزار جنسی چه باید گفت و چه نباید گفت؟ این یکی از بدترین واکنش‌ها در مواجهه با قربانی است که به او بگویید شاید خودت هم خوشت می‌آمده است. این فرد دچار آسیب‌های گوناگون شده است و نباید در مواجهه با یک قربانی تجاوز، چنین سخنی را بر زبان راند. یکی از قربانیان تجاوز جنسی می‌گوید: «وقتی داشتم برای‌شان جریان را تعریف می‌کردم می‌لرزیدم و لکنت داشتم و تنها چیزی که آن‌ها می‌توانستند به من بگویند این بود که احتمالاً خودم خوشم می‌آمده.».
این طرز بیان می‌تواند فرد را دچار سرخوردگی عاطفی کند و آثار آزار را چندین برابر. بنابراین باید در انتخاب کلمات برای افراد آسیب‌دیده و آزاردیده نهایت وسواس و دقت را به‌کار برد تا فرد بیش از آن اذیت نشود. قربانیان و نجات‌یافتگان تجاوز جنسی در هر سن و سال و با هر جنسیتی، تا مدت‌ها دچار ترس شدید و اضطراب شدید هستند. انتظار هرگونه واکنش در راستای گزارش به پلیس یا افشاگری‌های بی‌باکانه از سوی آن‌ها به نوعی سرزنش و انداختن تقصیر به گردن قربانی آزار محسوب می‌شود.
بیشتربخوانید:
علت اصلی خشونت فیزیکی مردان علیه زنان چیست؟
سلبریتی‌ها سریع قضاوت می‌شوند
البته آزارهای جنسی برای افراد معروف مثل بازیگران، دردسرهای جداگانه‌ای نیز دارد. سلبریتی‌ها اغلب در معرض دید عموم قرار دارند و همواره مورد قضاوت افکار عمومی قرار می‌گیرند. بنابراین آزار جنسی این افراد می‌تواند تبعات آسیب‌زننده‌ای هم به وجهه آن‌ها در فضای عمومی داشته باشد. در این سال‌های اخیر، متاسفانه گاهی بازیگرانی صبرشان از این همه فساد اخلاقی در کارشان لبریز می‌شود و لب به گلایه باز کرده‌اند؛ صبا کمالی بازیگر روز‌های نه‌چندان دور سینما و تلویزیون در این‌باره می‌گوید: «من یک مقدار گرفتار دشمنی‌های شخصی شدم، که به‌خاطر نه شنیدن از جانب من بوده است.
هر «نه»ای که گفتم پنج سال مرا به یک سمتی شوت کردند. مثلاً چه بگویم... فلان تهیه‌کننده‌ای که خودش را منتسب به فلان وزارتخانه می‌کند، ساعت سه صبح به‌زور می‌خواهد وارد خانه من بشود و من با فحش ناموس بیرونش کردم. از این موارد هزاران مدل وجود دارد. آن‌قدر زیاد است که هفتادمن مثنوی می‌شود. هنرپیشه‌های ما صرفاً ملعبه هستند اصلاً تصمیم‌گیرنده نیستند. تصمیمات را آدم‌های فاسد دیگری می‌گیرند. ما فکر می‌کنیم هنرپیشه‌ها بد هستند. خانم‌ها بد هستند.
خیر این‌گونه نیست. کسانی را انتخاب می‌کنند به دردشان بخورد. این‌کاره باشند. جسم و روحشان کشش این مسائل را داشته باشد و هرکسی نتواند، رد می‌شود.»
جنبش «من هم» در سینما
طی سال‌های اخیر و با گسترش رسانه‌های اجتماعی، جنبش‌هایی در مبارزه با آزار جنسی افراد مختلف راه افتاده است. یکی از موفق‌ترین این جنبش‌ها، همان جنبش «می تو» یا «من هم» بود که سال گذشته در ایران بار دیگر ترند شد و این‌بار به‌صورت پررنگ در سطح سینمای کشور، پدید آمده است. جنبش «می تو» و روایت جمعی از یک متهم، به سیستم قضایی برای اثبات جرم کمک کرده است. در عین حال، از نظر برخی، بعضی ادعاهای نادرست برای تسویه حساب شخصی، جنبش عدالت‌خواهی زنان را با مشکل مواجه کرده است. اما به هر حال نمی‌توان منکر وجود آزارهای جنسی علیه زنان و حتی مردان شد. چراکه استفاده از هشتگ «من هم»، برخی از مردان نیز از آزارهای جنسی صورت‌گرفته علیه خودشان گفتند و این نشان داد که رفتارهای ناهنجار جنسی علاوه‌بر ایجاد استرس در کوتاه‌مدت، آثار مخرب بلندمدتی نیز دارد که تا سال‌ها بر روان افراد آثار منفی برجای می‌گذارد. به‌نظر می‌رسد این هشتگ و خیزش عمومی علیه آزار جنسی که طیف بسیار گسترده‌ای را در خصوص اذیت‌های شهوانی شامل می‌شود، رفته‌رفته باعث روندی شود که تا حدودی در برابر افراد زیاده‌خواه سد نیم‌بندی ایجاد کند تا شاید برخی از افراد، اندکی از حجم رفتارهای ناهنجار خود بکاهند.
بیشتربخوانید:
انواع خشونت علیه زنان
راهی برای شهرت؟!
البته در خصوص افشاگری‌های آزار جنسی در سینمای ایران، نظرات مخالفی نیز وجود دارد. مثلاً دنیا مدنی، بازیگر سینما و تلویزیون در واکنش به ادعای فساد اخلاقی در سینما اعتقاد دارد: «این صحبت‌ها جوری افشاگری درباره مسائل خصوصی حرفه سینما است. در هر حرفه‌ای خیلی اتفاق‌ها می‌افتد اما دلیلی ندارد آن‌ها را به جامعه انتشار دهیم. فکر می‌کنم این از یک خشم درونی می‌آید که نمی‌دانم حاصل چه چیزی و از کجا است. به‌نظر من این خشم غلط است. من کسی را سرزنش نمی‌کنم. اما این ماجرا برای فرهنگ ما نیست. در جوامع غربی زنان موفق‌شان هستند که این بحث را راه می‌اندازند. بحث این نیست که کسی‌که موفق نیست حق اظهار نظر ندارد. اما این‌ها دغدغه‌هایی شخصی است که به کل سینما نمی‌‌توانیم تعمیم دهیم. اینجا بعضی‌ها که جایگاه‌شان در سینما مشخص است این مباحث را مطرح می‌کنند تا نام خودشان را سر زبان‌ها بیاندازند.» نیوشا ضیغمی، دیگر بازیگر سینما هم می‌گوید: «بعضی از بازیگرانی که مدتی کار نکرده‌اند مصاحبه می‌کنند و می‌گویند پیشنهادهای بی‌شرمانه‌ای به آن‌ها شده. من هفده سال است در این حرفه مشغول کارم و یازده سالی است که ازدواج کرده‌ام و بچه هم دارم، اما تا به‌حال هیچ‌کس به‌خودش اجازه نداده به من توهین کند.»
فساد سیستماتیک؟!
به‌هر حال به‌نظر می‌رسد که موضوع آزار جنسی در سینمای ایران باید از دو منظر تحلیل و ارزیابی شود. یکی از بُعد وجود آزار جنسی و آثار مترتب بر آن در روان افراد آزاردیده و از دیگری از بُعد وجود فساد در سینمای ایران. اگرچه برخی‌ها اعتقاد دارند که فساد در سینما، به‌نوعی، سیستماتیک شده است اما بی‌تردید در همین فضا، افرادی هستند که با پاکی و تلاش خود، سعی دارند، روی کار خود تمرکز داشته باشند. تردیدی نیست که خواه‌ناخواه همین بازیگران و کارگردانان، اغلب به‌عنوان الگوهای جوانان و نوجوانان کشور قرار گرفته‌اند و بنابراین باید در راستای الگوسازی‌های مطلوب حرکت کنند و هرگونه رفتار ناهنجار چنین افرادی می‌تواند بخش زیادی از همین جوانان و نوجوانان را دچار تردیدهای اساسی کنند. هرچند به‌نظر می‌رسد که باید با ترویج الگوهای علمی، مانع گرایش تام و تمام جوانان و نوجوانان به فضای زرد و بی‌محتوای الگوهای ناهنجار شد اما سیاستگذاران فرهنگی هم باید مراقبت‌های ویژه‌ای در خصوص ورود افراد نااهل به سینمای کشور داشته باشند تا این افراد با استفاده از جایگاه خود، الگوهای ناروا و نادرست را بین توده و خصوصاً جوانان و نوجوانان ایجاد نکنند. هرچند همه این مسائل، نیازمند آگاه‌سازی جمعی توسط اندیشمندان جامعه‌شناسی و فرهنگی کشور است.
