زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : محمود سعید

تحریریه زندگی آنلاین : تابستان سال گذشته روایت‌های مختلفی از آزار جنسی در ایران توسط برخی از کاربران رسانه‌های اجتماعی و خصوصاً توئیتر به‌راه افتاد. پدیده‌ای که موج افشای آزار و تجاوز جنسی در ایران یا می‌توی ایران (Me Too) نام گرفت و برخی از نام‌های مشهور نیز در این لابه‌لا دیده می‌شد. روایت‌هایی که اساساً نه می‌توان آن‌ها را رد کرد و نه تأیید. گهگاه واکنش‌هایی نیز از سوی متهمان به گوش می‌رسد اما در واکنش به این واکنش‌ها هم بحث‌های زیادی مطرح می‌شود. قربانیان تجاوز و متهمان به تجاوز، هرکدام روایت‌های گوناگونی دارند و عموماً قضاوت‌ها هم در این مورد، طیف بسیار زیادی را در برمی‌گیرد. برخی‌ها اعتقاد دارند که خود قربانیان، تا حدود زیادی تقصیر دارند و بعضی از افراد هم معتقدند که متجاوزین مقصر اصلی ماجرا هستند. البته برخی هم‌فکر می‌کنند که باید موارد را به‌صورت جداگانه بررسی کرد و در مورد هر یک به‌صورت جداگانه به قضاوت نشست. چون هر موردی مسائل ویژه‌ای دارد که باید به‌خوبی بررسی شود و مورد قضاوت قرار بگیرد. در هر صورت به نظر می‌رسد به دلیل برخی از ملاحظات عرفی و دینی، چنین مسائلی در ایران به‌صورت آشکار فرصت بروز نیافته‌اند اما عدم بیان آن، به‌منزله عدم این وقوع چنین اتفاقات مخرب و ناشایست نیست.

 بیشتربخوانید:

سکوت قاتل خاموش زندگی‌مشترک

یک جنبش ایرانی شده

میان جنبش جهانی «MeToo#» تا جنبش ایرانیزه ‌شده «#من_هم» چیزی حدود چهار سال فاصله بود. از روزی که زنان در گوشه‌کنار دنیا از تجربه آزار و تجاوز جنسی خود نوشتند تا روزی که زنان ایرانی در کنار توئیت‌هایشان از MeToo# استفاده کردند، چهار سال زمان برد.

انگار که جامعه بخواهد در این چهار سال فرصتی داشته باشد تا هم آزاردیدگان را مجاب به حرف زدن کند و هم افکار عمومی را مهیای صف‌آرایی در برابر آزارگران. در ایران به‌واسطه ضعف قوانین حمایتگر، اثبات چنین موضوع‌هایی پس از سال‌ها تقریباً ناممکن است و البته از سوی دیگر، وجود نگرش‌های منفی در جامعه باعث می‌شود که خیلی از قربانیان آزارهای جنسی در این خصوص سکوت کنند اما گاهی چنین مواردی، علاوه بر افراد غیر مشهور، نام سلیبریتی‌ها، هنرپیشه‌ها و حتی سیاسیون را نیز بر سر زبان‌ها می‌اندازد. اینکه آیا بازگو کردن آزارهای جنسی خوب یا بد است، مناقشه برانگیز می‌شود. در این بین برخی ادعا می‌کنند که اساساً بیان این مسائل، هم باعث جریحه‌دار شدن افکار عمومی می‌شود و هم حجب و حیا را از بین می‌برد اما برخی هم اعتقاد دارند که بیان همه موارد آزار جنسی، دیگر آزارگران را مجاب می‌کند که در صورت آزار دادن به دیگران، نامشان افشا خواهد شد و آبرویشان می‌رود.

شکست سکوت!

صحبت کردن درباره تجربه آزار جنسی و تجاوزکار آسانی نیست اما تعدادی از کاربران ایرانی توئیتر در ماه‌های گذشته به روایت تجربیات تلخ خود از این موضوع پرداختند. البته این حرکت در شبکه‌های اجتماعی تنها منحصر به زنان نبود و کاربران مرد نیز با اشتراک‌گذاری تجربیاتشان نشان دادند که تصور غالب در مورد محدود بودن آزار جنسی به زنان چقدر می‌تواند اشتباه، آسیب‌زا و خطرناک باشد.

 گذشته از اهمیت رسیدن به نقطه تصمیم برای سخن گفتن درباره تجربه تجاوز از سوی نجات‌یافتگان نباید از جایگاه مهم واکنش مخاطب، شنونده و خواننده این افشاگری‌ها برای قربانیان آزار جنسی غافل شد. واکنش‌های بی‌پروا و بدون فکر تأثیر مخربی بر آزاردیدگانی می‌گذارد که در بسیاری مواقع پس از سال‌ها، شجاعت افشاگری در مورد این موضوع را پیدا کرده‌اند.

علاوه بر این هر پیام و سؤال نابجا می‌تواند دیگر قربانیان خاموش را از در میان گذاشتن یا افشای تجربه تلخ خود دلسرد و نگران کند. بنابر مطالعات انجام‌شده وقوع آزار جنسی با درصد بالایی در جوامع اتفاق می‌افتد اما بیش از ۸۰ درصد موارد تجاوز به دلایل مختلف اعم از فرهنگ غلط جامعه و ترس از بی‌آبرویی گزارش نمی‌شود و این مسائل دست‌به‌دست هم می‌دهد که برخی از آزارگران جنسی، به کارشان ادامه دهند.

 بیشتر بخوانید:

آنچه درباره ازدواج مجدد باید بدانید!

به جنگ آزار جنسی برویم

از همان ابتدا MeToo# دربرگیرنده نوع خاصی از آزار و تجاوز جنسی نبود. فرقی نداشت که آزار توسط یکی از اعضای خانواده رخ دهد یا توسط چهره‌ای مشهور. آنچه اهمیت داشت، شکستن سکوت و اعتراض بود.

بااین‌حال، در کشور ما و با توجه به اتهاماتی که قربانیان مطرح کرده‌اند، «سوءاستفاده از قدرت» بیشترین فراوانی را دارد. پس از گذشت سال‌ها از ورود زنان به عرصه‌های خارج از محیط خانه، هنوز هم قانون رسمی درباره آزار جنسی در محیط کار وجود ندارد. از طرفی این امکان وجود دارد تا شرکت‌ها و سازمان‌ها در آیین‌نامه‌های خصوصی خود، قوانینی به‌منظور پیشگیری از آزار جنسی در محیط کار تنظیم و تصویب کنند.

علاوه بر همه این‌ها، به نظر می‌رسد امروزه لزوم آگاهی‌بخشی به جامعه و آموزش زنان در رویارویی با موقعیت‌هایی از این قبیل، بیش‌ازپیش اهمیت دارد.

 بنابراین آشنایی افراد، خصوصاً زنان و دختران با قوانین مربوطه به آزار جنسی یا تجاوز می‌تواند مسیر درستی را پیش روی قربانیان قرار دهد. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که علاوه بر آشنایی با قوانین، لازم است افراد در روابط خود نهایت وسواس را به خرج دهند تا افراد سودجو و غیراخلاقی به‌راحتی وارد حریم خصوصی نشوند تا به نیات شوم خود برسند.

از متلک تا تجاوز

تفاوتی ندارد که فردی در خیابان هدف متلک یا لمس ناخواسته قرار می‌گیرد یا در محل کار خود توسط مقام بالاتر خود برای برقراری رابطه در جهت حفظ شغل تحت‌فشار گذاشته می‌شود یا مورد تجاوز کامل قرار می‌گیرد؛ تمام این رفتارها در گستره خشونت جنسی قرار می‌گیرند. سوء‌استفاده جنسی، تعرض جنسی، آزار و اذیت جنسی و حتی تجاوز جنسی همه در یک طیف هستند اما هر اصطلاح به چه معنی است؟ خشونت جنسی طیف گسترده‌ای از رفتارها را در برمی‌گیرد و ممکن است شامل مواردی مانند استفاده از دروغ، فشار، توهین، تحقیر و تهدید برای اجبار به اعمال جنسی است که می‌تواند شامل متلک انداختن و سوت زدن تا ارسال تصاویر ناپسند و... باشد.

صحبت که از سوءاستفاده جنسی می‌شود، گستره رفتارها اندکی محدودتر می‌شود و این رفتارها از لمس ناخواسته تا وادار کردن فرد به لمس کردن جنسی فرد متجاوز، وادار کردن قربانی به نگاه کردن به قسمت‌های جنسی بدن را شامل می‌شود؛ به همین ترتیب تعرض جنسی می‌تواند از لمس کردن و بوسه اجباری گرفته تا فشار آوردن به فردی برای برقراری رابطه جنسی را شامل شود.

 فرهنگ تجاوز محیطی است که تجاوز در آن رایج است و در آن خشونت جنسی در رسانه‌ها و فرهنگ عامه عادی می‌شود.

از زبان قانون

تجاوز جنسی به معنای اعم، از منظر حقوقی و روان‌شناسی دارای ابعاد گسترده و متنوعی است به‌نحوی‌که آن را به اقسام و درجات متعددی مانند سوءاستفاده جنسی، تهاجم جنسی، تعرض جنسی و در شدیدترین نوع آن یعنی تجاوز جنسی به معنای اخص تقسیم کرده‌اند.

لازم ذکر است که قربانیان تجاوز صرفاً زنان و دختران نبوده و می‌تواند شامل کودکان و پسران و حتی مردان نیز باشد، البته بر اساس آمار رسمی و غیررسمی زنان و دختران بیشتر قربانی این‌گونه جرائم جنسی بوده‌اند. هرگاه کسی با زنی که راضی به برقراری رابطه جنسی با او نباشد در حال بیهوشی، خواب یا مستی زنا کند رفتار او در حکم زنای به عنف (تجاوز) قرار می‌گیرد و هم‌چنین در زنا از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید و یا ترساندن زن اگرچه موجب تسلیم شدن او شود نیز حکم فوق جاری است و در تکمیل مجازات فوق در ماده ۲۳۱ مقرر داشته در موارد زنای به عنف (تجاوز) و در حکم آن، درصورتی‌که زن باکره باشد مرتکب، علاوه بر مجازات مقرر به پرداخت آرش البکاره (دیه) و مهرالمثل (مهریه) نیز محکوم می‌شود و درصورتی‌که باکره نباشد فقط به مجازات و پرداخت مهرالمثل محکوم می‌شود.

آزار جنسی قابل اثبات است؟

در خصوص اثبات جرم تجاوز جنسی و نحوه آن باید اشاره کرد که هرچند اثبات این موضوع سخت و در مواردی حتی غیرممکن می‌نماید ولی راه‌هایی در قانون پیش‌بینی شده است؛ مسئله اول در جرائم جنسی بحث اخلاقی و فرهنگی آن است که حساس بودن و شرایط خاص اخلاقی و فرهنگی حاکم بر جوامع (مخصوصاً جوامع سنتی و مذهبی) سایه سنگینی بر آشکارسازی این نوع جنایات انداخته است. این موضوع باعث شده از یک‌سو ترس از بی‌آبرویی و انگشت‌نما شدن مانع بزرگی برای بازگو کردن، افشا و در نهایت طرح شکایت از سوی قربانی باشد و از سوی دیگر فرهنگ غلط حاکم بر جامعه که در موارد زیادی انگشت اتهام را به‌سوی خود قربانی معطوف کرده و او را نیز مقصر دانسته و حتی گاهی باعث‌وبانی تجاوز را خود قربانی دانسته و در مواردی طرح این موضوع که خود قربانی نیز تمایل و یا رضایت داشته، در مجموع باعث می‌شود در موارد زیادی فرد قربانی ترجیح دهد موضوع را پنهان نگه‌داشته و از شکایت و تعقیب متجاوز خودداری کند که این موضوع از یک‌سو باعث تجرّی و تکرار اعمال شوم از جانب متجاوز شده و یا متجاوز بدون ترس از مجازات سراغ قربانیان دیگر برود.

جُرمی به وسعت دنیا

پدیده تجاوز و آزار جنسی، در حقوق بین‌الملل جرم دانسته شده است که همه کشورهای جهان به‌تناسب فرهنگ و قوانین خود، مجازاتی برای آن در نظر گرفته‌اند و در این میان می‌توان گفت کشورهای اسلامی به‌دلیل قوانین دینی مواضع سخت‌تری اتخاذ کرده‌اند. چنانچه مثلاً کشور مصر به‌عنوان سخت‌ترین کشور برخوردکننده با این پدیده ناهنجار شناخته می‌شود. نکته قابل‌ذکر آنکه تعرض، تجاوز یا آزار جنسی تعابیر مختلفی است که برای نام‌گذاری این جرم و درجات آن به کار می‌رود؛ پدیده‌ای که در تمام کشورهای جهان، رفتاری ناپسند، ضداجتماعی، خلاف عرف و قبیح به شمار می‌آید و با آن برخورد می‌شود و این برخوردها از زندان تا جریمه نقدی متفاوت است. در کشورهای مختلف بسته به نظام حقوقی حاکم بر آن‌ها مجازات‌های مختلفی برای درجات مختلف تجاوز و آزار جنسی در نظر گرفته شده است که بسته به درجه آن، مجازات نیز تعیین می‌شود؛ به‌عنوان مثال در فرانسه مجازات آزار جنسی حبس از دو تا سه سال و مجازات نقدی از ۳۵ تا ۴۵ هزار یورو است؛ ولی در مورد تجاوز جنسی این مجازات شدیدتر و گاهی تا 15 سال حبس است و حتی این محکومیت بر اساس میزان آسیب و خشونت جرم می‌تواند به ۳۰ سال یا حتی حبس ابد افزایش یابد.

از آمریکا تا هند

البته چنانچه اشاره شد، موضوع تجاوز جنسی در کشورهای مختلف برحسب قوانین جاری، مجازات‌های مختلفی نیز دارد. مثلاً در آمریکا که جنایات و آزار جنسی از آمار بالایی برخوردار است برای این دسته از جرائم مجازات سنگینی در نظر گرفته می‌شود حکم دادگاه برای متجاوزان در این کشور معمولاً بستگی به این مسئله دارد که دادگاه مربوطه از قوانین ایالتی تبعیت می‌کند یا قوانین فدرال؛ که گاه تا حبس ابد می‌رسد و جریمه نقدی ارتکاب چنین جرمی ۲۵ هزار دلار است. در این میان یکی از شدیدترین مجازات آزار جنسی در جهان در کشور چک اعمال می‌شود. در این کشور مجازات آزار جنسی اخته کردن فرد متجاوز با عمل جراحی یا با روش‌های شیمیایی است. هم‌چنین هندوستان از لحاظ میزان بالای تجاوز و جرائم جنسی یکی از کشورهای مشهور در جهان است لذا این کشور اصلاحیه‌هایی خاص برای قوانین موجود در نظر گرفته است تا بتواند کنترل بیشتری بر این دسته از جرائم داشته باشد؛ به‌عنوان نمونه بعد از تصویب قانون ضد تجاوز در آوریل ۲۰۱۳ مجرمان به حبس (معمولاً ۱۴ سال)، حبس ابد و در موارد بسیار نادر به اعدام محکوم می‌شوند. این اصلاحیه هم‌چنین انواع دیگر تعرضات جنسی را نیز در برمی‌گیرد و آن‌ها را در زمره تجاوز قرار می‌دهد.