محمد احمدی کارشناس ارشد تغذیه
کاربردهای دارویی شلغم
اختلالات خونی: برگ‌های شلغم ازنظر، جزء غذاهای معتدل صالح‌الکیموس قلیل‌الغذاست. یعنی بعد از هضم، از آن خلط دم کمی‌‌حاصل می‌‌گردد. بیخ (ریشه) آن کثیرالغذاست؛ یعنی بعد از هضم، از آن خلط دم زیادی حاصل می‌‌شود.
بنابراین مصرف برگ آن برای کسانی که مبتلا به امتلای خونی (مانند پرفشاری خون ناشی از غلبه دم) هستند؛ بسیار کارساز است. بیخ آن نیز برای کسانی که نیاز به تولید خلط خون زیاد دارند (مانند ناقهین)، مفید می‌‌باشد. همچنین شلغم تصفیه کننده خون و محافظ کبد است.
نیروی جنسی: شلغم مهیج باه است. یکی از روش‌های مصرف آن بدین منظور، خوردن مربای شلغم (در وعده صبحانه یا به عنوان دسر بعد از غذا) می‌‌باشد که باعث تهییج نیروی جنسی در هر دو جنس مرد و زن می‌‌گردد. این شکل از شلغم، مثل خام آن، نفاخ نبوده و همه می‌‌توانند از آن مصرف کنند.
روش دیگر مصرف آن برای تقویت قوه باه، مخلل (ترشی) آن است که به عنوان چاشنی همراه غذاها مصرف می‌‌شود. این ترشی، ملطف رطوبات، مقوی احشاء، مشهی و بی نفخ است؛ زیرا در اثر ماندن در سرکه، ریاح آن تحلیل رفته و خاصیت جلا دهندگی آن بیشتر می‌‌شود.
روش تهیه ترشی شلغم: مقدار دلخواه شلغم نازک و بی‌ریشه را شسته و به قطعات دلخواه بریده و داخل ظرف شیشه‌ای بریزید. سرکه انگور خانگی بسیار تند بر روی آن ریخته و به دلخواه خردل یا سایر چاشنی‌ها را به مقدار کم به آن اضافه کنید. درب ظرف را بسته و بگذارید تا برسد.
روش دیگری که علاوه بر تقویت نیروی جنسی، نعوظ را هم قوت می‌‌بخشد: شلغم را در خمیر پوشانده و آن را در زیر آتش پخته و میل شود. این‌گونه پخت شلغم در تقویت باه از مخلل نیز قوی‌تر است؛ اما نقطه ضعف آن، قلیل‌النضج و جشاء(آروغ) آور بودن آن است. چون خمیر مانع از تحلیل ریاح شلغم می‌‌گردد.
ابن‌سینا معتقد است اگر با گوشت پخته شود، مدر و شهوت‌انگیز است که مثلا می‌‌توان آن را در غذاهایی مانند سوپ استفاده کرد.
سنگ و شن کلیه و مثانه: شلغم مدر بول (ادرار‌آور) و مفتت حصات (شکننده سنگ‌ها) است. در واقع با افزایش میزان ادرار، به دفع فضولات بدن کمک می‌‌کند.
یک روش برای رسیدن به این هدف این است که شلغم را رنده کنند و کمی‌‌فلفل سیاه – به خاطر اصلاح نفخ ناشی از آن - به آن اضافه و میل کنند.
روش دیگر: از محل کلیه‌ها تا پهلو و سپس تا کنج ران را بادکش کنند. همزمان یک لیوان آب شلغم را که با آبمیوه‌گیری گرفته‌اند، با مقدار یکی دو نخود فلفل سیاه مخلوط و میل کنند. این عمل را هر سه ساعت یکبار تکرار کنند.
اوجاع (دردهای) مفاصل: شلغم در ناراحتی‌های مفاصل بویژه نقرس کاربرد دارد. برای این منظور باید مقداری شلغم را پخته و سپس در مخلوط کن بصورت خمیر نرم درآورده و روی مفاصل مورد نظر ضماد کرد. بعد از تسکین درد، آن را از مفصل جدا کنند.
همچنین مصرف خوراکی آن دارای خاصیت کاهندگی اسیداوریک – که افزایش آن در خون عامل ایجاد کننده نقرس است – می‌‌باشد.
سِعال (سرفه): شلغم رافع سعال و ملین طبع و سینه است. دو روش برای استفاده آن به عنوان داروی ضد سرفه و نرم کننده سینه وجود دارد: طبیخ و شربت.
طبیخ شلغم: مقداری شلغم را بعد از شستن، خرد کرده و در آب جوشانیده تا کاملاً پخته شود. اگر این طبیخ به مرور میل شود، فوق‌العاده برای سینه مفید است. دفع نفث (خلط سینه) را تسهیل و سرفه را آرام کرده و برای درمان زکام و سرماخوردگی حتی درد لوزتین و ورم آن‌ها بسیار مفید است.
شربت شلغم: آب شلغم را با هم وزنش شکر روی حرارت ملایم پخته تا به قوام شربت برسد. از این شربت روزانه 5-3 قاشق غذاخوری میل کنید.
نزله و زکام: شلغم به عنوان عامل پیشگیری کننده و نیز درمان کننده در سرماخوردگی‌ها کاربرد دارد. حقیقت این است که بسیاری از افراد و بخصوص اطفالی که بطور دائم دچار سرماخوردگی می‌‌شوند، در تغذیه خود دارای اشتباه‌هایی هستند. بنابراین به این افراد توصیه می‌‌شود که در زمانی که شلغم در بازار هست، همه روزه 4-2 عدد شلغم را در سبد غذایی خود قرار دهند.
درمیان مواد غذایی که توان تقویت مزاج و قوه مدبّره بدنیّه را دارند، شلغم یکی از بهترین‌هاست. کسی که در فصول سرد سال بطور مرتب از شلغم استفاده کند، به تعبیری خانه بدنش را ایمن‌سازی کرده است.
تقویت بینایی: بنابر قول حکما، شلغم مقوّی باصره است. یکی از علل این امر، وجود مقدار زیادی پیش‌سازهای ویتامین A (بتاکاروتن) است که در شبکیه دارای نقش حیاتی هستند. برای بهره بردن از این خاصیت بهتر است شلغم را در غذاهای حاوی روغن پخته و مصرف نمود؛ چون در این حالت کاروتنوئیدها از پروتئین جدا شده و بهتر هضم و جذب می‌‌شوند. امّا در شلغم خام میزان کمتری از این مواد جذب می‌‌گردد.
اثر روی فشارخون: شلغم از دو طریق احتمالی باعث کاهش فشارخون می‌‌شود: یکی مربوط به خاصیت ادرار آوری آن بوده و دیگری به وجود مقادیر زیادی پتاسیم و کلسیم برمی‌‌گردد که نقش شناخته شده‌ای در کاهش فشارخون دارند.
اثرات ضد سرطانی: به علت داشتن مواد آنتی‌اکسیدان فراوان در آن بویژه گلوکوزینولیت‌ها.
خاصیت ضد میکروبی: شلغم با این که دارای مواد قندی است؛ به راحتی فاسد نمی‌‌شود و این به خاطر وجود مواد ضد میکروبی در آن است. همچنین مصرف خوراکی آن می‌‌تواند میکروب‌های پاتوژن (بیماری‌زا) را در معده و دستگاه گوارش از بین ببرد.
ضماد آن برای رفع التهاب کورک، آبسه و زخم‌ها بسیار مفید است.
بطور کلی شلغم به علت وجود ویتامین‌ها و املاح فراوان و نیز مواد ارزنده دیگر، یکی از ارزشمندترین سبزیجات بوده و نیز از نظر طب سنتی یکی از غذاهای عالی به حساب می‌‌آید.
احتیاط
مصرف زیاد دانه شلغم و یا روغن آن ممکن است باعث بروز اثرات سمی بر روی قلب شود.
مصرف زیاد آن برای افراد هیپوتیروئید (کم‌کاری تیروئید) خوب نیست. زیرا در این گیاه و گیاهان خانواده شب‌بو (خردل) ترکیبات گلوکوزینولات و ایزوتیوسیانات وجود دارد که مهارکننده تیروئید بوده و البته با پختن، این اثر از بین می‌‌رود.
شلغم گرچه دارای خاصیت ضدسرطانی است؛ ولی افرادی که آمادگی سرطان سینه دارند؛ نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند. مادّه ایندول و کاربینول باعث تحریک سرطان سینه می‌‌گردد.
مضرات و مُصلحات شلغم
تنها ضرر آن نفاخ و دیر هضم بودن آن است که با زیره و شیرینی‌ها اصلاح می‌‌شود. یعنی اگر روی آن زیره پاشیده شود یا همراه آن شیرینی میل شود، مضرات آن دفع می‌‌شود.
