زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمرد ی

تحریریه زندگی آنلاین : بانو برلیانت بزرگمهر، تحصیلات دانشگاهی خود در مقطع لیسانس را در دانشکده علوم تغذیه دانشگاه شهید بهشتی و کارشناسی ارشد را در دانشکده بهداشت دانشگاه تهران در رشته تغذیه گذرانده است؛ او در خصوص مدارس محل تحصیل خود می‌گوید: به دلیل شغل پدر که نظامی بودند، مجبور به سکونت در شهر‌ها و استان‌های مختلف بودیم. به همین خاطر گاهی در طول سال، یکی دو مرتبه مدرسه خود را تغییر می‌دادم.

ایشان علت گرایش خود به دانش تغذیه را تمایل و علاقه مادر به مطالعه در این خصوص و مباحث مرتبط با غذا و تغذیه می‌داند؛ مادر ایشان مراقبت‌های تغذیه‌ای از کودکی را بسیار مورد توجه قرار می‌داد. همین نکته باعث شد تا وی از کودکی با اصطلاحات علمی و مفاهیم مرتبط با غذا و تغذیه از جمله انرژی، پروتئین و ... آشنا شود.

وی مؤلف دو عنوان کتاب در زمینه رژیم‌درمانی و نگارنده مقالات متعدد علمی، ارائه‌دهنده سخنرانی‌ها و پوستر‌های پژوهشی در کنگره‌های متعدد داخلی و بین‌المللی است، همچنین سابقه طولانی تدریس در دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی شهید بهشتی را دارد و اکنون به عنوان مشاور رییس انجمن تغذیه ایران مشغول خدمت است.

با این مقدمه گفتگویی برای شما ترتیب دادیم که بی‌شک خواندن آن بر اطلاعات شما می‌افزاید.

 بیشتربخوانید:

رژیم غذایی مناسب برای بهار

لطفاً در ابتدا پیرامون واژه رژیم که اغلب مردم نسبت به آن گرایشات مختلف پیدا کرده‌اند، بیشتر صحبت بفرمایید.

متاسفانه اغلب مردم تصور می‌کنند که مفهوم رژیم صرفاً مربوط به چاق و یا لاغر شدن است. در اصل رژیم در علم تغذیه به مفهوم برنامه غذایی است؛ امکان دارد که این برنامه غذایی برای افراد چاقی باشد که قصد کاهش وزن دارند یا اینکه مناسب افرادی باشد که لاغرند و قصد اضافه وزن دارند یا اینکه مشکل گوارشی دارند و یا رژیم آنان مربوط به بیماری‌های قلبی عروقی یا کلیوی و ... است.

مهم‌تر از همه این تصور اشتباه است که برخی افراد فکر می‌کنند که نخوردن یا کاهش شدید مقدار غذا به معنی رژیم لاغری است. این امر منجر می‌شود که انسان غذای مورد نیاز بدن خود را به میزان کافی دریافت نکند.

رژیم غذایی باید به معنی صحیح خوردن باشد. کسی که چاق می‌شود، یعنی انرژی بیش از نیاز روزانه خود دریافت می‌کند.

در رژیم‌های لاغری دو کار اساسی توسط متخصصین تغذیه انجام می‌شود. یکی اینکه مقدار انرژی دریافتی مازاد بدن را کاهش می‌دهند، دوم اینکه سوخت و مصرف انرژی مازاد و ذخیره شده در بدن را با ورزش و فعالیت فیزیکی مناسب از جمله پیاده‌روی و ... بالا می‌برند.

هدف اصلی یک رژیم مناسب و علمی این است که وضعیت سلامتی فرد بهبود پیدا کند. برخی افراد که رژیم می‌گیرند سلامت خود را به خطر می‌اندازند و دچار سوء‌تغذیه می‌شوند. در رژیم‌های مربوط به کاهش وزن باید همه مواد مورد نیاز و ضروری به میزان کافی به بدن برسد و اگر این اتفاق رخ ندهد، شخص دچار اختلالات مختلف می‌شود.

کاهش وزن سریع با رژیم‌های کم کالری به دلیل فقدان مواد مغذی کافی برای بدن، می‌تواند خطرآفرین و تهدید‌کننده سلامت افراد باشد. این‌طور نیست که تصور کنیم فردی رژیم غذایی کم کالری دریافت کرده، ولی تمام مواد مغذی از قبیل پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن خود را نیز دریافت می‌کند!

رژیم‌های غذایی باید سلامت محور باشند و پنج گروه اصلی هرم غذایی در آن دیده شود.

برخی رژیم‌ها موسوم به تک‌خوری که چند روز پشت سر هم از یک نوع غذا و چند روز دیگر از نوع دیگر مصرف می‌کنند مضر است و اصلاً صحیح نیست. رژیم غذایی مناسب، تنوع محور است و باید در آن تمام پنج گروه اصلی هرم غذایی مصرف شود. یکی دیگر از رژیم‌های غلط رژیم‌های پر پروتئین و پر چربی است. چون رژیم‌های پروتئینی و چرب به دلیل دیر هضم بودن مدت بیشتری در دستگاه گوارش توقف دارند، احساس سیری ایجاد کرده، ولی در اصل رژیم‌های ناسالمی هستند و بدن را دچار اختلالات متعدد می‌کنند.

مساله مهم دیگر این است که نباید خودسرانه رژیم گرفت و باید از دانش متخصصان رژیم‌شناس و تغذیه بهره‌مند شد.

  بیشتربخوانید:

ایا این رژیم به بهبود التهاب روده کمک می‌کند؟

متاسفانه عده‌ای از مردم به دوستان و نزدیکان، دارو و یا نسخه شخصی رژیم غذایی خود را پیشنهاد و توصیه می‌کنند. نظر شما در این خصوص چیست؟

متاسفانه برخی افراد از دارو استفاده می‌کنند و این اقدام اصلاً توصیه نمی‌شود و صحیح نیست، چون گاهی این داروها حاوی هورمون‌هایی هستند که سوخت مواد انرژی‌زا را بالا می‌برند و برای بدن خطرناک است؛ یا اینکه ملین هستند و باعث دفع سریع مواد غذایی از دستگاه گوارش شده و سوء‌تغذیه را به دنبال دارند. همچنین احتمال دارد که این نوع داروهای ضد چاقی مدر باشند و موجب دفع فراوان آب بدن شده و زیان‌های فراوانی در بر دارند. گاهی این داروها موجب دفع چربی از بدن می‌شوند و چون برخی انواع چربی برای بدن لازم است می‌تواند بدن را دچار اختلال کند. باید چربی‌های مصرفی از نوع اسید چرب غیر اشباع باشد و مقدار آن برای مصرف نیز از حد معمول و نیاز بالاتر نباشد. باید در نظر داشت که مصرف چربی‌های مفید بسیار حائز اهمیت است، چون برخی ویتامین‌ها در چربی محلولند و توسط چربی انتقال پیدا کرده و وارد سلول‌ها می‌شوند.

رژیم غذایی باید بر چه چیزهایی استوار بوده و تاکید داشته باشد؟

رژیم باید بر دو چیز تاکید داشته باشد؛ یکی کاهش انرژی مازاد دریافتی بدن و نکته دوم اینکه باید سعی کرد سوخت مواد انرژی‌زا را در بدن از طریق ورزش‌ها بالا برد و تحرک کافی روزانه داشت.

عده‌ای از یک نوع غذا مکرر میل می‌کنند، مثلاً فقط پروتئین. رژیم‌های پر‌پروتئین چه عوارض یا پیامدی برای سلامت و بدن دارند؟

این رژیم‌ها می‌تواند موجب افزایش اسید اوریک خون و افزایش پورین در بدن گردد که مهم‌ترین پیامد آن بیماری نقرس است. علاوه بر آن دفع ثانویه کلسیم از کلیه‌ها را نیز افزایش می‌دهد. که اتفاقاً این نوع رژیم که مورد پسند بدنسازها است و پر پروتئین محسوب می‌شود، بسیار مضر خواهد بود و عوارض خود را در دراز مدت بر ارگان‌های مختلف بر جای می‌گذارد. گاهی دیده می‌شود که یک ورزشکار روزانه حدود ده تا بیست عدد سفیده تخم‌مرغ می‌خورد که این متاسفانه بر اساس یک مکانیسم فیزیولوژیک، موجب دفع کلسیم بدن می‌شود و از مهم‌ترین علل آسیب به ساختار استخوان و نرمی آن می‌شود.

مصرف انواع دارو و مکمل‌های غذایی در باشگاه‌های بدنسازی هنوز مطرح است و همچنان به وفور یافت می‌شود. نظر شما چیست؟

برخی از این مکمل‌ها و دارو‌ها ممکن است حاوی کورتون، مواد مخدر و... باشد. از سوی دیگر داروهایی که مدر یا ملین هستند و موجب دفع چربی غذا و یا باعث دفع مقدار زیادی آب از بدن می‌شوند که منجر به بروز اختلالات خطرناک در شخص می‌گردد. در صورت مصرف داروهای ضد چاقی با مکانیسم ادرار آوری (مدر) می‌تواند مخرب و تهدید سلامت محسوب گردد. همچنین آب علاوه بر کمک به فرایند دفع مواد زائد از سلول‌ها، کمک به افزایش کارایی بدن و عملکرد صحیح ارگان‌ها به خصوص بافت‌های مهم می‌کند. کاهش آب بدن خطرناک است و این امکان برای جابجایی الکترولیت‌های داخل و خارج سلولی وجود دارد. دفع مواد غذایی بر اثر خوردن داروهای ضد چاقی می‌تواند موجب سوء‌تغذیه شود.

 بیشتربخوانید:

تضمین سلامت روده باتعادل در باکتری‌های مفید

قرص‌های ضد چاقی حاوی هورمون نیز روند طبیعی سوخت و ساز بدن را مختل می‌کند. دارو‌ها و هورمون‌ها نباید خودسرانه مصرف شوند.

بدن انسان به انواع پروتئین، کربوهیدرات، چربی، ویتامین‌ها و املاح نیاز دارد، ولی به اندازه و متعادل باید مورد مصرف قرار گیرد.؛ هر کدام از این مواد اگر بی‌رویه و نا متعادل مصرف شود موجب آسیب به بدن و سلامت خواهد شد.

مساله نادرستی که در برخی افراد مشاهده می‌شود اینکه غذای میل شده را با تحریک حلق، استفراغ کرده و به بیرون بر می‌گردانند که این رفتار پیامدهای بدی دارد. خطرناک است و موجب سوءتغذیه خواهد شد، چون غذا بدون هضم و جذب وارد مسیر گوارشی نمی‌گردد و دفع می‌شود، البته به دستگاه گوارش نیز آسیب می‌رساند.

لطفاً در مورد رژیم‌های چاقی و لاغری از راه دور یا آنلاین هم بفرمایید.

برخی از رژیم‌ها، آنلاین و توسط افراد غیر متخصص داده می‌شود که اصلاً صحیح نیست. افراد باید به متخصص تغذیه مراجعه نمایند و پس از دادن شرح حال دقیق با بررسی کلیه ابعاد فیزیولوژیک و بدنی فرد، رژیم‌شناس اقدام به ارائه راهکار صحیح تغذیه‌ای کند.

رژیم‌های چاقی نیز مطرح است و برخی افراد برای رسیدن به وزن ایده‌آل به خوردن مواد غذایی پرکالری، چرب و شیرین روی می‌آورند. نظر شما در این خصوص چیست؟

بله. این بعد از رژیم هم بسیار حائز اهمیت است. متاسفانه نوجوانان و افراد کم سن به دو دسته تقسیم می‌شوند که برخی خیلی چاق با اضافه وزن بالا هستند و برخی لاغر هستند. متاسفانه مدت‌ها است که جوان و نوجوان با جثه متناسب و وزن متعادل در کشور کمتر می‌بینیم. برخی جوانان و نوجوانان خودسرانه اقدام به بدخوری و کم‌خوری می‌کنند یا اینکه یک یا چند وعده غذایی را حذف می‌کنند؛ به‌خصوص نان و برنج را از برنامه غذایی حذف می‌کنند. به هیچ عنوان نباید مواد نشاسته‌ای را از رژیم غذایی حذف کرد. برخی مواد غذایی حاوی قند و چربی بالا است که متاسفانه به منظور افزایش وزن مورد توجه بیشتری قرار دارد.

افراد لاغر نیز باید زیر نظر رژیم‌شناس اقدام به افزایش وزن کنند. سوء‌تغذیه در اینجا دو مفهوم پیدا می‌کند. یکی اینکه مواد مغذی مورد نیاز به میزان کافی به بدن نمی‌رسد و نکته دیگر اینکه مواد مغذی بیش از حد نیاز بدن از طریق غذا دریافت می‌گردد که در هر دو صورت تعادل سلامت برهم می‌ریزد. به هیچ عنوان نباید در مصرف چربی‌ها افراط کرد، به‌خصوص چربی‌های اشباع را تا حد امکان باید کاهش داد، زیرا مصرف بی‌رویه آن موجب اختلالات قلبی و عروقی می‌شود. عده‌ای گوشت زیاد و بی‌رویه مصرف می‌کنند که آن نیز موجب افزایش چربی خون، اسید اوریک و اختلالات قلبی و عروقی می‌شود. شاید این اختلالات در سنین پایین رخ ندهد، ولی در گذر زمان و با افزایش سن شاهد بروز اختلالات قلبی - عروقی، افزایش فشار خون و ... خواهیم بود.

آیا نرمی استخوان و راشیتیسم هم به دنبال سوء‌تغذیه رخ می‌دهد؟

چند عامل باعث بروز نرمی استخوان می‌شود. اصولاً نرمی استخوان در کودکان را راشیتیسم می‌گویند و در بزرگسالان را استئومالاسی اطلاق می‌کنند؛ پوکی‌استخوان در سالمندی را نیز به نام استئوپروز می‌شناسند.

باید دانست که منبع عمده و غنی کلسیم لبنیات است. متاسفانه بسیاری از مردم به‌خصوص جوانان و نوجوانان نه تنها لبنیات به اندازه کافی مصرف نمی‌کنند! بلکه به‌جای آن نوشابه‌های گازدار می‌نوشند که این می‌تواند زنگ خطری برای ضعف استخوان و ایجاد پوکی و نرمی استخوان محسوب شود. نکته اینکه جذب کلسیم از روده‌ها اتفاق می‌افتد و زمانی کلسیم در ساختار استخوان‌ها جذب می‌شود که ویتامین D، نیز در بدن به میزان کافی وجود داشته باشد. ویتامین D در منابع غذایی به میزان لازم وجود ندارد و فقط در روغن کبد ماهی به وفور وجود دارد. بدین ترتیب بهترین و در دسترس‌ترین راه کسب ویتامین D از طریق قرار گرفتن روزانه در معرض نور خورشید است. این نور و اشعه مورد نیاز برای ساخت ویتامین D زیر پوست، باید به‌طور مستقیم دریافت شود، چون از لباس، پشت پنجره، پرده و شیشه عبور نمی‌کند در هوای آلوده و ابری نیز این اشعه امکان تابش مناسب به بدن جهت ساخت ویتامین D را نخواهد داشت. متاسفانه جوانان و نوجوانان کم‌تحرکند، ورزش، پیاده روی و کوهنوردی نمی‌کنند و در معرض نور مستقیم آفتاب قرار نمی‌گیرند. ورزش و تحرک جسمی نیز موجب افزایش جذب کلسیم از طریق دستگاه گوارش خواهد شد. مصرف نمک زیاد نیز موجب دفع کلسیم از طریق کلیه‌ها می‌شود. همچنین افراط در مصرف پروتئین حیوانی نیز موجب دفع کلسیم می‌شود. نسبت کلسیم به فسفر نیز باید مورد توجه قرار گیرد. آمار ابتلا به نرمی استخوان و پوکی‌استخوان در کشور بالا است؛ برای اینکه استفاده از غذاهای حاوی پروتئین حیوانی و گوشت، همچنین نمک زیاد بین مردم به‌خصوص جوانان در مقایسه با غذاهای حاوی کلسیم، بالا است. متاسفانه لبنیات نیز مصرف کمی دارد. در جوانان نرمی استخوان علائم اولیه خود را با حالت پرانتزی پا‌ها نشان می‌دهد و در سنین بالا پوکی‌استخوان بروز می‌کند. پوکی استخوان مرگ خاموش نام دارد. این امکان وجود دارد با یک ضربه کوچک یا پیچ خوردن پا افراد دچار شکستگی‌های جدی استخوانی شوند.