دکتر سید مرتضی صفوی : متخصص تغذیه ، دانشیار گروه تغذیه بالینی ، دانشکده تغذیه و علوم غذایی ، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
تحریریه زندگی آنلاین : مطالعات متعددی کاهش شیوع و دوره اسهال حاد و پایدار را در کودکان با مکمل یاری روی در مقایسه با کودکانی که پلاسبو گرفته‌اند، نشان داده است. در دو مورد اثرات سودمند مکمل یاری روی بر اسهال پس از دوره تجویز نشان داده شده است. در سال‌های اخیر آنالیز تصادفی مطالعات بالینی مکمل یاری روی در 9 کشور در امریکای لاتین و جنوب کارائیب و جنوب شرق آسیا و پاسیفیک غربی نشان داد که مکمل یاری روی بروز اسهال را 18 درصد و شیوع آن را 25 درصد کاهش داده است. این تجزیه و تحلیل، تفاوتی در تأثیر روی بر سن، روی سرم، وجود لاغری و یا جنس پیدا نکرد و این مطالعه سودمندی مکمل یاری روی در همه گروه‌های کودکان که در مناطق کمبود روی زندگی می‌کنند را خاطر نشان می‌سازد. دو مطالعه بالینی در افریقا نیز کاهش قابل ملاحظه در بروز و یا دوره بیماری اسهال را نشان داد. این موضوع اثرات پیشگیری‌کننده روی بر عفونت‌های اسهال را تائید می‌کند. قابل توجه است که تأثیر مکمل یاری روی بر کاهش ابتلاء به اسهال با سودمندی برنامه‌های ارتقاء کیفیت و سالم‌سازی آب قابل مقایسه است.
بیشتربخوانید:
روی و نقش آن در سلامت کودکان
مالاریا
مطالعات در گامبیا، گینه نو پیشنهاد می‌کند که روی ممکن است در کاهش ابتلا به عفونت‌های فالسی پاروم پلاسمودیوم نقش داشته باشد. مطالعه انجام شده در گامبیا 32 درصد کاهش در ویزیت‌های کلینیکی عفونت‌های فالسی پاروم در میان افرادی که 70 میلی‌گرم روی 2 بار در هفته برای 18 ماه مصرف کرده‌اند را نشان داده است. مشابهاً، ترایال انجام شده در گینه نو، 38 درصد کاهش در کودکان پیش دبستانی که روزانه 100 میلی‌گرم روی مصرف کرده‌اند را نشان داده است.
در مطالعه دیگری، مکملیاری روی موجب کاهش 69 درصدی در مراجعات کلینیکی بیماران مبتلا به به مالاریا (تراکم بالای فالسی پاروم در خون و بیشتر از 100 هزار در میکرولیتر) شد. از سوی دیگر، یک مطالعه اخیر در بورکینافاسو کاهش در دفعات حمله فالسی پاروم را در کودکانی که روزی 10 میلی‌گرم مکمل روی برای مدت 6 ماه دریافت کرده‌اند رانشان نداد.
مرگ و میر
اطلاعات محدودی در زمینه اثر مکملیاری بر مرگ و میر کودکان وجود دارد، اگر چه چند مطالعه بزرگ در دست اجراست. در یک مطالعه، نوزادان ترم (SGA) در شمال هند، مکمل یاری روزانه روی به میزان 5-1 میلی‌گرم در روز از روز پانزدهم تا 30 روز 30-15 پس از تولد، و 5 میلی‌گرم از روز 30 پس از تولد تا 269 روزه‌گی، به طور قابل ملاحظه‌ای مرگ کودکان را 67 درصد کاهش داد. در مقایسه با گروه کنترل، در یک مطالعه کوچک در کودکان بورکینافاسو مرگ و میر به همه دلایل، بیش از 50 درصد در میان کودکانی که مکمل روی دریافت کردند کاهش یافت. اگرچه این اختلاف معنی‌دار نبود.
بیشتر بخوانید:
مکمل های رایج در کاهش وزن
مسمومیت روی
علائم مسمومیت از جمله تهوع، استفراغ، درد اپی‌گاستر، اسهال، گیجی و خستگی با دریافت بالای روی نشان داده شده است. اثر فوری مسمومیت با روی به صورت استفراغ با مصرف 450-225 میلی گرم روی دیده شده است.
دریافت 150 میلی گرم روی روزانه به مدت 6 هفته، در 26 نفر از 47 نفر با علائم اختلالات گوارشی، تهوع، کرامپ‌های شکمی و استفراغ، همراه بوده است.
مصرف طولانی مدت 300-100 میلی‌گرم روی به طور روزانه در بزرگسالان ممکن است باعث کمبود مس شده و همچنین موجب تغییر در واکنش ایمنی و میزان لیپوپروتئین سرم می‌شود.
دوز 35-25 میلی‌گرم روی روزانه در بزرگسالان خطراتی را به دنبال نداشت. دربافت 50 میلی‌گرم مکمل روی روزانه متابولیسم مس را تحت تأثیر قرار داد که با کاهش فعالیت SOD اریتروست همراه بود. به هر حال، معنی‌دار بودن کاهش فعالیت SOD اریتروسیت ناشناخته است. این مقدار، همچنین موجب کاهش فریتین سرم شده است و زمانی که 50 میلی‌گرم آهن همراه با مکملیاری داده شد، این وضعیت مشاهده نشد.
دوز بین 50 تا 160 میلی‌گرم روی به طور روزانه، میزان HDL را در برخی از افراد پائین آورد. در زنانی که در یک مطالعه، 100 میلی‌گرم روزانه روی دریافت کردند یک کاهش معنی‌دار در HDL بعد از 4 هفته دیده شد و پس از 8 این هفته این میزان‌ها به حد طبیعی برگشت. این مطالعه پیشنهاد می‌کند که این اثر ممکن است موقتی باشد.
گروه مشورتی WHO/FAO/IAEA، upper limit دریافت روی را برای مردان 45 میلی‌گرم روزانه تعیین کرده است. به دلیل محدودیت مطالعات در زمینه اثرات احتمالی مکملیاری روی، UL برای مردان بر اساس اختلاف در میزان‌های متابولیک سایر گروه‌های سنی و جنسی تعیین شده است.
مداخله
مکملیاری: بیشتر تجربیات موجود مکملیاری روی از مطالعات ترایال به دست آمده است، اما اطلاعاتی از اجرای برنامه در سطح وسیع وجود ندارد. موضوعاتی که باید در تدوین برنامه‌های مکملیاری روی در نظر گرفته شود:
فرم فیزیکی و شیمیایی ترکیبات روی
مقدار و دوره مصرف
اثرات احتمالی سایر ریزمغذی‌ها در مکمل
مصرف مکمل همراه با غذا
بسته‌بندی، توزیع و خطرات احتمالی مسمومیت
به طور کلی ترکیبات محلول در آب و از جمله استات روی، گلوکونات روی و سولفات روی به دلیل جذب بهتر توصیه شده‌اند.
برخی مطالعات پیشنهاد کرده‌اند که Zinc oxide به دلیل حلالیت کم در PH روده کوچک کمتر جذب می‌شود. این حالت در کودکان مبتلا به سوء‌تغذیه که اسیدیته معده کم است اتفاق می‌افتد.
در یک مطالعه بر‌روی نوجوانان باردار که مکمل آهن و روی به شکل سولفات و یا اکسید روی دریافت می‌کردند، مشاهده شد در گروهی که 25 میلی‌گرم اکسید روی مصرف می‌کردند میزان روی پلاسما مشابه با گروهی بود که پلاسبو دریافت کردند و در افرادی که 20 میلی‌گرم سولفات روی مصرف می‌کردند، میزان روی پلاسما مشابه با گروهی بود که پلاسبو دریافت کردند و در افرادی که 20 میلی‌گرم سولفات روی مصرف می‌کردند میزان روی پلاسما افزایش یافت.
بیشتربخوانید:
مکمل های غیر رژیمی را بشناسیم
فرم فیزیکی مکمل
برای شیرخواران و کودکان خردسال، مکمل روی به شکل شربت و یا پودر (اسپرینگل) و برای کودکان سن مدرسه قرص‌های جویدنی حاوی انواع ریزمغذی‌ها استفاده شده است.
تکرر مصرف
مکملیاری روی احتمالاً باید روزانه باشد، زیرا بیشتر روی در بدن در عضلات و استخوان‌ها وجود دارد که به آسانی در مواقع کمبود روی آزاد نمی‌شوند. در یک ترایال مکملیاری در شیرخواران گامبیایی، 70 میلی‌گرم سولفات روی 2 بار در هفته به مدت یک سال و سه ماه داده شد و ارتقاء معنی‌داری در دور بازو و کاهش بروز مالاریا نشان داده شد. اثر معنی‌داری در شاخص‌های بیوشیمیایی روی و یا رشد طولی مشاهده نشد.
در یک ترایال مکملیاری در شیرخواران ویتنامی، اثربخشی دوز روزانه 5 میلی‌گرم مکمل روی با دوز هفتگی 17 میلی‌گرم در یک مکمل حاوی آهن و ویتامین A مطالعه شد. یک اثر مثبت با استفاده از هر دو روش در رشد طولی کودکان کوتاه‌قد و همچنین افزایش روی سرم مشاهده شد. در حال‌حاضر به دلیل کافی نبودن مطالعات در زمینه اثربخشی دوز روزانه و هفتگی، مکملیاری به صورت 5 تا 7 روز در هفته پیشنهاد شده‌است. مطالعات بیشتری برای مقایسه اثربخشی دوزهای مختلف به صورت فقط مکمل روی و یا ترکیب روی با سایر ریزمغذی‌ها لازم است.
غنی‌سازی
برنامه‌های غنی‌سازی با روی به شکل هدفمند برای گروه‌های در معرض خطر از جمله شیرخواران، کودکان پیش دبستانی ویا زنان باردار و شیرده می‌تواند به اجرا درآید. در این برنامه‌ها، انواع غذاهای خاص مثل غذای کمکی، غذاهای توزیع شده در برنامه تغذیه مدارس می‌توانند غنی شوند. برنامه‌های غذایی هدفمند با روی در کشور‌های توسعه‌یافته و در حال توسعه اجرا شده است.
در چندین کشور امریکای لاتین شامل گواتمالا، پرو، کلمبیا و مکزیک غذاهای کمکی کودکان با روی و سایر ریزمغذی‌ها غنی شده است. در کشور مکزیک، همچنین، نوشیدنی‌های بر پایه شیر برای زنان باردار و شیرده با روی غنی شده‌اند.
سولفات‌روی و اکسید روی نسبت به سایر ترکیبات روی ارزان‌تر بوده و در صنایع غذایی بیشتر استفاده می‌شوند.
سولفات روی براساس تئوری، باید بیشتر جذب شود چون قابلیت حلالیت آن در آب بیشتر است، اگرچه از اکسید روی گران‌تر است. علیرغم این تئوری دو مطالعه اخیر نشان داده است که تفاوتی در جذب روی از محصولات آردی غنی‌شده با سولفات‌روی و یا اکسید روی وجود ندارد.
مقادیر توصیه شده مکملیاری روی در گروه‌های سنی و جنسی بر اساس توصیه IZINCG
وضعیت روی در سطح جامعه:
روش‌هایی که برای ارزیابی مستقیم وضعیت روی در جامعه پیشنهاد شده‌است عبارتند از:
ارزیابی دریافت روی: به نظر می‌رسد دریافت ناکافی روی از برنامه غذایی روزانه مهم‌ترین علت کمبود روی است. به این علت ارزیابی دریافت، یک فاکتور مهم در ارزیابی ریسک کمبود روی به شمار می‌رود. اطلاعات حاصل از ارزیابی دریافت باید در کنار اطلاعات به دست آمده از سایر روش‌های ارزیابی از جمله روش‌های بیوشیمیایی تحلیل شود.
میزان روی سرم: میزان روی در سرم به عنوان شاخص بیوشیمیایی وضعیت روی در سطح جمعیت استفاده می‌شود. در انگلستان، در بررسی ملی غذا و تغذیه یک رابطه مثبت و معنی‌دار بین روی دریافتی روزانه و میزان روی‌سرم در شرایط ناشتا در دختران 4 تا 18 ساله مشاهده شد اما این رابطه در پسران معنی‌دار نبود. در مطالعه‌ای در نیوزیلند در زنانی که کنتراسپتیو مصرف نمی‌کردند ارتباط منفی و معنی‌دار بین روی سرم و دریافت روزانه فیتات و نسبت مولار فیتات روی مشاهده شد.
بیشتربخوانید:
تاثیرات مکمل ها بر روی کودکان
میزان روی در مو: میزان روی در مو به دلیل موجود نبودن دقیق حداکثر مصرف برای برخی از گروه‌های سنی روش مناسبی برای
مطالعه وضعیت روی جمعیت به شمار نمی‌رود.
در عین حال، میزان روی در مو ممکن است در کودکان خردسال که امکان تهیه نمونه خون از آن‌ها فراهم نیست به عنوان شاخص ارزیابی به کار رود.
