در طب سنتی وقتی شما اقدام به شناسایی مزاج خود میکنید، گام بعدی این است که سبک زندگی‌تان را با این مزاج هماهنگ نمایید. یکی از جنبه‌های مهم در سبک زندگی افراد، رژیم غذایی آن‌هاست که اگر در انتخاب آن دقت کافی به خرج ندهیم با خوردن غذاهای ناسازگار با طبع، بدن‌مان را گرفتار انواع بیماری‌ها میکنیم.
در نگاه اول غذاهای مناسب برای افراد با طبع گرم و خشک یا صفراوی‌ها، مواد غذایی سرد و تر هستند. ولی آیا همین مورد برای تنظیم یک رژیم غذایی خوب برای افراد صفراوی کفایت می‌کند؟ صفراوی‌ها باید چه بخورند تا چاق یا لاغر شوند؟ اینجا یک جدول غذایی و تعدادی نکته هست که به شما در رسیدن به پاسخ این سوالات کمک می‌کند.
رژیم غذایی مخصوص افراد صفراوی (با طبع گرم و خشک)
وقتی در مورد رژیم غذایی در طب سنتی صحبت میکنیم، اصلی‌ترین چیزی که ذهن ما را درگیر می‌کند، سوخت و ساز بدن است. چون شما هر چقدر هم که کالری مصرفی‌تان را افزایش دهید، اگر سوخت و ساز بدن زیاد باشد همه این کالری سوزانده می‌شود. عکس این قضیه هم برقرار است. یعنی هر چقدر کالری مصرفی‌تان را کم کنید، اگر سوخت و ساز بدن شما کم باشد، باز هم چاق می‌شوید.
در حقیقت هرگز نمی‌توان یک رژیم کلی برای همه افراد تنظیم کرد و گفت که با این رژیم شما دچار هیچ مشکلی نخواهید شد! چون سوخت و ساز بدن شما تابع عوامل زیادی است، از جمله:
- اگر طبع شما گرم و خشک است، چند درجه گرم و چند درجه خشک است؟
- مزاج ذاتی شما صفراوی است، آیا دچار غلبه اخلاط هم هستید؟
- شما در چه مکانی زندگی میکنید؟ در چه فصلی هستید؟
- در کدام دوره زندگی خود هستید؟ کودکی، نوجوانی، جوانی یا پیری؟
دانستن جواب این سوالات از این جهت اهمیت دارند که:
- رژیم غذایی مفید برای یک شخص با طبع بسیار گرم و بسیار خشک متفاوت از رژیم غذایی مفید برای یک شخص با طبع کمی گرم و بسیار خشک است. مصرف مواد غذایی سرد و تر شاید شخص اول را شاداب کند ولی سوخت و ساز بدن شخص دوم را کم خواهد کرد. در این زمینه باید بدانید که درجه سردی و گرمی خوراکی‌ها هم بسیار مهم است.
- اگر مزاج شما گرم و خشک باشد ولی مثلا معده شما سرد و تر شده باشد (اغلب صفراوی‌ها در معده‌شان غلبه بلغم دارند چون علاقه زیادی به خوردن نوشیدنی‌های سرد و ترشیجات دارند)، معده شما با خوردن غذاهای مفید برای صفراوی‌ها دچار مشکلات فراوانی خواهد شد. همین امر در مورد دیگر اعضای بدن هم صدق می‌کند. پس به غلبه اخلاط در بدن‌تان نیز باید دقت کامل داشته باشید.
- مکان‌ها هم مزاج دارند. به یک شخص صفراوی زندگی کردن در نزدیک دریا بسیار می‌سازد. در چنین حالتی بهتر است او خیلی به دنبال مصرف مواد غذایی تر نرود چون غلبه بلغم می‌گیرد. اما اگر این شخص صفراوی در مکانی بیابانی زندگی کند، اذیت شده و باید بیشتر مواد غذایی سرد و تر مصرف کند.
- فصل‌ها هم مزاج دارند. با افراد صفراوی فصل زمستان که سرد و تر است، بسیار سازگار است. در حقیقت سرما اصلا صفراوی‌ها را اذیت نمی‌کند. ضمنا بهتر است در این فصل، این افراد کمتر به دنبال مصرف سردی‌ها بروند، چون ممکن است بدن‌شان خیلی سرد شود.
آزاردهنده‌ترین فصل برای صفراوی‌ها تابستان است. در این فصل صفراوی‌ها باید تا جایی که می‌توانند مواد غذایی با مزاج سرد و تر (در جدول آمده است) مصرف کنند.
- گرمی نیروی حیات و زندگی است، حالا هر چقدر هم که آزاردهنده باشد. برای اشخاص میانسال و پیر خنثی کردن این گرمی ذاتی بدن‌شان مساوی است با از بین بردن قوه بدنی‌شان به طوری که دیگر قادر به بازیابی آن نیستند! پس در چنین افرادی به جای سردی‌ها بهتر است، خوراکی‌های معتدل (مصرف مواد غذایی همراه با مصلح) مصرف شود.
حال با توجه به این موارد شما می‌توانید نگاهی به جدول مواد غذایی مفید برای صفراوی ها داشته باشید.
جدول مواد غذایی مخصوص افراد با طبع گرم و خشک
| گروه غذایی | مواد غذایی مفید برای صفراوی ها (مواد سرد و تر) | مواد غذایی مضر برای صفراوی ها (مواد گرم و خشک) |
| لبنیات | پنیر، خامه کم چرب، دوغ، ماست، ماست چکیده، سرشیر، شیر پاستوریزه | پنیر کهنه |
| ریشه‌ها | سیب زمینی | پیاز، چغندر، سیر، کلم قمری، موسیر |
| توت‌ها و بذرها | اسفرزه، توت فرنگی | تخم ریحان، فرنجمشک |
| صیفی‌جات | خیار بوته‌ای، کدو، گوجه فرنگی، هندوانه | بادمجان، فلفل سبز |
| سبزی‌ها | اسفناج، بامیه، خرفه، قارچ خوراکی، کاهو، کلم، کاسنی | برگ چغندر، پونه، تره، ترخون، چای سبز، تره تیزک (شاهی)، جعفری، رازیانه، ترب، ریحان، سی‌سنبر، شاه تره، شنبلیله، شوید، کرفس، کنگر آبی، کنگر فرنگی، کنگر وحشی، گزنه، مارچوبه، مرزه، نعناع، والک |
| حبوبات | لوبیا، باقلا تازه، نخود سبز | شاه دانه، نخود |
| میوه‌ها | آلو و آلوچه، زردآلو، پرتقال، دارابی، شفتالو، شلیل، کیوی، لیمو ترش، نارنگی، نارنج، هلو، آناناس | انبه، خرما، به، نارگیل، زیتون |
| گوشت‌ها و منابع پروتئین | انواع ماهی‌ها، سفیده تخم‌مرغ، گوساله، گوشت و تخم پرندگان آبی | آهو، بلدرچین، گوزن، دل، شتر، شترمرغ، قرقاول، غاز، گنجشک، کبوتر، اردک، کبک، خروس، تخم ماهی، کباب |
| ادویه‌ها | - | آویشن، افتیمون، انیسون، اسفند، اسطوخودوس، بادرنجبویه، برگ بو، پونه، تخم کافشه، خردل، دارچین، پیازچه، رزماری، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، زنیان، زیره، فلفل، کاکائو، گلپر، سیاه دانه، میخک، نمک، وانیل، هل، نشاسته، قهوه |
| مغزهای گیاهی | به دانه، تخم کدو، تخم هندوانه | اقسام بزرک، بادام هندی، بادام درختی تلخ، بادام کوهی، بادام شیرین، بلوط خوراکی، بنه (پسته کوهی)، پسته، تخم آفتابگردان، چلغوزه، فندق، گردو |
| غذاهای فرآوری شده | - | روغن زیتون، شکر سفید، شکر سرخ، شیره خرما، عسل |
جدول فوق بدون هیچ دخل و تصرفی از کتاب مزاج شناسی و نسخه‌های استاد خیراندیش به گردآوری جواد علی قلی‌پور اقتباس شده است.
نکاتی پیرامون جدول رژیم غذایی و غذاهای مفید برای صفراوی ها
- مزاج خوراکی‌ها هم درجه‌بندی دارد (از نظر گرمی و سردی، تری و خشکی) و به شرایط آن خوراکی برمی‌گردد. پرتقالی که در شمال کشت شود، کمی متفاوت از پرتقال جنوب است. بادمجانی که در فصول گرم سال کشت شود، متفاوت از بادمجانی است که در فصول سرد کشت می‌شود. سن حیوانی که گوشتش را می‌خوریم، میزان رسیدگی میوه‌ای که مصرف میکنیم و... همه از دیگر عوامل تاثیرگذار روی این موضوع هستند.
- در مورد مزاج غذاهای مختلف نمی‌شود قضاوت قطعی کرد. یک نفر ممکن است خورشت قیمه را با گوشت بره بپزد و یک نفر دیگر با گوشت گوساله، کسی ممکن است دارچین زیادی به غذایش بزند در حالی که یک نفر دیگر علاقه زیادی به مصرف لیمو عمانی دارد.
اگر می‌خواهید مزاج غذایی را متوجه شوید، باید به موادی که برای تهیه آن استفاده شده است، توجه کنید. لازم به ذکر است که اغلب خورشت‌های اصیل ایرانی چنانچه طبق دستور آشپزی اصیل ایرانی درست شوند، مزاج معتدل دارند. - همان طور که جدول بالا را مدنظر دارید، خوب است این را هم بدانید که مواد غذایی با طبع سرد و خشک برای افراد با مزاج گرم و خشک، خشکی آزاردهنده‌ای دارند. مواد غذایی گرم و تر هم از نظر گرمی می‌تواند آن‌ها را اذیت کند. در مقابلش مواد غذایی سرد و تر هم می‌تواند به این افراد سردی و رطوبت زیاد از حد بدهد. چاره چیست؟ اینکه سعی کنید اکثر خوراکی‌ها را با مصلح مصرف کنید و ضمنا در خوردن هیچ چیز هم زیاده‌روی نکنید. این نکته‌ای است که همه مزاج‌ها باید مدنظر داشته باشند.
- در مورد رژیم غذایی متناسب با مزاج‌تان سعی کنید زبان بدن‌تان را بفهمید. بدن شما خودش به شما می‌گوید که چه کار کنید: وقتی یک خوراک سرد و تر می‌خورید و بی‌حال می‌شوید، این یعنی سردی و رطوبت آن خوراک برای شما زیادی است. وقتی مواد غذایی با طبع گرم می‌خورید و خارش می‌گیرید، شب خواب‌های درهم می‌بینید یا بدن‌تان جوش می‌زند؛ این یعنی گرمی آن خوراک برای شما زیاد از حد بوده است.
نکته آخر
توجه داشته باشید، اگر نسبت به همیشه خودتان، خواب‌تان به اندازه باشد، اشتهای متناسبی داشته باشید، سرحال و خوش اخلاق بوده و جنب و جوش خوبی داشته باشید، راه تعادل را در پیش گرفته‌اید و این بهترین راه است.
