د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش، دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
یکی از آداب و اقدامات رایج در فرهنگ زندگی سالم ایرانی اسلامی، بادکش گذاری و حجامت بوده که در کنار سایر اجزای زندگی، مورد توجه قرار می گرفته و به این وسیله در حفظ سلامتی و بالا نگه داشتن کیفیت سلامت و زندگی تأثیر زیادی داشته است.
بادکش گذاری را می توان در مقوله حرکات بدنی (که به طور غیر فعالانه و توسط شخص دیگری روی بدن انسان صورت می گیرد) به حساب آورد و اگر با خونگیری همراه شود، به عنوان نوعی روش پاکسازی و دفع مواد زائد از بدن محسوب می شود.
گرچه تاثیرات و فواید این اعمال بسیار بیشتر از این است که در این دو مقوله محدود شوند.
فواید بادکش و حجامت
بخش قابل توجهی از مشکلاتی چون خستگی های مزمن، دردهای مبهم بدنی، حالت های آزار دهنده درونی، احساس باد یا دردهای مهاجر در بدن، گرفتگی ها یا دردهای عضلانی مفصلی، التهابات بافت های نرم و زیر پوستی یا عمقی بدن، نقایص ناشی از ضعف خونرسانی یا تمرکزی سیستم دفاعی یا مدیریتی بدن به یک عضو یا منطقه و یا برخی بیماری‌های پیچیده تر و تخصصی را می توان در کنار رعایت سایر اصول حفظ سلامتی، با انجام عمل بادکش و حجامت تخفیف یا بهبود بخشید.
با توجه به سادگی نسبی این عمل چه در مرحله یادگیری و چه در مقام اجرا، می توان با در نظر گرفتن ظرافت ها و احتیاط‌های لازم، این توانمندی را به خانواده ها و عموم مردم انتقال داد تا از فواید آن بهره مند شوند و بتوانند برای تخفیف یا رفع مشکلات کوچک و ساده از آن استفاده کنند و مراجعات مکرر و غیر ضروری به سیستم بهداشتی درمانی کشور که هزینه های مختلفی برای مردم و سیستم در پی خواهد داشت را کاهش دهند.
بدیهی است که در مواقع بروز بیماری حاد، شدید، طولانی، ناشناخته به خصوص تهدید کننده حیات، حتماً و قطعاً باید به پزشک حاذق مراجعه نمود و هیچگاه داشتن اطلاعات یا توانمندی های موردی در حیطه پزشکی نمی تواند شخص را از مراجعه به طبیب که سال ها عمر و تجربه خود را در این راه صرف نموده است بی نیاز نماید.
اهمیت زمان حجامت بر اساس فصل
دو زمان در سال از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است: قبل از پاییز و قبل از بهار، چون دمای هوا به شدت تغییر می‌کند (اما بین فصول پاییز و زمستان یا بین بهار و تابستان تغییر حرارتی شاید خیلی نباشد)، بنابراین تدابیر این دو زمان هم بسیار مهم است.
در زمستان اجازه خوردن غذای نسبتاً زیاد یا پرانرژی داده می‌شود، اما در بهار نه! بهار، بیشتر فصل پاکسازی بدن از مواد زائد جمع شده در بدن بر اثر مصرف مواد سنگین در فصل زمستان می‌باشد.
فصل بهار دارای مزاج گرم و تر است و حرارت و رطوبت نسبتاً بالایی دارد. در اوایل بهار، تاکید بر ورود مواد به بدن نیست، بلکه بر خروج مواد زائد از بدن است.
به همین علت استفاده از ملین ها، قی آورها، حجامت (خروج خون از بدن) و اهدای خون توصیه شده است.
با این کار بسیاری از موارد آلرژی اوایل بهار یا اواخر زمستان و جوش و دمل‌های بهار اتفاق نمی‌افتد.
دلیل این جوش‌ها در بهار این است که افراد در زمستان پرخوری کرده‌اند اما به دلیل سرمای زمستان و سکون نسبی این مواد در بدن، علائمی دیده نمی‌شود. در بهار چون هوا گرم می‌شود، این مواد جمع شده و رسوب کرده از قبل در بدن، شروع به حرکت در بدن می‌کنند و با تحریک سیستم ایمنی ایجاد جوش، عطسه، تحریک پوست، تحریک سیستم تنفسی، آبریزش، تنگسی نفس و کهیر (علائم حساسیت و آلرژی) می‌کنند. بروز و شدت بیماری ها در افرادی که مزاجشان گرم و تر است بیشتر مشاهده می شود.
در واقع این افراد در این فصل بیشتر مستعد ابتلا به بیماری ها و عارضه هایی نظیر احساس سنگینی و خواب آلودگی شدید، حساسیت و آبریزش بینی و بروز جوش می شوند.
برای پیشگیری از این عارضه ها افراد باید سعی کنند با ورزش کردن و تغذیه مناسب مانند غذاهای سبک، میوه و سبزی، انواع آش و سوپ، آبلیمو و آبغوره، و همچنین خودداری از مصرف بیش از حد مواد غذایی نظیر غذاهای سنگین، چرب و سرخ شده، برنج و نان، شیرینی ها، گوشت قرمز، به پاکسازی بدنشان از مواد زائد کمک کنند.
در طب سنتی انجام عمل حجامت و اهداء خون در فصل بهار بسیار تاکید شده است، چرا که باعث خروج مواد زائد از بدن و کاهش عوارض ذکر شده می شود.
انتهای تابستان نیز زمان بسیار خوبی برای حجامت است، مخصوصاً برای گرم مزاجان یا کسانی که به تجویز پزشک توصیه به حجامت شده اند. هدف از این کار خروج صفرا و مواد زائد و اصطلاحاً سوخته تجمع یافته در خون و بدن به دلیل گرمای تابستان و جلوگیری از رسوب آنها در بدن بدنبال سرمای پاییز و زمستان و جلوگیری از بروز برخی مشکلات شایع در پاییز از جمله آلرژی های پاییز و سرماخوردگی ها است.
در فصل زمستان باید فعالیت‌های بدنی و ورزش بیشتر شود و انسان خود را از قرار گرفتن در مقابل باد و سرمای مستقیم مصون بدارد و اقداماتی مثل خونگیری و حجامت را انجام ندهد (مگر در صورت نیاز زیاد با تجویز پزشک)، چون باعث سردتر شدن بدن می‌شوند.
حجامت و روزه داری
روزه و حجامت هر دو از روش‌های پاکسازی بدن هستند و طبق یک قاعده طبی که می‌گوید بهتر است دو عمل پاکسازی به طور همزمان انجام نشود، توصیه می‌شود از انجام این عمل حین روزه داری پرهیز شود مگر در موارد مورد توصیه و تشخیص پزشک. این نکته در مورد فصد و اهدای خون نیز صحیح است.
حجامت در زمان بارداری
خونگیری و حجامت در زمان بارداری نباید انجام شود مگر در موارد خاص به تشخیص پزشک متخصص.
علت این است که بدن مادر مشغول تغذیه و نمو دادن جنین بوده و نباید قوای آن را ضعیف کرد.
جایگاه حجامت در طب‌سنتی ایرانی
حجامت قدمتی طولانی دارد و به زمان باستان برمی گردد، همچنین در طب سنتی ایرانی نیز جایگاه ویژه ای دارد، اما باید توجه کرد که حجامت مساوی با طب سنتی و اسلامی‌نیست، بلکه حجامت یک روش درمانی دستی، و جزئی از درمان در طب سنتی است.
در طب سنتی ایرانی برای درمان بیماری ها، ابتدا باید اصول سبک زندگی شامل خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، شرایط محیطی، ورزش، خواب، دفعی‌ات و رخدادهای روانی مورد توجه قرار گیرد؛ سپس می‌توان از داروهای مطرح در طب سنتی با منشاء گیاهی، حیوانی یا معدنی استفاده کرد (با اولویت داروهای مفرد و ضعیف در برابر داروهای مرکب و قوی) و در نهایت به درمان های دستی مثل ماساژ و خون‌گیریاز طریق فصد، زالو و حجامت پرداخت.
متاسفانه برخی حجامت را مساوی با مبتلا شدن فرد به بیماری هایی مثل هپاتیت و ایدز عنوان می کنند که این نظریه کاملاً غلط است، چون حجامت در حال حاضر توسط یا تحت نظر پزشکان متخصص و وسایل کاملاً استریل و بهداشتی در مطب‌ها و درمانگاه های استاندارد انجام می شود.
ضمن اینکه اگر این نظریه درست باشد، پس باید بگوییم هر فردی که آمپول می زند یا به دندانپزشکی مراجعه می کند هم باید به بیماری های فوق مبتلا شده باشد، چون ممکن است این وسایل غیراستریل باشند؛ به طور کلی این حرف هیچ دلیل علمی‌و منطقی ندارد.
خون‌گیریو اهدای آن، با حجامت کردن دو مقوله کاملاً جدا هستند که هر کدام فوائد خاص خود را دارند و ما اصلاً مخالف اهدای خون نیستیم اما معتقدیم حجامت برای افراد حائز شرایط، مفیدتر است.
آیا حجامت‌های بی‌جا ضرر دارد؟
حجامت‌های بی‌جا و بیش از حد مضر هستند. وقتی حتی آب خوردن بی‌جا نیز می‌تواند مضر باشد (که در تحقیقات جدید در دنیا به اثبات رسیده است) حجامت جای خود را دارد.
گاهی حجامت برای شخصی مضر است اما او به اشتباه انجام داده و حتی احساس بهبود می‌کند، باید توجه داشت وقتی خونی از فرد گرفته می شود، گاهی مریض از لحاظ روانی فکر می‌کند مشکلاتش خوب شده است در صورتی که در بلند مدت عوارض خود را نشان می دهد؛ لذا احساس بهبود نمی‌تواند ملاک مناسب و کافی برای مفید بودن حجامت باشد.
نوع، محل، تعداد و شدت حجامت و خونگیری، فقط باید توسط پزشک متبحر در طب سنتی تعیین و اجرا شود و لاغیر. حجامت برای افراد دارای ضعف یا کم خونی، کم سن یا مسن، خیلی لاغر یا چاق، با مزاج سرد و نیز افراد دارای خشکی مزاج مضر است که این شامل 60 - 80 درصد انسان‌ها می‌شود!
پس نباید توصیه عمومی‌کرد که همه برای حفظ سلامتی یا درمان بیماری‌ها حجامت کنند و نباید احادیثی را هم که ممکن است سندیت یا تفسیر درستی ندارند دستاویز قرار داد.
آیا حجامت می تواند جایگزین واکسیناسیون شود؟
نه حجامت و نه هیچ عمل دیگری نمی تواند جایگزین واکسیناسیون شود.
این به هیچ وجه به معنی غیر مفید بودن حجامت و سایر رویکردهای طب سنتی نیست، بلکه به جایگاه و کاربرد اختصاصی هر روش بر می گردد.
اگر این سخنان بی‌اساس درست باشد که نیست، می بایستی دست کم انجام حجامت مانع از بروز اپیدمی های هولناک بیماری هایی چون آبله در بین مردم شده باشد در صورتی که به گواهی اسناد و مدارک تاریخی ، هر ساله بروز بیماری های عفونی همچون آبله در بین مردم باعث کشتارهایی غیر قابل تصوّر می شده است.
در حالی که امروزه با انجام واکسیناسیون، حتی برخی از این بیماری ها به طور کامل از صفحه روزگار محو شده اند. دیده شده عده ای ادعا می کنند که استفاده از شیر مادر به تنهایی یا آغوز، باعث ایجاد ایمنی در نوزادان شده، تا حدی که نیاز به واکسیناسیون را از بین می برد؛ در نقض این ادعا همین بس که این راهکارها در زمان های قدیم هم بوده، ولی مانع از ظهور بیماری نمی شدند.
بزرگنمایی در رابطه با حجامت
بزرگنمایی درباره حجامت مردم ما را به دردسر می‌اندازد. همانگونه که قبلاً گفته شد، در طب سنتی ایران به حجامت تاکید شده است، ولی فقط به عنوان یکی از روش‌های درمانی.
این کار در صورتی که با نظر پزشک خبره، آگاه و مکان مورد تأیید از نظر استانداردهای درمانی انجام شود، می‌تواند روشی کمک کننده در پیشگیری و درمان بیماری‌ها باشد.
ولی انجام بی رویه و عنان گسیخته آن که گاهی در جامعه می‌بینیم، می‌تواند بسیار مضر باشد.
این در حالی است که برخی دیگر از کسانی که در زمینه طب سنتی فعالیت می‌کنند بر این باورند که دانشکده‌های طب سنتی زیر نظر طب غربی و دانشگاه‌های علوم پزشکی راه اندازی شده‌اند و این طب را با دیدگاه دیگری به مردم نشان می‌دهند و تأثیر گذاری حجامت را در پیشگیری و درمان نمی‌پذیرند.
این گروه از درمانگران طب سنتی حجامت را از ارکان روش‌های درمانی و اعمال یداوی در طب ایرانی و اسلامی‌می‌دانند.
حجامت در جایگاه خود روش درمانی مفیدی است و در عین حال می‌تواند مضر باشد. ادعاهای بی‌جا درباره اینکه طب سنتی می‌تواند جایگزین واکسیناسیون باشد یا اینکه به تنهایی به عنوان درمان اصلی بسیاری از بیماری‌ها مؤثر است، اغراق آمیز است.
این صحیح نیست که بدون ویزیت بیمار، حجامت تجویز شود.
در طب کلاسیک پزشک پیش از تجویز هر گونه روش درمانی، باید بیمار را معاینه کند و براساس آن و اطلاعاتی که از بدن فرد به دست می‌آورد در مورد چگونگی درمان او تصمیم می‌گیرد.
در طب سنتی هم باید پزشک آگاه، علائم فرد را دقیقاً مورد بررسی و معاینه قرار دهد و بر اساس شرایط فرد و بیماری او از روش های مختلف درمانی که یکی از آنها می تواند حجامت باشد، استفاده کند.
حجامت مانند سایر خدمات درمانی باید در محیطی با استاندارهای بهداشتی انجام شود.
اگرچه در فصل بهار به علت تغییراتی در بدن، احتمال نیاز به حجامت بیشتر است، ولی حتماً برای انجام حجامت فصل بهار هم بایستی با پزشک مشورت کرد.
توصیه عام به حجامت در بهار برای همه صحیح نیست؛ چرا که نمی‌توان گفت همه گروه‌های سنی بدون هیچ مانعی می‌توانند در این فصل حجامت انجام دهند.
احتمال اینکه افراد در فصل بهار نیاز به حجامت داشته باشند نسبت به سایر فصل‌ها بیشتر است ولی باز هم اینکه بگوییم مانعی برای حجامت تمام افراد در فصل بهار وجود ندارد، درست نیست و لازم است پزشک پیش از حجامت فرد را معاینه کند.
حجامت در درمان جوش صورت
در حال حاضر باور غلطی که به نام طب سنتی در زمینه درمان جوش صورت وجود دارد این است که گفته می‌شود خوردن گرمیجات سبب بروز این مشکل می‌شود، در حالی که همیشه این مسئله برای همه افراد صدق نمی‌کند.
تجمع هر چهار خلط صفرا، دم، سودا و بلغم در بدن ایجاد جوش می‌کند و بنابراین برای درمان باید ابتدا علت را ریشه‌یابی کرد.
افزایش خلط صفرا در افراد دارای مزاج گرم و خشک شایع بوده و این مسئله سبب ایجاد جوش‌های ریز پراکنده در صورت، بین دو کتف و بالای گردن می‌شود و در صورتی که این خلط در بدن بیش از حد باشد، سبب بروز کهیر نیز خواهد شد.
افزایش خلط دم سبب ایجاد جوش‌های درشت چرکی و خونریزی دهنده می‌شود که اصولاً جای عمیقی را بر صورت به جای می‌گذارد که با خوردن غذاهایی همچون مصرف بیش از حد آبگوشت و کله‌پاچه بروز می‌کند.
جوش‌هایی که به دلیل افزایش خلط بلغم در بدن بروز می‌یابد اصولاً زیرپوستی بوده و سر سفید است.
افزایش خلط سودا نیز در مزاج‌های سرد و خشک و با مصرف فست‌فود و غذاهای مانده و کنسروی ایجاد می‌شوند که اصولاً سرسیاه و زیرپوستی هستند.
البته به دنبال ماندن مواد زائد در بدن به تدریج ممکن است جوش‌ها تغییر ماهیت داده و رنگ آنها عوض شود. افراد باید برای درمان جوش حتماً به پزشک مراجعه کنند و به جست‌وجوی اینترنتی به عنوان راهکاری برای درمان اکتفا نکنند.
انداختن زالو و حجامت قدم اول درمان جوش نیست و اگر ندانسته این کار انجام گیرد، عوارض بیشتری را در بر خواهد داشت.
بیشتر بخوانید:
