زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمردی

تحریریه زندگی آنلاین : دکترسیدمنصور رایگانی اول دیماه 1343 در استان کهگیلویه و بویر احمد شهرستان کهگیلویه متولد شد. مرحوم پدر ایشان حجت الاسلام و المسلمین حاج سید محمود رایگانی، روحانی و از افراد سرشناس جنوب کشور بودند. وی  دوران کودکی تا سال دوم دبستان را در شهرستان کهگیلویه روستای خلیفه ای و شهر سوق گذراند و از آنجایی که پدر ایشان به عنوان روحانی، مسئولیت دینی و مذهبی شهرستان رامهرمز خوزستان را بر عهده گرفت آنان در سال 1350 به این منطقه مهاجرت کردند و تا سال 1359 که پدر به شهادت رسید آنجا بودند. سید منصور رایگانی و خانواده از آغاز سال 1359 به اصفهان مهاجرت کردند تا اینکه وی سال 1362 در رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز پذیرفته شد و تا سال 1369 به تحصیل طب عمومی ادامه داد. وی در امتداد مسیر تحصیلی موفق به اخذ پذیرش دستیاری تخصصی در رشته طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شیراز شد و این دوران  تا سال 1373 بطول انجامید. وی همان سال پس از شرکت در آزمون برد تخصصی این رشته، موفق به کسب رتبه نخست کشوری برد تخصص شد.

با این مقدمه به گفتگو با دکتر سید منصور رایگانی، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، رییس انجمن علمی طب فیزیکی، توانبخشی و الکترودیاگنوز ایران، دبیر دانشنامه (بورد) تخصصی رشته طب فیزیکی و توانبخشی ایران ، استاد تمام و مدیرگروه طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رئیس مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رییس بخش طب فیزیکی و توانبخشی مرکز پزشکی شهداء تجریش،  مردی پرتلاش و خستگی ناپذیر که فرصت ها را جهت توسعه این رشته تخصصی، آموزش به دانش پژوهان و درمان بیماران از دست نداده است، پرداختیم.

بیشتربخوانید:

این خوراکی ها درد زانو و استخوان ها را زیاد می‌کند

ایجاد رشته تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی در دانشگاه

از آنجایی که جناب استاد دکتر سید محمود طباطبایی رییس وقت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تمایل به راه اندازی دوره آموزشی دستیاری تخصصی  این رشته در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را داشتند،  پیشنهاد شد تا من فعالیتهای علمی، آموزشی و درمانی خود را در این دانشگاه آغاز کنم. تا آن زمان دانشگاه دیگری بجز دانشگاه علوم پزشکی شیراز و علوم پزشکی ارتش دوره آموزشی تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی را نداشتند.

آن زمان که من در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و بیمارستان شهدا تجریش مشغول فعالیت شدم، زنده یاد استاد دکتر بهرام جفرودی که از فارغ التحصیلان دانشگاه نیویورک آمریکا و مک گیل کانادا بودند از سال 1350 در این مرکز درمانی تشریف داشتند. ایشان طی سال های حضورشان  به فعالیت های درمانی و آموزش دانشجویان پزشکی و دستیاران رشته های دیگر می پرداختند.

بنیه علمی را از سال 1373 تا سال 1375 با هماهنگی ایشان تقویت کرده و زیرساخت ها را جهت پذیرش دستیار تخصصی رشته طب فیزیکی و توانبخشی نهادینه کردیم و در نهایت از سال 1376 با ورود استاد دکتر محمد حسن بهرامی و تکمیل کادر علمی، اقدام به پذیرش دستیار تخصصی این رشته در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نمودیم.

من طی این مدت حدود سه دهه در خدمت دانشگاه بودم و ضمن انجام فعالیتهای درمانی برای بیماران به اقدامات علمی، آموزشی و پژوهشی همچنین تربیت دستیاران تخصصی نیز مشغول هستیم. طی این سالها نزدیک به یکصد فارغ التحصیل داشتیم و سه دوره که الان در دوره چهارم آن هستیم، فلوشیپ (دوره تکمیلی تخصصی)  طب توانبخشی ضایعات نخاعی وستون فقرات پذیرش داریم و مسیر را جهت خدمت این عزیزان به جامعه هموار میکنیم. در حال حاضر با همکاری  12 عضو هیئت علمی و 30 نفر دستیار تخصصی و دو نفر فلوشیپ مشغول ارائه خدمات درمانی، آموزشی و پژوهشی در این دانشگاه هستیم.

ریاست انجمن علمی طب فیزیکی، توانبخشی و الکترودیاگنوز ایران

من پس از فارغ تحصیلی عضو انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران شدم و فعالیتهای علمی، آموزشی و حرفه ای را از همان زمان در هیات مدیره انجمن آغاز کردم؛  دو دوره دبیر انجمن  طب فیزیکی و توانبخشی ایران بودم و اکنون نیزریاست این انجمن را بر عهده دارم و در حال ارائه خدمت به مردم در حیطه های مختلف هستم.

در انجمن کارهای مختلفی انجام میشود که یکی از آنها مشارکت در تدوین کوریکولوم های علمی و آموزشی است، تدوین و تعریف استانداردها و شناسنامه های خدمت در این رشته، برگزاری کنگره ها، سمینار ها و سمپوزیوم ها همچنین اشاعه تازه های علمی و حرفه ای به همکاران در رده های مختلف علمی و آموزشی در کشور از دیگر فعالیت های انجمن است که به همت همکاران انجام می شود.

برقراری ارتباطات بین المللی بخش دیگری از فعالیتهای انجمن است؛ با انجمن جهانی طب فیزیکی و توانبخشی سالهاست که در ارتباط و تعامل هستیم. من عضو کمیته آموزش و کمیته انتشارات انجمن جهانی طب فیزیکی و توانبخشی هستم و انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران از بدو تاسیس انجمن جهانی در  بیست و پنج سال اخیر همکاری نزدیک و مستمری با این انجمن نیز داشته است. تقریبا هر سال در مجامع و کنگره های علمی و بین المللی انجمن جهانی مشارکت و حضور داشتیم؛ طی این سالها نقش موثری از جمله کمک به تدوین کوریکولوم جهانی آموزش طب فیزیکی و توانبخشی داشتیم و توانستیم موضوعات مهمی که در ایران مورد توجه قرار دارد نیز وارد کوریکولوم آموزشی این رشته در انجمن جهانی طب فیزیکی و توانبخشی کنیم؛ بدین ترتیب جایگاه ویژه و شناخته شده ای در انجمن جهانی داریم.

در حیطه دانشنامه (بورد تخصصی) فعالیتهای آموزشی که در سراسر کشور شکل میگیرد بخصوص در مورد مشاوره پیرامون برنامه های آموزشی کشوری در حیطه های مختلف و همچنین تدوین کوریکولوم این رشته، برگزاری آزمون های سالیانه تخصصی، امتحانات ارتقاء و گواهینامه تخصصی نیز  بخشی از فعالیتهای من در این حوزه است.

علاوه بر فعالیتهای پژوهشی مستمر، به دلیل اهمیت و ضرورت فعالیتهای متمرکز، و جهت دار علمی و پژوهشی، اقدام به تاسیس مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در اوایل دهه نود شدیم که جزء معدود مراکز با این نام است و تا کنون ده ها مقاله علمی بین المللی، کتاب، سمپوزیوم، کارگاه آموزشی و سمینارهای مختلف را با  مشارکت و حمایت این مرکز تحقیقات برگزار کردیم. ویژگی این مرکز تحقیقاتی استقرار آن در مرکز بخش آموزشی و درمانی مرکز پزشکی شهدای تجریش است که فرصت آموزشی، تحقیقاتی و درمانی را با وجود این مرکز تقویت کرده است. از جمله عملکردهای شاخص این مرکز مورد استناد گرفتن مقاله تحقیقاتی این مرکز در باره بکارگیری محصول پی آرپی در درمان آرتروز زانوتوسط آخرین گایدلاین انجمن جراحان ارتوپدی آمریکا در درمان این بیماری است.

بیشتربخوانید:

توصیه های مهم برای مراقبت از ستون فقرات

تخصص طب فیزیکی و توانبخشی، دانشی کاربردی و اثرگذار  

سالهایی که من این رشته را انتخاب و در آن تحصیل کردم همانند امروز رشته طب فیزیکی و توانبخشی شناخته شده نبود و جایگاه فعلی را نیز نداشت. اکنون این رشته جز پنج رشته برتر در میان رشته های مورد انتخاب رزیدنتی برای ادامه تحصیل در کشور است. شاید یکی از دلایل گرایش به این رشته آن باشد که طیف و تنوع ارائه خدمات در گروه های مختلف سنی در آن بالاست و با وجود درگیری کمتر با موارد حاد و اورژانسی فرصت ارائه خدمات متنوع برای تشخیص، درمان و توانبخشی بیماران را مهیا میکند. هر قسمت از این رشته قابلیت کار برای گروه هدف خود را دارد. میتوان بنا به شرایط بیماران نیازمند به خدمات تشخیصی مانند الکترودیاگنوز، بیماران مبتلا به دردهای اسکلتی عضلانی خدمات طب فیزیکی و بیماران مبتلا به سکته مغزی، ام.اس، ضایعات نخاعی، میوپاتی، پارکینسون، قطع عضو و موارد مشابه دراطفال و بزرگسالان خدمات توانبخشی را ارائه داد. همه عوامل دست به دست هم میدهد که رشته تخصصی طب فیزیکی وتوانبخشی جاذبه های خاص خود را داشته باشد تا افراد بنابه ویژگی های فردی و گرایشات حرفه ای این رشته را انتخاب کنند. شاید مجموعه ای از این دلایل باعث شد که من هم به این رشته گرایش پیدا کنم. از همان ابتدا که وارد این رشته شدم تلاش کردیم تا تغییر و تحولاتی در آن ایجاد کنیم و خدمات آن را گسترش بدهیم که از حالت تک بعدی خارج شود تا بتوانیم مجموعه خدمات مورد نیاز بیماران در طیف های مختلف را بطور مفصل تر ارائه دهیم.

خوشبختانه اکنون در یازده دانشگاه علوم پزشکی سراسر کشور دوره تخصصی دستیاری ( رزیدنتی )رشته طب فیزیکی و توانبخشی برقرار است و هیچ وقت ظرفیت دستیاری این رشته خالی نمی ماند. و رشته ای رقابتی محسوب شده است.

تولد رشته طب فیزیکی و توانبخشی در دنیا

طب توانبخشی، طب فیزیکی یا در اصطلاح کامل طب فیزیکی و توانبخشی  که در ایران با این عنوان بین مردم شناخته شده است، بعد از جنگ جهانی دوم در سال 1948 بورد تخصصی این رشته بطور رسمی در آمریکا پایه گذاری شد و بیش از هفتاد سال است که بعنوان یک رشته تخصصی مستقل شناخته شده است؛  در زمینه طب فیزیکی و توانبخشی در گذشته فعالیتهایی وجود داشت و حتی در کشورهای اسکاندیناوی پزشکان از ابزار و تجهیزات فیزیکی لازم و مرسوم برای درمان استفاده میکردند. بعضی افراد بدون اینکه پزشک باشند کارهای حرکت درمانی، نرمش و ورزش برای افراد توصیه میکردند اما بطور رسمی بعد از جنگ جهانی دوم این موضوع جدی تر پیگیری شد. چند عامل موجب جلب توجه و استقلال این رشته بود؛ یکی شیوع بیماری فلج اطفال و افزایش میزان معلولیتها، نکته دیگر جنگ جهانی دوم و معلولیت های مختلف مجروحان ناشی از جنگ مانند، ضایعات نخاعی، ضربات مغزی و آسیب یا قطع اندام ها بود که موجب احساس نیاز بیش از پیش برای ایجاد یک تخصص جهت رسیدگی به این افراد گردید.

از آن زمان به بعد این رشته یک سیر پیش رونده داشت بگونه ای که با گذشت هر دهه شاهد تحولات چشمگیری بودیم. به عنوان مثال تا اوائل دهه 1950بیشتر در حیطه توانبخشی اعم از اندام های مصنوعی، ضایعات نخاعی، سکته مغزی، ضایعه مغزی و انواع میوپاتی و نوروپاتی ها فعالیت می شد. ولی از اواسط  دهه پنجاه حیطه الکترودیاگنوز(نوار عصب و عضله) وارد این حیطه شد. از دهه شصت میلادی اقدامات فیزیکی برای مقابله با درد مورد توجه قرار گرفت همچنین  روی بیماری های تحلیل برنده سیستم اسکلتی عضلانی تمرکز بیشتری ایجاد شد. از دهه نود میلادی به بعد اقدامات مداخله ای طب فیزیکی و توانبخشی در ستون فقرات و اندام مورد توجه قرار گرفت یعنی تزریق یا انتقال داروهای مورد نظر به نواحی ستون فقرات و اعصاب محیطی در برنامه های درمانی وارد شد و اقدامات غیر تهاجمی مورد توجه قرار گرفت. دهه 2010 به بعد حیطه سونوگرافی اسکلتی-عضلانی و طب بازساختی و استفاده از سلولهای بنیادین در این مسیر جایگاه خاصی پیدا کرد.

بیشتربخوانید:

چه کنیم دچار دردهای ستون فقرات نشویم؟

اگر بخواهیم از ستون های این رشته  نام ببریم باید به حیطه الکترودیاگنوز اشاره کرد که یکی از حیطه های مهم برای تشخیص بیماری در بیماران دچار ضعف و اختلالات عصب و عضله و انواعی از بیماری های مختل کننده حرکت هستند که منشا و علت بروز آن  یا در عضله یا در عصب و یا درنخاع و مغز است. یکی از راه های تشخیص بیماری و تعیین منشاء بروز آن استفاده از ابزار تشخیصی الکترودیاگنوز است. ضعف در اندام ، گزگز یا مورمور شدن اندام ها، لاغری اندام و یا عدم تعادل حاکی از بیماری های مختلفی در بدن است که برای تشخیص افتراقی و رسیدن به نتیجه نهایی از را ه های مختلفی میتوان بهره گرفت که یکی از این مسیر های تشخیصی تکنیک الکترودیاگنوز و گرفتن نوار عصب و عضله است که دو گروه تخصصی یعنی نورولوژیست ها یا همان متخصصان مغز و اعصاب و متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی برای تشخیص بیماری ها بطور معمول استفاده میکنند؛. البته پزشکان تخصص های دیگر مانند ارتوپدی، جراحی اعصاب، روماتولوژی و دیگران هم در صورت لزوم برای تایید در تشخیص، بیماران را جهت انجام بررسی های الکترودیاگنوز ارجاع میدهند که با بررسی لازم میتوان به محل اصلی بروز مشکل پی برد و متوجه شد علت اصلی بروز این علائم کجاست؛ مثلا عامل ایجاد گزگز انگشتان، درگیری عصب در مچ دست، آرنج، مهره های گردن یا نخاع است؟ در حیطه الکترودیاگنوز چند روش شامل  "االکترومیوگرافی،  بررسی هدایت عصبی و پتانسیلهای برانگیخته" وجود دارند تا وضعیت اعصاب محیطی، عضلات و سیستم اعصاب مرکزی بیماربررسی می شود.

تکنیک "الکترومیوگرافی" برپایه وارد کردن نوعی سوزن مخصوص در عضله جهت بررسی عملکرد عضلات است. تکنیک "بررسی هدایت عصبی" بررسی فعالیتهای عصب از طریق سطح با تحریک الکتریکی و ثبت آن است. اگر اختلال در ناحیه نخاع و مغز منشاء دارد باید از تکنیک پتانسیلهای برانگیخته بهره گرفت که شامل : "وی.ای.پی"، "ای.بی.آر"، "اس.ای.پی" و "ام.ای.پی" است که تکنیکهای مفصلی دارد؛ مجموعه آنچه گفته شد در حیطه الکترودیاگنوز و محدوده فعالیت متخصصان نورولوژی و طب فیزیکی و توانبخشی است.

حیطه دیگر فعالیت در این رشته تخصصی در زمینه دردهای اسکلتی، عضلانی و عصبی شامل سردرد، گردن درد، کمردرد، شانه درد، زانو درد و اختلالات استخوانی و مفصلی است. آرتروز، گرفتگی عصب، التهاب تاندون، بورسیت، ضایعات ورزشی، کمردرد، دردهای مکانیکال و یا بیرون زدگی یا فتق دیسک گردن و کمر، پوکی استخوان، دردها و بیماریهای ناشی از فعالیتهای ورزشی و شغلی همه اینها دردهایی را ایجاد میکند که وجه تمایز آنان در تشخیص و درمان آن یا ارجاع به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، این است که نیاز به جراحی ندارند و توسط همکارانم با بهره گیری از ابزار ها و تکنیک های مختلف قابلیت درمان دارد. در اینباره تنوع درمان گسترده و زیاد است چون هم میتوان دارو تجویز کرد، تزریق انجام داد، ورزشهای خاص به بیمار آموزش داد، تکنیکهای درمان با دست یا در اصطلاح مانیپولاسیون اجرا کرد، اقدامات فیزیکال تراپی مانند انواع لیزر یا امواج شوک دهنده پیشنهاد داد. میتوان تزریق به اشکال غیر تهاجمی در موضع مورد نظر تحت راهنمایی و هدایت سونوگرافی، سی تی اسکن وسی آرم در ستون فقرات یا مفصل مربوطه انجام داد و در صورت عدم موفقیت در درمان به جراح ارجاع کرد.(این حیطه درمان غیر جراحی محسوب میشود)

بیشتربخوانید:

درمان درد سیاتیک

پایه و ستون  دیگر در این رشته تخصص حیطه توانبخشی است که کار تیمی محسوب میشود. یک رهبر یعنی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در این تیم وجود دارد و همکاران فیزیوتراپیست، کاردرمان، ارتوتیست (ارتوپدی فنی)، گفتاردرمانگر، پرستار توانبخشی، روانشناس و مشاور شغلی، کارشناس تغذیه، مددکار اجتماعی... در این مجموعه تحت عنوان تیم توانبخشی قرار دارند و برای یک فرد دچار ناتوانی مثل ضایعه نخاعی، سکته مغزی، ام اس، ضربه مغزی، پارکینسون، نوروپاتی، میوپاتی و حتی بیماریهای قلبی و ریوی اقدامات لازم انجام میشود. در این نوع بیماریها دراغلب موارد، نهایت اقدامات درمانی صورت گرفته است و اقدامی دیگری باقی نمانده مگر اقدامات توانبخشی که بصورت کار گروهی صورت میگیرد. این اقدامات در جهت رساندن فرد دچار ناتوانی به حدی از استقلال برسد که بتواند حد اقل کارهای شخصی خود را به راحتی انجام دهد. و در نهایت بتواند به توانمندی لازم جهت انجام کار در اجتماع بر اساس شرایط موجود خود برسد. وقتی مصدوم از بخش های جراحی مغز واعصاب، نورولوژی، ارتوپدی یا روماتولوژی ترخیص شد واقدامات جراحی و غیر جراحی حاد پایان یافت، بیمارلازم است مدت محدودی در بخش های تحت حاد توانبخشی بستری شود تا اقدامات لازم توانبخشی برای او انجام گیرد و  آماده برگشت به اجتماع گردد و مراحل بعدی خدمات توانبخشی اجتماعی را دریافت کند. در این قسمت هنوز به صورت جامع در کشور موفق نبودیم؛ اگرچه طی یکی دو سال اخیر اقداماتی صورت گرفته و زیر ساخت نرم افزاری ، بخشنامه، آیین نامه ، شناسنامه خدمت که تا پیش از این وجود نداشت، اخیرا ابلاغ شده و بیمارستان های بالای صد تخت بستری باید بخش توانبخشی داشته باشند اما ساختار فیزیکی لازم جهت ارائه این خدمات به اینگونه بیماران هنوز به صورت کامل مهیا نیست. الان بیماران سکته مغزی یا ضایعه نخاعی پس از اتمام درمان های اولیه و بهبودی ترخیص میشوند و از خدمات توانبخشی بنا به نوع ضایعه و نیاز ضروری خود بصورت کامل بهره مند نیستند که باید این روند هرچه سریعتر در مراکز درمانی کشور اصلاح شود. امیدواریم با اقدامات اخیر وزارت بهداشت و حمایتهایی که اخیرا سازمان بیمه سلامت انجام داده و جای تشکر دارد، هر چه سریعتر شاهد اتفاقات جدید برای اینگونه مصدومان در کشور باشیم. البته پوشش بیمه ای متناسب برای دریافت خدمات توانبخشی وجود ندارد تا ارائه دهندگان خدمت انگیزه و امکان ارائه خدمت داشته باشند.

کمبود متخصص در رشته طب فیزیکی و توانبخشی

الان نزدیک به هفتصد و پنجاه نفر متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ثبت شده و فعال در سراسر کشور داریم و اکثر قریب به اتفاق این عزیزان عضو انجمن هستند. تقریبا در اکثر شهرستان های کشور متخصص این رشته وجود دارد ولی مراکز آموزش دستیاری مشخص و محدود است که پنج مرکز آموزشی در شهر تهران وجود دارد و بقیه  در اصفهان، اهواز، شیراز ، تبریز، یزد و همدان جهت پذیرش و تربیت دستیاران تخصصی این رشته اقدام میکنند. ولی بر اساس بررسی ها  در مجموع حدود دوهزار نفر متخصص این رشته در کشور نیاز است. با وجود نیاز کشور به این دانش آموختگان، تعداد ظرفیت پذیرش دانشگاهی آن افزایش یافته است. عواملی چون رشد جمعیت و سالمندی جامعه، بروز حوادث، سوانح و بلایای طبیعی، تروما و تصادفات... در افزایش ظرفیت پذیرش نقش داشته است. این رشته تنها رشته ای است که بر اساس افزایش امید به زندگی و رشد جمعیت نیاز به دریافت خدمات آن روز افزون است. به عبارتی: توانبخشی نیاز امروز و پزشکی فردای دنیا ست.

در تهران دانشگاه های علوم پزشکی شهید بهشتی، علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی ایران، و دانشگاه های علوم پزشکی ارتش و بقیه الله مشغول آموزش دستیاری تخصصی هستند. مردم میتوانند با مراجعه به سایت انجمن و درج نام پزشک یا شهر محل سکونت خود، اطلاعات و نشانی مطب هر متخصص طب فیزیکی و توانبخشی را کسب کنند.

طب فیزیکی و توانبخشی یک رشته تخصصی برای ارائه خدمات و کارهای تیمی و گروهی است. بیمار در مرکز این تیم واقع شده و اعضا تیم  درمانی در رشته ها و گرایش های مختلف طبق وظایف خود با مدیریت و رهبری یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی درمان مورد نیاز را ارائه میکنند.

 وجه تمایز متخصص این رشته با سایر همکاران گروه توانبخشی این است که پزشک متخصص کسی است که بیمار ابتدا به پزشک مراجعه میکند و خط اول  تشخیص و تعیین خطوط درمان بیماری  پزشک است. وقتی پزشک به تشخیص رسید، تعیین تکلیف میشود. گاهی متخصص هنگام معاینه و تشخیص به این نتیجه میرسد که بیمار باید ظرف کوتاهترین زمان ممکن جراحی شود، پس ارجاع لازم به جراح مربوطه را انجام میدهد. گاهی آسیب ها در حدی است که نیاز به اقدامات غیر جراحی اعم از دارو، اقدامات فیزیکی و راهنمایی دارد. همکاران گروههای توانبخشی اعم از فیزیوتراپیست، کار درمان، گفتار درمان، ارتوتیست، پرستار توانبخشی و..  (کارشناس، کارشناس ارشد یا دکترا) دانش کافی و توانمندی لازم  برای انجام اقدامات درمانی به بیمار در مراحل مختلف را بر اساس تجویز صورت گرفته شده دارند.

تعامل دو طرفه بین متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با همکاران گروههای توانبخشی باعث تسهیل مسیر درمان و کسب نتایج درمانی موفق خواهد شد.

افزایش سن و کهنسالی دغدغه فردای جامعه

شیوه زندگی سالم ومطلوب برای اینکه در سالمندی دچار مشکلات و عوارض نشویم، دقیقا از کودکی آغاز میشود. باید کودکی، جوانی ، نوجوانی، میانسالی خوبی داشته باشیم تا سالمندی خوبی نیز داشته باشیم.

اگر در کودکی محیط خوب و آرام به همراه تغذیه مناسب، فعالیتهای ورزشی مناسب در محیط زیست و محل تحصیل یا کار داشته باشید، تنش های روحی و استرس نداشته باشید همچنین نوع کار و حفظ ارگونومی لازم را درک کنید و شرایط مناسب را فراهم و رعایت کرده باشید، بطور حتم سالمندی خوبی را تجربه خواهید کرد.

سه چیز موثر است: یکی تغذیه مناسب و دوری از مصرف بیش از مجاز قند و کربوهیدرات ، دوری از نوشابه های گازدار و استفاده نکردن از الکل و دخانیات، ساختار غذایی مناسب بر اساس اصول تغذیه ای که نقش مهمی دارد.

نکته دیگر انجام ورزش های هدفدار، مناسب و متناسب با رده سنی است که باید بدانیم چه ورزش هایی را پیوسته انجام بدهیم که بخش دائمی و عادت زندگی ما بشود.

نکته سوم زندگی سالم روحی و روانی، کاهش و حذف استرس از زندگی و یا آموختن مدیریت عوامل استرس زا در طول عمر است.

رعایت این سه ضلع از مثلث در طول زندگی و توجه به آن میتواند عاملی کلیدی برای داشتن زندگی سالمندی مناسب باشد.

نکته مهم در سالمندی بروز عارضه سارکوپنیا است. در این عارضه، عضلات، مفاصل و استخوانها و عملکرد آنها تحلیل رفته یا تضعیف می شود که میتوان با تمرینات و تغذیه مناسب با داشتن فعالیت فیزیکی این عوارض را به تعویق انداخت. البته گاهی نیز برخی از این عوارض مانند پوکی استخوان و آرتروز با وجود توجه به نکات عرض شده، طی سالمندی بروز پیدا کند.

تا قبل از چهل سالگی اگر فرد  هیچ مشکلی از نظر قلبی و عروقی نداشته باشد، هیچ محدودیتی برای انجام فعالیتهای فیزیکی و انواع ورزش ندارد ولی از سن چهل و پنج سالگی به بعد اگر فرد سابقه فعالیت ورزشی ندارد باید ابتدا یک سری معاینات پزشکی، بررسی و ارزیابی  وضعیت عملکرد قلبی، عروقی و ریوی انجام دهد.

توصیه بر این است که فعالیتهای فیزیکی متعارف هفته ای سه مرتبه و هر دفعه حدود چهل دقیقه انجام شود. باید ورزش یا تحرکی انجام شود که موجب افزایش ضربان قلب به اندازه بیست تا سی درصد ظرفیت عادی باشد. یعنی اگر فرد درحالت عادی هشتاد ضربان در دقیقه دارد با فعالیت ورزشی چهل دقیقه ای این ضربان تا یکصد و ده ضربان در دقیقه باید افزایش یابد. پیاده روی،تپه نوردی، ترید میل، کوهنوردی، شنا ... میتواند از این دسته فعالیتها باشد.

نکته کلیدی مهم و طلایی برای پیشگیری از مشکلات دیسکوپاتی و دردهای ستون فقرات ، گردن و مفاصل، اجتناب از نشستن یا ایستادن پیوسته بیش از نیم ساعت است. اگر بیش از نیم ساعت در یک وضعیت قرار میگیرید تهدیدی برای ستون فقرات خود ایجاد کرده اید پس توصیه میشود پس از هرگونه بی تحرکی باید به مدت یک دقیقه وضعیت را تغییر داد، جابجا شد و یا تحرک پیدا کرد. این یک توصیه کلی است؛ بسیاری از افرادی که این توصیه را رعایت نکردند با علائم دردهای ستون فقرات به ما مراجعه میکنند. فراموش نکنید فشاری که نشستن ثابت بر ستون فقرات تحمیل میکند، ایستادن و حرکت کردن ایجاد نمیکند!!!

تجهیزات، بخش مهمی از ابزارهای خدمت

تجهیزات در حیطه تشخیصی از جمله الکتروفیزیولوژی، تجهیزات در زمینه بهره گیری از مدالیته های فیزیکی مانند انواع روشهای لیزری و امواج شوک دهنده(شاک ویو)، اولتراسوند، تنس، تحریک الکتریکی، استفاده از نور و گرما... .

در زمینه توانبخشی تکنیکهای مختلف وجود دارد که خیلی از آنها با بهره گیری از روشهای روباتیک و غیر روباتیک، تحریک مغناطیسی مغز و نخاع جهت راه اندازی فردی که دچار ناتوانی است از آن استفاده میشود همچنین تکنیکهایی که برای ایجاد تعادل داریم.

تقریبا پنجاه تا شصت درصد خدماتی که در این رشته ارائه میشود وابسته به دستگاه های مختلف و تجهیزات متنوع است. دستگاه ها باید کارایی لازم را داشته باشند و از استاندارد و تاییدیه های علمی لازم نیز برخوردار باشند تا نتیجه عالی با کیفیت مطلوب بدست آید. این رشته تخصصی احتیاج مبرم به تجهیزات دارد و باید این تجهیزات به موقع در اختیار باشد تا بتوان خدمات لازم را ارائه کرد. الان انواع و درجاتی از این تجهیزات جهت خدمت به بیماران در کشور موجود است ولی با داشتن تجهیزات روز دنیا هنوز فاصله داریم.

فرصت ها و تهدیدها

مانایی و پایداری نیروهای فرهیخته در کشور نکته بسیار مهمی است. به نظر من انگیزه ماندن و خدمت رسانی به بیماران در کشور باید در بین جامعه پزشکی و فرهیختگان بیشتر مورد توجه قرار گیرد.  این یک نکته تهدید و نگران کننده است که باید برای آن شرایطی ایجاد کرد که انگیزه ماندن نیروهای فرهیخته و با سابقه در کشور زیاد شود تا بطور خاص در دانشگاه ها بمانند. باید کاری کرد که دانش آموختگان برای ماندن و خدمت در کشور راغب باشند.

در مورد این رشته امکان همپوشانی و تداخلاتی با سایر رشته ها وجود دارد ولی به نظر من این وضعیت دغدغه جدی و نگران کننده ای  نیست.

چالش مهم به اعتقاد من عدم پوشش بیمه ای مناسب در مراکز درمانی کشور برای خدمت رسانی به بیماران است. بدین ترتیب مردم از گرفتن خدمات محروم میشوند و از سوی دیگر ارائه دهندگان خدمت نیز انگیزه خدمت را از دست خواهند داد.

بیمارستان شهدا تجریش مرکز رشد این رشته در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

آموزش این رشته از یک اتاق سه در پنج متری درخارج از بیمارستان شهدا تجریش آغاز شد و تا اینجا فراز و نشیبهایی گذشت؛ اکنون در ساختمان جدید بنام ساختمان غدیر بخش و امکاناتی بسیار مجهز با جدید ترین تجهیزات پزشکی کارآمد در اختیار داریم تا به هموطنان خدمت ارائه کنیم. اینجا قطب آموزشی پژوهشی و درمانی تخصص طب فیزیکی و توانبخشی کشور خواهد شد و از همه نقاط ایران امکان ارجاع بیماران وجود دارد. نزدیک دوهزار متر فضا تدارک دیده شده و بسیاری از تجهیزات مورد نیاز را از طریق دانشگاه و حتی خیرین حوزه سلامت تامین کردیم. همه امکانات درزمینه توانبخشی اعم از خدمات تخصصی طب فیزیکی مانند الکترودیاگنوز، تزریقات تخصصی، درمانگاههای ویژه ضایعات نخاعی و سکته مغزی، توانبخشی بیماریهای نورولوژیک و ارتوپدی، بستری تحت حاد توانبخشی واحدهای فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی، ارتوپدی فنی در این مرکز جدید وجود داد و خدمات را با تعرفه بیمه ای به عموم مردم ارائه میکنیم. به لطف خدا خدمات جامع توانبخشی را در این مرکز ارائه خواهیم کرد.اساتید گرامی دکتر بهرامی، دکتر الیاسپور و خانم دکتر حجتی در این مرکز ارائه خدمت میکنند. همچنین مرکزپزشکی شهید مدرس  یکی دیگر از مراکز مهم طب فیزیکی وتوانبخشی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است وجامع ترین خدمات طب فیزیکی و توانبخشی در مراکز دانشگاهی شمال غرب تهران در این مرکزارائه میشود. ومشخصا خدمات تخصصی درد، الکترودیاگنوزو توانبخشی قلبی و عروقی در این مرکز تحت نظر اساتید دکتر رئیس السادات، دکتر حجتی، دکتر کاغذی و همکاری خانم دکتر صدیقی پور صورت می‌گیرد.

مرکز توانبخشی ریوی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیزدر بیمارستان دکتر مسیح دانشوری با مدیریت سرکار خانم دکتر ذوقعلی استقرار دارد. همچنین در  بیمارستان های اختر، امام حسین(ع)، طالقانی و مهدیه توسط اساتید محترم دکتر کریم‌زاده دکتر نوری و خانم دکتر بیات نیز خدمات گسترده و مفصلی در زمینه اقدامات طب فیزیکی و توانبخشی به عموم مردم ارائه میشود.

بیمارستان کودکان مفید نیز یکی از مراکز ارجاعی توانبخشی اطفال  از سراسر کشور است که بصورت تیمی با تجهیزات کارآمد، همکاران طب فیزیکی و توانبخشی با همکاری همکاران نورولوژی اطفال با مدیریت خانم دکتر با بابائی به کودکان نیازمند خدمات رسانی میکنند.

تلاش بر این است که سایر مراکز درمانی تحت پوشش دانشگاه، بتوانند از تجهیزات و متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی بهره مند شوند. 

نظام ارجاع و حمایت بیمه ای حلقه های مفقوده بهداشت و درمان کشور

خیلی مهم است که همه بدانند، اگر سیستم ارجاع کامل و دقیقی در کشور حاکم شود، بسیاری از نابسمانیها و بلاتکلیفی بیماران رفع و در هزینه ها صرفه جویی خواهد شد. بعنوان مثال در سیر ارجاع،  رشته طب فیزیکی و توانبخشی به عنوان تخصصی که میتواند مرز بین گروه های جراحی و غیر جراحی باشد،  کارآمدی اثربخش و بسیار مفیدی خواهد داشت. وقتی یک فرد دچار کمردرد میشود درمان این بیمارمیتواند در طیفی از یک توصیه گفتاری شروع و تا یک جراحی وسیع ادامه داشته باشد. در سیستم ارجاع ابتدا پزشک عمومی ویزیت میکند و در مراحل اولیه توصیه های لازم، استراحت  و یا دارو تجویز میکند؛ ولی در موارد شدید تر سطح دوم ارجاع متخصص طب فیزیکی و توانبخشی است که با ارزیابی های لازم وغربالگری میتواند افرادی که واقعا به جراحی نیاز دارند را ارجاع بدهد و بقیه  در سرویس درمانی خود تحت پوشش تخصص و تجهیزات مرتبط قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال از صد مورد کسانی که به دلیل  کمردرد به پزشک عمومی مراجعه میکنند، شاید بیش از نیمی از این تعداد توسط پزشک عمومی دوره دیده یا پزشک خانواده مورد درمان و مدیریت قرار گیرند و کمتراز نیمی برای درمان یا غربالگری نهایی نیازمند ارجاع به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی  باشند و از این موارد ارجاعی شاید کمتر از انگشتان یک دست نیازمبرم به جراحی داشته باشند، و تعداد محدودی نیاز به ارجاع به تخصصهای دیگر یا سطح سوم فوق تخصصی داشته باشند. غربالگری و نظام ارجاع در این مسیر خیلی مهم است.

تروما و تصادفات در کشور

یکی از مواردی که زیاد به ما ارجاع میشود تروما و تصادفات است. این افراد از شکستگی استخوان تا ضربه مغزی و آسیب ستون فقرات را شامل میشوند.

نکته مهم که من هم در خصوص آن پیشنهادی به فرهنگستان علوم پزشکی ارائه کردم، ایجاد یک طرح کشوری جهت کاهش بروز ضایعات نخاعی و آسیبهای مغزی است. به اعتقاد من این هدف نیازمند تشکیل یک ستاد کشوری متشکل از پلیس راهور، اورژانس، وزارت راه، دانشگاههای علوم پزشکی، هلال احمرودیگر نهادهای مرتبط است تا با طرح ریزی یک برنامه کشوری گسترده به هدف نهایی که همان کاهش چشمگیر آمار موارد آسیبهای مغزی و ستون فقرات و ضایعات نخاعی است دست یابیم. وظایف هر گروه مشخص شود و پیگیری لازم صورت گیرد.

وظیفه ما رسیگی به موارد تحت حاد و سپس ارائه خدمات توانبخشی است؛ تروما  اغلب افراد فعال و جوان جامعه رادرگیر میکند. عده زیادی از گروه های فعال کشور بدین ترتیب از کار افتاده میشوند. هنوز یک برنامه جدی و قاطع برای جلوگیری از این صدمات و حتی توانبخشی های بعد از آن در کشور وجود ندارد. مصدومان بعد از بهبودی به منزل میروند و ناتوان یا نیازمند و سر بار دیگران  به زندگی ادامه میدهند.

ضرورت راه اندازی مراکز نگهداری و تسکینی برای بیماریهای مزمن و ناتوان کننده  

در دنیا برای سالمندان ناتوان برنامه ریزی هایی کرده اند ولی واقعیت این است که نظام بیمه ای کشور کارآمدی لازم و مطلوب را به دلایل متعدد ندارد یکسری خدمات را پوشش میدهد و یکسری از خدمات را بعلت کمبود منابع و نبود اولویت نادیده میگیرد.

. درکشورهای پیشرفته برای کاهش هزینه ها و در اختیار قرار دادن امکانات محدود درمانی به نیازمندان در نوبت، مراکز اقامتی نگهداری-حمایتی تسکینی مورد با امکانات لازم وجود دارد که بیمارانی که امکانات درمانی برای آنها بی تاثیر است و لزومی برای حضور در مراکز درمانی ندارند، در این مراکز تا پایان عمر اقامت خواهند داشت.  لازم است این مراکز در ایران نیز راه اندازی شود.

یادی از استادان دلسوز و پایه گذاران تخصص طب فیزیکی و توانبخشی

در زندگی حرفه ای و دوران تحصیل در شیراز استادان خوبی داشتم که باید همیشه و همه جا از این عزیزان یادکرد و نام برد. زنده یاد استاد دکتر قوانینی که یکی از بنیانگذاران حیطه آموزش در شیراز بودند و متاسفانه حدود ده سال پیش ایشان را از دست دادیم. استاد دکتر بهروز کاظمی که عمرشان پایدار باد، ایشان یکی از پایه گذاران برخی از حیطه های توانبخشی در استان فارس هستند که در آموزش های رزیدنتی و حتی مباحث اجتماعی نیز به ما درس های فراوانی دادند. استاد دکتر جزایری که آموزشهای ارزشمندی در حیطه الکترودیاگنوز ارائه کردند و امیدواریم عمرشان طولانی باد. نباید از حمایت های استاد زنده یاد دکتر بهرام جفرودی از پایه گذاران این رشه در بیمارستان شهدا تجریش که چهار سال پیش به رحمت خدا رفتند نیز غافل شد. ایشان فردی حامی، اخلاق مدار و تاثیرگذار بودند، روحشان شاد باد. باید از حمایتها و توجهات روسای وقت و گذشته دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بالاخص دکتر سید محمود طباطبایی رییس وقت دانشگاه نیز یاد کرد، ایشان خواستند و حمایت کردند تا رشته طب فیزیکی و توانبخشی در این دانشگاه راه اندازی شود و در مراکز درمانی تحت پوشش گسترش پیدا کند؛ امیدوارم همیشه سلامت و پایدار باشند.

اگر موفقیتی حاصل شده است به اعتقاد من عامل نخست و اصلی این موفقیت ها خود مردم و بیماران هستند که به شما بعنوان پزشک معالج مراجعه میکنند، انگیزه میدهند و تشویق میکنند که مسیر درمانی و کار را ادامه بدهیم. همچنین باید از همکارانم که در انجمن و دانشگاه برای من و سایرین انگیزه ایجاد کردند و حمایت داشتند یاد کنم، تعداد آنها زیاد است و مجال نام بردن از همه نیست. بعنوان نمونه از استاد دکتر محمدحسن بهرامی و استاد دکتر سید احمد رئیس السادات که در راه اندازی و گسترش حیطه های متنوع نقش ارزشمندی داشتند یاد میکنم. در ادامه از دستیاران تخصصی و فوق تخصصی این رشته یاد میکنم که در واقع این عزیزان توان ارائه خدمات را  در ما زیاد میکنند و اگر این عزیزان نباشند ما انگیزه ای برای ارائه خدمات آموزشی و درمانی نداریم. از کمک رسانی ساختارهای وزارتی و دانشگاهی نباید غافل شد که در حد توان و با رعایت محدودیت ها به ما کمک کردند. در نهایت باید گفت موفقیتهای ما به مجموعه ای از افراد و عوامل بستگی دارد. در ادامه از همکاران گروه های کارشناسی توانبخشی شامل: فیزیوتراپیست ها، کاردرمانگرها، ارتوتیست ها، گفتاردرمانها و پرستاران کمال تشکر را اعلام میکنم.

نقش کلیدی خانواده در پیشرفت و موفقیت

در رابطه با فعالیتهای حرفه ای باید گفت هر فرد با انتخاب مسیر حرفه ای مورد نظر، شخصا میتواند در پیشرفت و موفقیتهای خود نقش داشته باشد. البته خانواده برای هموارتر شدن مسیر تحصیل نقش دارد  و در ادامه  همسر و فرزندان که در مورد من هم این عزیزان در انتخاب رشته و ادامه مسیر در طول دوران زریدنتی  و رسیدن به اهداف  نقش حمایتی و اثرگذاری داشتند. اینکه بتوانم دوران دستیاری را با تمام سختی ها پشت سر بگذارم نیازمند حمایت های معنوی بود که همسرم بخصوص با داشتن دو فرزند کوچک با اختلاف سنی یک ساله و مشکلات نگهداری آنان، لطف و همراهی کردند؛ ایشان در موفقیت من برای امتحانات  تخصصی خیلی نقش داشت. این حمایتها همچنان ادامه دارد و اگر نبود بسیاری از پیشرفتها رخ نمیداد.پدرم سال 1359 در رابطه با جبهه و جنگ شهید شدند و از 25دیماه 1359 ایشان در کنار ما نیستند. آن زمان با وجود اینکه من سن کمی داشتم ولی ویژگی های اخلاقی و فعالیتهای ایشان، نوع نگاه و تفکرات، نحوه برخورد با مردم و تعاملات اجتماعی ایشان برای من همیشه درس آموز بود. تحمل پذیری و خصوصیات فردی و اجتماعی پدرم الگوی فوق العاده خوبی بود و اثرات آن در زندگی من هنوز هم برقرار است. سالهایی که در رامهرمز ساکن بودیم، میدیدم که مردم با وجود فعالیتهای انقلابی و مبارزات اجتماعی در مقابله با نیروهای حاکمیت بدون کشتار و خونریزی بسیاری از مبارزات انقلابی خود را انجام میدادند. آن دوران پدرم با همه گروه ها و طیف های سیاسی جلساتی داشتند و برایشان صحبت میکردند؛ من در برخی از این جلسات بودم و فکر میکنم روحیه تعامل، نقد پذیری و تحمل پذیری را همان زمان از پدرم آموختم؛ ضمن اینکه ایشان به اصول پایبند و مقید بودند ولی به عنوان یک روحانی که چتر وسیعی داشته باشد همه نظرات را میپذیرفتند و بگونه ای بودند که هر فردی می آمد با کوله باری از آرامش و پذیرش توصیه ها میرفت.

مادرم  به لطف خدا در قید حیات است؛ ایشان از خاندان شرافت و خاندان محمدی و از خانواده های نیکنام و معتبر منطقه  زادگاه من  هستند.

همین ویژگی های خانوادگی روی ساختار فکری و اندیشه ای و روی کنش و منش اجتماعی من تاثیر خیلی زیادی داشته است.

 همسرم فوق لیسانس ادیان و عرفان دارند و کارشناس زبان انگلیسی است ولی در منزل مسئولیت حمایت از من و فرزندان بر عهده ایشان قرار دارد. دخترم سیده نگار رایگانی، متخصص گوش حلق و بینی دارای بورد تخصصی مشغول گذراندن طرح خدمت خود است؛ همسر ایشان آقای دکتر مصطفی علی آبادی دارای بورد تخصصی چشم پزشکی است و با دخترم در حال گذراند طرح خدمت خود هستند. پسرم سید حسام الدین رایگانی فوق لیسانس مهندسی صنایع است و حوزه فرهنگی مسولیت اداره مجموعه فرهنگی سیره را دارند.همسرشان زهرا خانم مهندس کامپیوترو مشترکا با پسرم مجموعه فرهنگی سیره را اداره میکنند. یک نوه هم  به نام سیدعلی داریم که طی قریب به چهار سال اخیر به زندگی ما رنگ و لعاب خاص و شیرینی بخشیده است. عمده اوقات من در بیمارستان، دانشگاه و مراکز درمانی و آموزشی برای آموزش، درمان و پژوهش صرف میشود و دو روز در هفته مطب دارم.

آرزو و سخن پایانی

آرزومند سلامتی همه مردم هستم. امیدوارم همه مردم دنیا در شآن و منزلت انسانیت خود از زندگی مناسبی برخوردار باشند. آرزوی دیگرم برای مردم ایران است تا به آنچه لیاقت و شایستگی آن را دارند، برسند.

امیدوارم تمام گروه های پزشکی که تحصیل کردند و یا در حال تحصیل هستند، شرایطی داشته باشند که بتوانند بواسطه آنچه در شان آنان است به مردم کشورمان خدمت کنند. به امید آن روز عزیز. موفق باشید