زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو : رضاحسینمرد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی – خبرنگار

تحریریه زندگی آنلاین :  ماشاالله عقیلی نژاد متولد 1344 تهران، استاد تمام دانشگاه با 29 سال سابقه است. وی دوران تحصیل خود را در مدارس جنوب تهران گذرانده است. بعد از اخذ دیپلم و اعزام به خدمت سربازی درنهایت سال 1365 موفق به قبولی در رشته پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان شد. وی پس از فارغ‌التحصیلی در سال 1372 به گذراندن  طرح خدمت در صنایع مختلف استان اصفهان مشغول شد. به‌واسطه همین علاقه و انگیزه هم‌زمان با راه‌اندازی رشته تخصصی طب کار در دانشگاه علوم پزشکی تهران، سال 1375 وارد این رشته شد و در سال 1378 نیز این دوره تخصص را به پایان رساند.

وی از همان زمان به‌عنوان کارشناس طب کار در وزارت بهداشت مشغول فعالیت شد. او معتقد است که از همان ابتدا، خلأ طب کار در کشور حس می‌شد و متأسفانه پزشکان در این خصوص هیچ اطلاعی نداشتند. دکتر عقیلی نژاد با این بهانه نخستین جلد از کتاب طب کار کشور را نگارش کرد که خوشبختانه با استقبال بسیار خوبی روبرو شد. همین عامل تشویق خوبی بود تا وی بتواند چند جلد دیگر از کتاب طب کار را در ابعاد دیگر این موضوع، مثلاً: در قالب کتاب بیماری‌های پوستی مرتبط باکار، بیماری‌ها و اختلالات اسکلتی عضلانی ناشی از کار، بیماری‌های تنفسی و ...  تألیف و نگارش کند؛ با همین رویکرد پزشکان عمومی توانستند از مطالب نوشته‌شده در این کتاب‌ها خیلی خوب استفاده کنند.

وی پایه‌گذار رشته طب کار دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1386 است؛ ایشان بلافاصله بعد از راه‌اندازی رشته طب کار، مرکز تحقیقات طب کار و کلینیک طب کار این دانشگاه را نیز راه‌اندازی کرد. قوی‌ترین حوزه صنایع کشور  تحت پوشش این دانشگاه است و با توجه به اهمیت این موضوع مجوزهای لازم جهت تربیت دستیار تخصصی رشته طب کار در زمان مناسب اخذ و این رشته تاکنون مشغول آموزش پذیرفته‌شدگان دوره دستیاری تخصص رشته طب کار است.

از همان ابتدای راه‌اندازی این رشته، واحد درسی تحت عنوان طب کار در برنامه آموزشی  دانشجویان پزشکی این دانشگاه نیز در نظر گرفته‌شده است.  

در کشور مشکلات اجرایی پیرامون بیماری‌های شغلی وجود دارد که دکتر عقیلی نژاد به دلیل سوابق علمی و اجرایی  از این خلأها و مشکلات مطلع است. بدین ترتیب فرصت را مغتنم شمردیم و گفتگوی اختصاصی یا این مرد پرتلاش و باپشتکار قوی ترتیب دادیم؛ همراه مجله دنیا سلامت باشید.

بیشتربخوانید:

پیوند اعضا با استفاده از تکنیک جدید پزشکی برای اولین بار در کشور

جناب دکتر لطفاً در ابتدای این گفتگو، تعریفی از طب کار و اهداف پیرامون این رشته تخصصی بفرمایید.

طب کار یک‌رشته بالینی و تخصصی پزشکی است که به شناسایی، تشخیص، پیشگیری، کنترل و درمان بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از کار و یا مرتبط باکار می‌پردازد. ازآنجایی‌که طب کار یک‌رشته بالینی است پس بار پیشگیری در آن پررنگ‌تر است. بر اساس مطالعات همه بیماری‌های شغلی قابل‌پیشگیری‌اند و متأسفانه تقریباًهمه این بیماری‌ها غیرقابل درمان هستند. باید با این بیماری درست برخورد کنیم چون اگر افراد به آن مبتلا شوند شاید نتوان کمکی کرد بلکه حتی هزینه درمان نیز برای آنان و جامعه بالا خواهد رفت.

بیماری‌های مرتبط با طب کار تقریباً انواعی از بیماری‌ها است که پزشکان در طول طبابت نیز با آن مواجه می‌شوند و مراجعان مرتبط با آن  رادارند. رسالت ما این است که باید پزشکان در هر رده به‌ویژه پزشکان عمومی،  درک درستی از بیماری‌های شغلی داشته باشند و تصور نکنند که فقط چند سندرم یا تعدادی بیماری مزمن هستند.

بیماری‌های شغلی از فرق سر تا نوک پای افراد شاغل را می‌توانند درگیر کنند؛ تقریباًهمه بافت‌ها، اعضا و اندام‌ها را درگیر می‌کند؛ اگر پزشکان بخواهند هر بیماری را تشخیص دهند باید از ماهیت این بیماری‌ها مطلع شوند و یا به آن شک کنند، چون جمعیت شاغل در کشور ما بسیار زیاد است. این در شرایطی است که آمار دقیقی از نیروهای شاغل در کشور نداریم و حتی افراد زیر هجده سال در این  آمار جایگاهی ندارند.

طبق سالنامه آماری کشور فقط  می‌توان  کیفی و تقریبی آمار داد و گفت: "تعداد بسیار زیادی معادل سی تا چهل میلیون نفر" شاغل داریم. این نشان می‌دهد که تخصص طب کار می‌تواند  کمک شایانی به این افراد شاغل ازنظر سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها ارائه دهد.اگر جایگاه طب کار در کشور درست و اصولی تعریف شود، می‌توانیم باعث حفظ و ارتقاء سلامت نیروهای کار در کشور شویم.

در کشورهای غربی چون کارفرمایان الزامات قانونی دارند از این فرصت استفاده می‌کنند و در معاینات دوره‌ای کارکنان، بیماری‌های شایع کشورشان را نیز پایش و تحت کنترل مراقبتی یا پیشگیرانه قرار می‌دهند.

مثلاً این کشورها با پایش بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، فشارخون بالا... در میان نیروی کار کارگران و کارکنان شاغل، برنامه‌هایی در نظام سلامت خود پیش‌بینی می‌کنند که می‌تواند به غربالگری به‌موقع  و جلوگیری از پیامدهای تهدیدآمیز سلامت کمک کند.

بدون صرف هزینه توسط دولت و صرفاً با پولی که کارفرما جهت پایش‌های دوره‌ای کارکنان خود هزینه می‌کند، اقدام به ارائه راهکارهای تشخیصی و پیشگیرانه یا درمانی به‌موقع برای کارکنان خود خواهند کرد. این بهترین فرصت است. با این دیدگاه خانواده‌ها هم از برنامه‌های ارتقا سلامت مطلع شده و آن را مورداستفاده قرار می‌دهند. هرسال یک مورد بیماری فرهنگ‌سازی می‌شود و نکات آن  در جامعه تسری پیدا می‌کند.

به‌عنوان‌مثال من موضوع اهمیت ویتامین "دی" را در میان بسیاری از کارکنان و خانواده آنان مطرح کردم و جا انداختم. متأسفانه در بسیاری از مردم کشور کمبود این ویتامین بسیار شایع و نگران‌کننده است؛ توجه به رفع کمبود این ویتامین در کشور و ابعاد مرتبط با این موضوع بسیار روی ارگان‌های مهم ازجمله عملکرد قلب و کلیه‌ها ، سیستم اسکلتی و حتی عصبی ... نقش  مناسب دارد. همچنین مشکلاتی مانند قند خون، کلسترول و تری گلیسیرید بالا، فشارخون بالا هم به همین ترتیب باید موردتوجه قرار گیرد. محیط کار به‌نوعی فرصت خوب و آزمایشگاه جمعیتی  مناسبی محسوب می‌شود که از این طریق می‌توان بسیاری از بیماری‌ها را پایش کرد.

 بیشتربخوانید:

الزامات پیوند کبد

آیا در حال حاضر این پایش‌ها و معاینات با اهداف پیشگیرانه در کشور انجام می‌شود؟

خیر متأسفانه. اگرچه بخشی از این ضعف مربوط به من و همکارانم است ولی باید مسئولین نیز همراهی کنند.

جایگاه و موقعیت طب کار فرصت خیلی خوبی برای پایش سلامت افراد و شاغلان است ولی متأسفانه خروجی آن صرفاً به پرسشنامه(فرم) چند برگی معاینات دوره‌ای کارکنان منتهی می‌شود که زیاد کاربردی ندارد. البته برای این موضوع راهکار وجود دارد اما من به‌عنوان رئیس مرکز تحقیقات طب کار، مرکزی که ردیف و بودجه اعتباری برای پژوهش دارم ، متأسفانه هنوز در این خصوص  به نتیجه اجرایی و کاربردی در کشور نرسیدم.

آمارها و ارقام حاکی از چیست؟

طبق آمار سازمان بین‌المللی کار(آی.ال.او) سالانه  دو میلیون مورد مرگ‌ومیر به علت عوامل شغلی در جهان رخ می‌دهد. سالانه  یک‌صد و شصت میلیون مبتلابه انواع بیماری‌های مرتبط باکار ولی غیر کشنده  وجود دارد. بر اساس مطالعات کشورهای غربی تا ده درصد علت سرطان‌ها به عوامل شغلی دخیل، ارتباط دارند. پانزده درصد بیماری‌های انسدادی مجاری تنفسی و ریه علل شغلی دارند. حدود بیست‌وسه درصد آسم در بالغین علل شغلی دارد.

بحث حوادث و سوانح شغلی هم آمار مخصوص به خود دارد. زمانی که کل این آمار را بررسی می‌کنیم درمجموع متوجه می‌شویم که بیماری‌های شغلی و حوادث یا سوانح مرتبط باکار، سالانه حدود چهار درصد( جی.دی.پی) یا همان تولید ناخالص داخلی کشورهای غربی معادل حدودی 2.8( دو ممیز هشت) تریلیون دلار خسارت مالی وارد می‌کند.

برای بررسی آمار مشابه  در کشور باید ابتدا چند سؤال پرسید: اینکه  در کشور هرسال چه تعداد بیماری و آسیب شغلی در ایران گزارش و ثبت می‌شود؟ هرسال چه تعداد نیروی انسانی کار به علل شغلی جان خود را از دست می‌دهند؟ بیشترین علت این مرگ‌ومیرها چیست؟ چه تعداد این مرگ‌ومیرها در کشور به علت بیماری‌های شغلی قابل‌پیشگیری در کشور رخ می‌دهد؟ چه بار اقتصادی به‌صورت هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم  به کشور تحمیل می‌کند؟ پاسخ همه این سؤالات منفی و هیچ است.

بسیاری از کشورهای جهان یک نظام ثبت آماری و گزارش دهی دارند که همه‌چیز را در آن ثبت و کنترل می‌کنند اما متأسفانه ما چنین نظام ثبتی در ایران  نداریم! کشورهای اسکاندیناوی مانند فنلاند این‌چنین نظام ثبت دقیقی دارند ولی بااین‌وجود اعلام می‌کنند که در این نظام ثبت و گزارش دهی بیماری‌ها، سوانح و آسیب‌های شغلی، آمار حدودی و حتی کمتر از رخداد  را به ثبت می‌رسانند.

در مقابل باید گفت در ایران حتی همین آمار حدودی و تقریبی هم وجود ندارد! چون اصلاً نظام ثبت آماری نداریم که حتی بتوانیم حدودی آمار بدهیم!

من شخصاً از معاون تحقیقات و فناوری وقت در وزارت بهداشت خواستم که چنین نظام ثبت آماری راه‌اندازی شود ولی بعدها به دلایلی این اقدام انجام نشد! یعنی افرادی همکاری نکردند تا مسیر برای راه‌اندازی این سیستم هموار شود.

در حال حاضر در کشور فقط فرم پنج‌صفحه‌ای مصوب که خود من و آقای دکتر مصطفایی در وزارت بهداشت آن را تدوین و طراحی کردیم وجود دارد. البته این صرفاً فرم معاینات است و متأسفانه هنوز نتوانستیم حتی از آن به‌عنوان فرم گزارش دهی و ثبت آمار بیماری‌ها و آسیب‌های شغلی نیز استفاده کنیم ؛ بدین ترتیب باید نظام  ثبت  آماری راه‌اندازی کنیم. حتی اگر این آمار دقیق هم نباشد ولی برای شروع کار و اقدامات لازم می‌تواند خوب و مؤثر باشد. وقتی آمار نداریم و نمی‌دانیم کدام بیماری‌ها در محیط کار و جامعه شغلی کشور شیوع دارد پس نمی‌توانیم تصمیم‌گیری صحیح و دقیق برای اقدامات پیشگیرانه و درمانی کنیم.

سعدی علی الرحمه قرن‌ها پیش شعری گفت و من با اسناد به آن می‌گویم: بنی‌آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند، چو عضوی به درد آورد "محیط کار" دگر کارکنان را نماند قرار.

اگر رویدادی در محیط کار رخ می‌دهد باید بلافاصله ثبت و گزارش دهی شود چون این رخداد پیامدهایی دارد و می‌تواند بقیه را نیز درگیر کند. صد درصد بیماری‌های شغلی قابل‌پیشگیری است ولی صد درصد غیرقابل درمان هستند پس هزینه پیشگیری کمتر است .

 بیشتربخوانید:

با داشتن این علائم اومیکرونی حتما به پزشک مراجعه کنید!

آقای دکتر لطفاً بفرمایید شما در راستای رسیدن به شناخت افراد از طب کار و اهمیت و ضرورت آن برای پیشگیری از معضلات سلامتی در آینده افراد چه تلاشی کرده‌اید؟

با توجه به اهمیت این نکات لازم است که مسئولان کشور به‌خصوص وزارت بهداشت، وزارت کار و... هرچه سریع‌تر به موضوع ورود پیدا کنند. من سال‌ها پیش‌طرح تأسیس سازمانی را تحت عنوان "سازمان ایمنی و سلامت شغلی در ایران اسلامی"  پیشنهاد دادم. حتی تا بیت مقام معظم رهبری هم رفتم و چندین جلسه گذاشته شد و خوشبختانه مورد تائید همه عزیزان قرار گرفت ولی متأسفانه هنوز این سازمان‌ که تأسیس آن در کشور اهمیت بالایی خواهد داشت، راه‌اندازی نشده است؟!

همه مکاتبات آن از حدود یک دهه پیش وجود دارد. تمام بررسی‌های لازم توسط ارگان‌های ذی‌ربط نیز برای این هدف صورت گرفته است. به اعتقاد من این سازمان باید استقلال و اقتدار کامل و کافی داشته باشد. در پروپوزال نوشتم که در این سازمان ما می‌خواهیم یک‌قدم پیش‌تر از پیشگیری باشیم.

به اعتقاد من هر فردی که کار می‌کند شاغل است و نه اینکه هر فردی که دستمزد می‌گیرد شاغل محسوب می‌شود. از نگاه این سازمان حتی خانم خانه‌دار، دانش‌آموز اول دبستان  یا دانشجو نیز شاغل است.

هدف من با راه‌اندازی و تأسیس  این سازمان مهم، برقراری نظام پیش‌بینی آسیب‌ها و حوادث شغلی نیز بوده است. همه افراد جامعه تک‌تک در این سازمان دیده شدند؛ حتی دانش‌آموز ابتدایی، کارگر ساده، دانشمند هسته‌ای و حتی شخص مقام رهبری در آن جایگاه مهم  نیز در این سازمان موردتوجه قرارگرفته شد به‌گونه‌ای که  موقعیت شغلی همه عزیزان در آن دیده‌شده است؛ ولی متأسفانه هنوز نهایی نشده است. من یک دفتر مستقل از بدنه دولت می‌خواستم که حتی نظارتی و ارشادی باشد. همانند سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌توان در این سازمان ایمنی و سلامت شغلی را راه‌اندازی کرد. بی‌شک هدف ایمنی و سلامت در محیط کار با رویکرد پیش‌بینی و پیشگیری است. ولی متأسفانه هنوز در کشورمان، نگاه  درمانی وجود دارد  و به مقوله‌های مهم پیشگیری و پیش‌بینی بیماری‌ها توجه نمی‌شود. گردش مالی در امور درمانی بیشتر و هزینه‌ها بسیار بالاتر است.

متأسفانه تقریباًهمه افرادی که تاکنون درزمینهٔ ایمنی و بهداشت شغلی منصوب‌شده‌اند ، رشته‌های تحصیلی متفاوت و غیر مرتبطی دارند!

من همیشه همه‌چیز را ساده می‌بینم  و مسیر را نیز هموار کرده‌ام. به‌طور حتم راه‌اندازی این سیستم که می‌تواند کمک‌حال مردم و مدیران باشد، بسیار ساده و اثربخش است.  می‌توان از هزینه‌های جانی،  انسانی و حتی اقتصادی جلوگیری کرد و همچنین از پدیده‌های سوء اجتماعی نیز پیشگیری نمود.برای رسیدن به این اهداف ارزشمند که نتایج خوب در سطح ملی خواهد داشت، همیشه ابتدا از وزارت بهداشت شروع کردم ولی صادقانه میگویم که بیشترین موانع را وزارت بهداشت ایجاد کرده است.

از سال 1378 که فارغ‌التحصیل شدم حدود چهار سال در وزارت بهداشت کارشناس بودم و از نزدیک با موانع برخورد کردم. در کشورهای موفق دنیا البته نه تمام کشورهای توسعه‌یافته بلکه آن کشورهایی که نگاه انسان‌محور و سلامت‌محور با دیدگاه توسعه پایدار دارند، چنین نظام پایش بیماری‌ها و سوانح شغلی فعالیت خوبی دارد. خوشبختانه در برخی کشورهای اروپایی و ژاپن این سیستم وجود دارد.