به قلم : اعظم حاجی یوسفی
تحریریه زندگی آنلاین : پدرم حدود پنج سال است که مبتلا به بیماری آلزایمر شده است و اخیراً متوجه شدیم که یکی از دوستانش که از بیماری وی باخبر بوده، روزی او را به محضر برده و تمام اموالش را به نام خود ثبت کرده است. همان‌طور که قبلاً گفته شد بیماری آلزایمر یک بیماری تحلیل رونده و پیشرونده سیستم عصبی مرکزی انسان است که موجب زوال قوای عقلانی می‌شود. هنوز منشا این بیماری دقیقاً مشخص نیست و درمان قطعی هم برای آن در دسترس نمی‌باشد. در این بیماری تغییرات زیادی در مغز افراد مبتلا رخ می‌دهد که همین تغییرات باعث کوچک شدن و از بین رفتن سلول‌های مغز می‌شود و به‌جای آنها اشکال خاصی به نام پلاک پیری در مغز به وجود می‌آید. صرف‌نظر از مباحث پزشکی مربوطه از دیدگاه حقوقی، شخصی که دچار بیماری آلزایمر می‌شود به دلیل عدم تمرکز فکری بر امور و نیز فراموشی حاد و مکرر در خصوص موضوعات مختلف از جمله اشخاص طرف معامله و نیز اموالش در معرض خطر سوءاستفاده اشخاص دیگر قرار دارد.
بیشتربخوانید:
مشکلات حافظه و زوال عقل
رازهایی که باید بدانید تا آلزایمر نگیرید!
قانون چه می‌گوید؟
ازآنجاکه تحلیل رفتن قوای دماغی و ضعف در تصمیم‌گیری وضعیت افراد مبتلا به بیماری آلزایمر را به محجورین شبیه می‌سازد و یا به عبارتی در واقع انجام اعمال حقوقی توسط فرد مبتلا به بیماری آلزایمر خفیف، خود شباهت زیادی به اعمال و رفتار سفیه دارد و در شکل حادِ خود مشابه وضعیت معاملات محجور است. حقوق محجورین در ماده ۱۰۴ قانون می‌گوید: کسی که در اثر کهولت سن یا بیماری و امثال آن از ادارۀ تمام و یا بعضی از اموال خود عاجز شده می‌تواند از دادگاه بخواهد که برای اموال او امینی معین شود.
متأسفانه در جامعه ما الفاظی مانند مجنون و سفیه که دارای معنا و مفهوم کاملاً پزشکی و حقوقی است بعضاً از سوی عموم مردم برای مقاصد دیگری به کار می‌رود و این فرهنگ غلط موجب می‌شود برخی از خانواده‌ها در پیگیری پزشکی و حقوقی وضعیت افراد مبتلا دچار تردید شوند. در حالیکه افراد مبتلا به آلزایمر نیز همچون سایر صور مهجورین مورد عنایت و حمایت قانون قرار دارند.
به همین دلیل لازم است که حتماً خانواده‌های دارای بیمار مبتلا به آلزایمر با مراجعه به دادسرای سرپرستی برای حمایت و صیانت از حقوق حقه این قبیل اهتمام کنند.
در این مسیر هر کسی که اهلیت داشته باشد یعنی دارای عقل، بالغ و رشید باشد می‌تواند برای اداره امور مالی یا غیر مالی خود و یا برای احقاق حق خود وکیل انتخاب نماید اما نصب قیّم به سمت خود از طرف دادستانی اداره سرپرستی به عمل می‌آید و هیچ‌کس نمی‌تواند رأساً قیم شخص دیگری باشد مگر به‌موجب قانون که در مواردی اجازه می‌دهد.
اگر معامله‌ای که صورت گرفته باشد و بعداً معلوم شود که فروشنده یا خریدار در زمان امضای سند دچار بیماری آلزایمر بوده است در ماده ۱۹۰ قانون مدنی شرایط برای صحت معامله قید شده است که از جمله آن شرط اهلیت برای طرفین معامله است و این به این معنا است که فروشنده یا خریدار برای معامله و در زمان انجام معامله؛ بالغ، عادل و رشید باشند.
معامله با افرادی که بالغ، عادل و رشید نباشند به واسطه عدم اهلیت شخص غیررشید، صغیر و مهجور باطل است درصورتی‌که مشخص شود، که فروشنده یا خریدار در هنگام معامله دچار بیماری بوده که ضرر و منفعت خود را تشخیص نمی‌داده، معاملۀ انجام شده باطل است و بستگان فرد مبتلا پس از قیومیّت از اداره سرپرستی دادگستری می‌توانند نسبت به اعلام ابطال سند تنظیم شده توسط بیمار به دادگاه حقوقی مراجعه و دادخواست دهند.
شاید سؤال پیش بیاید که رشید و غیررشید یعنی چه؟
اصولاً به اشخاصی که به سن ۱۸ سالگی رسیده‌اند رشید میگویند. اینگونه اشخاص توان و اراده قانونی لازم جهت انجام اعمال حقوقی را دارند اما اگر شخص بالای ۱۸ سال است و به هر دلیلی از جمله بیماری آلزایمر فاقد اراده و توانایی شود لازمه آن احراز و صدور حکم حجر در دادگاه است.
حجر یعنی چه؟
حجر به معنی منع شخص به‌حکم قانون از اداره مستقل امور خود بدون دخالت دیگری است. مبتلایان به بیماری آلزایمر در مراحل پیشرفته آن به جهت عدم توانایی لازم و کافی استفاده از اموال خود در راه‌های عقلانی را ندارند و تصرفات مالی آنها عاقلانه نیست بنابراین از منظر قانون اینگونه افراد نیز در ردیف اشخاص غیررشید قرار می‌گیرند و حق تصرف در اموال و حقوق مالی خود را نخواهند داشت. اما قانون برای اینگونه افراد نیز راهکارهایی دارد:
بیشتربخوانید:
علائم زوال عقل
قانون حفظ حقوق افراد مبتلا به بیماری آلزایمر
اینگونه به نظر می‌رسد که بیماری آلزایمر در ابتدا قابل تشخیص نیست و بعضاً با حواس‌پرتی اشتباه می‌گردد و گاهی افراد مبتلا در این حالت دست به اقدامی می‌زنند که احتمال خطر مالی برای آنها دارد اما به‌محض اینکه بستگان و خانواده او متوجه وخامت حالش شدند باید برای حفظ اموال فرد مبتلا و رسیدگی و روش‌های هزینه برای او از اموال خودش با مراجعه به اداره سرپرستی دادگستری نسبت به عقد قیومیت اقدام نمایند.
با توجه به اینکه بیماری آلزایمر نسبتاً رایج می‌باشد و شیوع بیماری به‌خصوص در جوامع مدرن شهری در کنار ویژگی‌ها و عوارض خاص آن باعث می‌شود تا توجه افکار عمومی و رسانه‌ها در سال‌های اخیر بیشتر متوجه این بیماری شود، ولی در طی این سال‌ها علی‌رغم تمام فعالیت‌های مستمر مراکز پژوهشی در راستای درمان قطعی این بیماری در خصوص آثار و ابعاد حقوقی مربوط به اعمال و تصمیمات مبتلایان به این بیماری و نقش تکالیف نزدیکان بیمار کمتر مطلبی موردبحث قرار گرفته است که با توجه به گسترش روزافزون این بیماری، باید با افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت این موضوع دقت بیشتری شود تا کمتر از خطر سوءاستفاده و تلقین‌پذیری بیماران مبتلا به آلزایمر سوءاستفاده شود.
ازآنجایی‌که در موارد متعددی متأسفانه مشاهده شده که برخی از نزدیکان بیماران مبتلا به آلزایمر این اشخاص را فریب می‌دهند و بسیار پیش‌آمده است که اقدام به اخذ اسناد عادی یا رسمی و انتقال مایملک بیمار به خود یا شخص دیگری را کرده‌اند و یا حتی مانع ملاقات بیمار با دیگر فرزندان شده‌اند، خانواده‌ها باید بیشتر حواس خود را جمع کنند و بستر سوءاستفاده سودجویان را فراهم نکنند و از همه مهم‌تر از وارد شدن آسیب بیشتر به این بیماران، جلوگیری کنند. بسیار مهم است که چنانچه هر یک از نزدیکان بیماران مبتلا به آلزایمر علائمی از عدم توانایی اداره امور مالی بیمار را مشاهده کردند، به‌سرعت با مراجعه به پزشک معالج بیمار و اخذ گواهی مبنی بر احتمال ابتلا به حجر به شعب اختصاصی رسیدگی به امور محجورین دادستانی مراجعه، و با ارائه گواهی مذکور و رونوشت شناسنامه و کارت ملی بیمار و همچنین رونوشت شناسنامه و کارت ملی متقاضی (اعلام‌کننده) یک پرونده قضایی تشکیل دهند.
مورد دیگری که متأسفانه تا جایی که ما اطلاع داریم قانونی برایش وجود ندارد رانندگی بیماران مبتلا به آلزایمر است
البته دستورالعمل‌های جدید راهنمایی و رانندگی به این مشکلات توجه کرده ولی روش‌های کاری و قوانین موجود نیاز به بازنگری دارد.
این موضوع، موضوع مهمی است چرا که در صورت بروز تصادف و ایجاد جرح و خسارت، فامیل بیمار نیز ممکن است مقصر شناخته شوند و از نظر قانونی مسئول باشند و از سویی شرکت بیمه هم ممکن است از پرداخت هزینه درمان خسارت و دیه که می‌تواند رقم قابل‌توجهی باشد به دلایل فوق، سرباز زند و اینها همه برای بیمار و فامیل او مشکلات زیادی را ایجاد می‌نماید.
بهترین کار قانع کردن بیمار به توقف رانندگی است. بیماران مبتلا به آلزایمر در ابتدای بیماری از درک بالایی برخوردارند و شاید بتوان آنها را قانع کرد ولی بعدها به دلیل فراموشی ممکن است مجبور شوید این کار را بارها و بارها انجام دهید. با بیمار به‌ملایمت و صمیمانه درباره توقف رانندگی صحبت کنید. صبور باشید شاید در یک جلسه به نتیجه نرسید و دقت کنید که توقف رانندگی به دلیل از دست دادن استقلال می‌تواند برای بیمار استرس‌آور باشد. در عین صبوری در مورد توقف رانندگی پافشاری کنید و نگرانی‌های خود را نسبت به ادامه رانندگی بیمار و خطرات جانی و مالی احتمالی برای او و دیگران با لحنی احترام‌آمیز و دوستانه توضیح دهید. دست‌نوشته‌ای از پزشک بگیرید که به‌صراحت دستور توقف رانندگی در آن داده شده باشد و آن را به او نشان دهید. درصورتی‌که نیاز شد می‌توانید از دوستان و سایر افراد فامیل که بیمار برای گفته آنها احترام قائل است کمک بگیرید. بعضی از بیماران به آسانی رانندگی را ترک می‌کنند درحالی‌که گروهی دیگر سرسختی نشان می‌دهند در هر صورت اگر با راهکارهای فوق موفق نشدید برای جلوگیری از بروز خطرات جانی و مالی برای بیمار و دیگران از راه‌های زیر استفاده کنید: سوئیچ اتومبیل را پنهان کنید و یا با برداشتن قطعه‌ای از اتومبیل آن را از کار بیندازد. در پایان همگان به‌خوبی می‌دانند که مراقبت از یک بیمار مبتلا به آلزایمر کار بسیار دشواری است اما صبوری و برنامه‌ریزی جهت حل مشکلات آنها از ضروریات می‌باشد
بیشتربخوانید:
چه غذا‌هایی موجب بی‌خوابی می‌شوند؟
