زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر حبیب واحدی ؛ دکترای تخصصی تکنولوژی مواد غذایی ؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشکده بهداشت گروه علوم پایه

drhvahedi40@gmail.com

تحریریه زندگی آنلاین : آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که عمل اکسیداسیون را به تعویق می‌اندازند و مانع تغییر رنگ در مواد غذایی می‌شوند. ویتامینE  یک آنتی‌اکسیدان طبیعی است که در روغن‌های گیاهی یافت می‌شود. امروزه ویتامین C را که یکی دیگر از آنتی‌اکسیدان‌ها است، به میوه‌های تازه کنسرو شده و یا منجمد مانند سیب، هلو، و گلابی اضافه می‌کنند تا از تغییر رنگ آن‌ها جلوگیری شود، مثلا اگر روی میوه بریده یا پوست کنده شده مثل سیب چند قطره آبلیمو بریزیم، اکسیداسیون آن را به تاخیر انداخته‌ایم (وجه تمایز آنتی‌اکسیدان C و E در این است که آنتی‌اکسیدان C محلول در آب است و قادر است از سد دفاعی مغز عبور نماید). امروزه توجه زیادی به نقش آنتی‌اکسیدانی ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان هم در بدن و هم در غذاها می‌شود، زیرا این ترکیبات، رادیکال‌های آزاد را از بین می‌برند. رادیکال‌های آزاد نه تنها عامل تسریع‌کننده روند پیری هستند، بلکه وجود آن‌ها باعث ایجاد غدد سرطانی و آب‌مروارید (کاتاراکت) می‌شود. ویتامین E مانع اکسیداسیون کلسترول بد (LDL) می‌شود. LDL اکسید شده عامل انسداد رگ‌های قلب می‌باشد.

بیشتربخوانید:

راهکارهای عملی برای تغذیه نوازادان با شیرمادر در بیمارستان

روش پژوهش

مطالعه حاضر مبتنی بر مطالعات انجام شده روی خاصیت آنتی‌اکسیدانی گیاهان توسط؛ بابا خانزاده (1395)، بازیار (1392)، پورسیدی (1373)، سعادتمند (1393)، سلیمانی ده دیوان (20018) و درویشی زیدآبادی (2018)،  جستجو در پایگاه داده­های اطلاعاتی Pubmed به دو زبان فارسی و انگلیسی انجام شد. برای جستجو از کلید واژه‌های؛ اکسیژن، رحم، رادیکال آزاد، استرس اکسیداتیو، شیر مادر، آنتی‌اکسیدان، و نوزادان استفاده شد.

آنتی‌اکسیدان‌ها و نوزادان

نوزادان در بدو تولد، در محیط خارج رحمی (زایشگاه و یا در اتاق عمل، زمان انجام سزارین) در معرض اکسیژن زیاد قرار می‌گیرند. در این گونه مواقع احتمال تولید رادیکال‌های آزاد (R⁰) و گونه‌های فعال اکسیژن و ایجاد حالت استرس اکسیداتیو در بدن نوزادان افزایش می‌یابد.

استرس اکسیداتیو

استرس اکسیداتیو به حالتی گفته می‌شود که سرعت ساخت R⁰  بیش‌تر از سرعت خنثی کردن R⁰  توسط آنتی‌اکسیدان‌ها می‌‌باشد.

R⁰‌های آزاد سیتوتوکسیک هستند و قادرند با اجزای اصلی سلول (پروتئین‌ها، لیپیدها و کربوهیدرات‌ها) و حتی DNA تداخل نموده و به آن‌ها آسیب برسانند. به منظور مقابله با R⁰  مهاجم و کاهش استرس اکسیداتیو که منجر به کاهش توانایی بدن در مقابله با آسیب سلولی و ایجاد بیماری‌های مزمن (آلزایمر، قلب و عروق و سرطان) می‌شود، سیستم‌های دفاع آنتی‌اکسیدانی طراحی شده است که به صورت داخل سلولی و یا خارج سلولی عمل می‌نمایند.

 بیشتربخوانید:

راهکارهای عملی برای تغذیه نوزاد با شیرمادر در بیمارستان ( قسمت اول )

اجزاء سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی

مهم‌ترین اجزای سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی درون سلولی شامل آنزیم‌های سوپر اکسیداز دیسموتاز و عنصر مربوطه (روی)، گلوتاتیون پراکسیداز و عنصر مربوطه (سلنیوم)، گلوتاتیون ردوکتاز و ویتامین مربوطه (ریبوفلاوین)، کاتالاز و عنصر مربوطه (آهن) می‌باشد. همچنین گلوتاتیون و بتاکاروتن نیز جزء این سیستم دفاعی درون سلولی هستند. ویتامین E که در غشای سلول‌ها یافت می‌شود، به عنوان یک قطع کننده زنجیره R⁰ ،  واکنش‌های مربوطه را خاتمه می‌دهد. از مواد تشکیل دهنده سیستم دفاع خارج سلولی می‌توان ویتامین C، اسید اوریک، بیلی‌روبین و گروه‌های سولفیدریل را نام برد.

آنتی‌اکسیدان‌های شیر مادر

شیر مادر حاوی مجموعه متنوعی از آنتی‌اکسیدان‌ها بوده که به عنوان ترکیبات فعال بیولوژیکی، نوزادان را در مقابل تهاجم R⁰  و استرس اکسیداتیو محافظت می‌کنند. در واقع وجود آنتی‌اکسیدان‌های C و E، آنزیم‌های سوپر اکسید دیسموتاز، و گلوتاتیون پراکسیداز موجود در شیر مادر عبور از مرحله زندگی درون رحمی به زندگی خارج رحمی را با فشار بالای اکسیژن تسهیل می‌کند. شیر مادر به عنوان مجموعه کاملی از مولکول‌ها، به عنوان یک مخلوط سینرژیک شناخته می‌شود. شیر مادر از نظر بسیاری از اعمال و ویژگی‌ها، به عنوان بهترین ترکیب شناخته می‌شود.

بیشتربخوانید:

بخور ، نــخــورهـای بــارداری و شـیـردهــی

قدرت آنتی‌اکسیدانی شیر مادر

محدوده تغییرات قدرت آنتی‌اکسیدانی شیر مادر بسیار زیاد است و این بیانگر این واقعیت می‌باشد که در برخی از مادران قدرت آنتی‌اکسیدانی شیر مادر فوق‌العاده پایین است. بیش‌ترین احتمالی که وجود دارد این است که بعضی از مادران ممکن است از نظر رژیم غذایی در وضعیت مطلوبی قرار نداشته باشند، که از این نظر بایستی مورد توجه ویژه قرار گیرند، مخصوصا زمانی که مادران شیرده در مقابل دود سیگار، تنباکو، آلودگی هوا، اشعه ایکس، الکل، شکسته شدن ناقص چربی‌ها و پروتئین قرار بگیرند. بتا کاروتن و آنتی‌اکسیدان‌های C و E شناخته شده هستند. آنتی‌اکسیدان‌های غذایی اگر، از طریق شیر مادر در دوره  نوزادی (بلافاصله پس از تولد و 28 روز اول زندگی) و شیرخواری (دو سال اول زندگی) وارد بدن نوزادان و شیرخواران شوند، کودکان در آینده در مقابل ابتلا به بیماری قلبی و عروقی و سرطان (کولورکتال و پستان) محافظت خواهند شد (مواد آنتی‌اکسیدانی موجود در شیر مادران حداکثر بعد از 4 ساعت بعد از مصرف گوارشی، در شیر مادران ترشح می‌شود).

نکته

در اوایل دوران کرونا در یکی از محافل علمی دنیا، سوالی به محضر دانشمندان و محققین جهان ارائه شد که پاسخ دهند. پاسخ‌های مختلفی به سوال داده شد، ولی آنچه نظر اینجانب را در پاسخ‌ها به سوال معطوف نمود، ذکر این نکته بود که همه دانشمندان تراز اول دنیا که در جلسه حاضر بودند در یک مسئله اجماع داشتند. به نحوی که همه اعلام کردند اگر قرار باشد یک ماده غذایی انسان‌ها را در برابر بیماری‌های قلبی عروق و سرطان محافظت کند، چیزی نیست به جز آنتی‌اکسیدان‌های موجود در شیر مادر، میوه‌ها و سبزیجات. سوال شد کدام نوع سبزیجات و میوه‌جات؟ پاسخ داده شد سبزیجات و میوه‌های تازه‌تر و رنگین‌تر، همچنین تاکید شد که اگر قرار باشد یک توصیه غذایی انسان را در برابر کرونا محافظت کند، آن توصیه غذایی چه خواهد بود؟ پاسخ داده شد آنتی‌اکسیدان‌های مایع موجود در لبنیات و فلفل‌های دلمه‌ای رنگی. 

بیشتربخوانید:

بایدها و نبایدهای مصرف همزمان شیرخشک و شیرمادر