دکتر مصطفی نوروزی : متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین
فرانک سادات حسینی - دانشجوی کارشناسی پرستاری
تحریریه زندگی آنلاین : مناسب‌ترین، ایمن‌ترین و طبیعی‌ترین روش تغذیه نوزاد شیرخوار، تغذیه با شیر مادر است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و یونیسف تغذیه انحصاری با شیر مادر را برای 6 ماه اول زندگی و به دنبال آن معرفی غذاهای کمکی (CF) راهمراه با ادامه شیردهی توصیه می‌کنند. شیر مادر، علاوه بر تأمین انرژی، مواد مغذی و آب مورد نیاز بدن کودک، موجب افزایش ایمنی او در برابر بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌شود. همچنین با توجه به هزینه‌های خرید شیر خشک و ملزومات آن، تغذیه کودک با شیر مادر، به اقتصاد خانواده نیز کمک می‌کند. تغذیه با شیر مادر به ایجاد رابطه صمیمانه و وابستگی سالم میان مادر و کودک کمک می‌کند.
بیشتربخوانید:
عوامل موثر بر تغذیه کودکان 6 تا 24 ماهه
یافته‌ها
مطالعات علمی و بررسی‌های سیستماتیک، چندین مزیت کوتاه‌مدت و بلند‌مدت در رابطه با شیردهی را نشان داده‌اند، مانند کاهش خطر مرگ در کودکان مادران شیرده، محافظت در برابر اسهال، اوتیت میانی و عفونت‌های تنفسی، و احتمال کمتر چاقی، دیابت نوع 2، و فشار خون سیستولیک بالا در اواخر زندگی، بنابراین حمایت از شیردهی از اولویت‌های مهم بهداشت عمومی است، لذا تغذیه مکمل کافی به دلیل رشد و تکامل سریع نوزادان و حساسیت زیاد به کمبود مواد مغذی و افراط در آن بسیار حیاتی است.
سنین 24 - 6 ماهگی
از پراهمیت‌ترین دورانِ رشد کودک محسوب می‌شود. شیر مادر در شش ماه اول تولد به‌تنهایی برای رشد طبیعی شیرخوار کافی است. کودکان به‌ویژه در سن شش‌ماهگی و با شروع تغذیه تکمیلی بسیار آسیب‌پذیر می‌شوند. انتقال از تغذیه انحصاری با شیر مادر به تغذیه تکمیلی دوران مهمی در شکل‌گیری عادات غذایی کودک است. در فرایند تغذیه تکمیلی یا به عبارتی معرفی تدریجی غذا در رژیم غذایی کودک که از 6 ماهگی تا 2 سالگی همراه با شیر مادر ادامه می‌یابد، کودک با غذاهای نیمه جامد آشنا و برای غذای سفره آماده می‌شود تا بتواند نیازهای اضافی خود به انرژی، پروتئین، ویتامین، آهن، روی و سایر املاح را تأمین کند. لازم است تا دو سالگی تغذیه با شیر مادر ادامه پیدا کند. در ضمن، تغذیه تکمیلی باید با ساده‌ترین مواد غذایی با بافتی نرم و سهل‌الهضم و با قوام و غلظتی شبیه شیر مادر و مزه‌های مشابه آن شروع شود، البته این مکمل متناسب با سن کودک تغییر می‌کند و درعین‌حال باید مقوی و مغذی و کاملاً بهداشتی و عاری از هرگونه آلودگی باشد. همچنین چون تا یک‌سالگی شیر مادر غذای اصلی کودک به‌حساب می‌آید، بهتر است در هر وعده، مادر ابتدا فرزند خود را با شیر خود تغذیه نماید و سپس غذای کمکی موردنظر را به کودک بدهد.
بیشتربخوانید:
7ماده خوراکی که باعث افزایش قد می‌شوند
8-6ماهگی
هر چقدر شیرخوار، شیر می‌خواهد (حداقل 8 بار در 24 ساعت) با شیر مادر تغذیه شود. تغذیه مکمل، با 1 وعده‌غذا شروع شده و به 3 وعده در روز برسد.
بهتر است برای تهیه اولین غذا برای شیرخوار از آرد برنج به شکل فرنی استفاده گردد. در شروع، مقدار غذای کمکی حدود یک تا دو قاشق مرباخوری است. سپس برحسب میل شیرخوار مقدار غذا افزایش می‌یابد. باید توجه داشت که نباید غذا با تحمیل و اجبار به کودک خورانده شود. همچنین مقدار غذای کودک خیلی زیاد نباشد که مشکلات گوارشی مانند استفراغ ایجاد کند و یا منجر به کاهش دریافت شیر مادر یا طولانی‌تر شدن فواصل شیر خوردن شود. می‌توان از انواع فرنی‌ها و حریره‌های محلی غلیظ نیز در تغذیه شیرخوار استفاده نمود. پس از معرفی غلات، می‌توان پوره با شکل نرم شده انواع گوشت‌ها، سبزی‌ها و میوه‌های متنوع و ماست پاستوریزه در برنامه غذایی کودک اضافه نمود. یک تا دو میان وعده غذایی مانند پوره سبزی‌ها (هویج یا سیب‌زمینی)، پوره میوه‌ها (موز) بین وعده‌های اصلی در روز برحسب اشتهای شیرخوار به او داده شود. نتیجه اینکه، تنوع و استفاده از پنج گروه اصلی غذایی در برنامه غذایی شیرخوار در نظر گرفته شود.
11 - 9 ماهگی
هر روز سه تا چهار وعده غذایی به شیرخوار داده شود و تنوع و استفاده از پنج گروه اصلی غذایی همچنان در برنامه غذایی شیرخوار در نظر گرفته شود.
یک تا دو میان‌وعده غذایی بین وعده‌های اصلی در روز برحسب اشتهای شیرخوار مانند هویج یا کرفس پخته، میوه رسیده (موز، طالبی و سیب) به شیرخوار داده شود. میزان غذای شیرخوارها نصف لیوان (هر لیوان 250 سی‌سی) در هر وعده غذایی افزایش یابد.
یک قاشق غذاخوری سر صاف انواع برنج پخته، 15 گرم و یک قاشق غذاخوری سر پر انواع برنج پخته، 20 گرم است، یک لیوان معادل 16 قاشق غذاخوری سر صاف انواع برنج پخته و یا 12 قاشق غذاخوری سر پر انواع برنج پخته است. از غذاهایی که له‌شده یا به‌خوبی ریزریز شده، تکه‌تکه شده و غذاهای انگشتی که شیرخوار بتواند با دست بگیرد به شیرخوار داده شود.
بیشتربخوانید:
مروری بر شیرخشک های مورد مصرف در کودکان
غذاهای ممنوع!
اضافه کردن مواد غذایی جدید به رژیم غذایی کودک، باید با فاصله سه تا پنج روزه باشد که در صورت بروز حساسیت، نوع ماده حساسیت‌زا قابل‌تشخیص و حذف باشد. برای مثال پزشکان، به دلیل احتمال ایجاد حساسیت و یا خفگی برای کودکان زیر یک سال، مصرف گروهی از مواد غذایی را توصیه نمی‌کنند. این گروه به‌طورکلی شامل عسل، شیر پاستوریزه، پنیر، سفیده تخم‌مرغ، شکلات، بادام‌زمینی، میگو، فلفل، ادویه‌جات، ترشی‌ها، نمک، آب‌میوه‌های صنعتی، کیوی، انواع توت‌ها، آلبالو، گیلاس، نخود، لپه، اسفناج و کلم هست.
ممکن است شیرخوار به یک ماده غذایی بی‌میل باشد و علاقه‌ای نشان ندهد. مادر باید بی‌علاقگی کودک را نسبت به یک ماده غذایی بپذیرد و برای مدتی آن ماده غذایی را حذف کند و یک ماده غذایی دیگر جایگزین شود و پس از مدتی دوباره آن غذا به کودک داده شود.
همچنین می‌توان آن ماده غذایی را با غذاهای دیگر ترکیب کرد، البته بهتر است از اضافه کردن نمک، شکر و ادویه به غذای کودکان اجتناب کرد. رنگ مواد غذایی می‌تواند در اشتهای کودک و میل او به غذا تأثیر بگذارد. خوردن غذاهایی با رنگ‌های سبز، نارنجی و زرد برای کودکان جذاب است؛ به این منظور می‌توان بشقاب کودک را با سبزی‌های برگ سبز، هویج و ... تزئین کرد.
