زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر سید مرتضی صفوی؛ متخصص تغذیه

شیر مادر 
طی 4 تا 6 ماه اول زندگی شیر مادر یا انواع شیر‌های خشك‌ می‌‌تواند تغذیه شیر‌خوار در حال رشد را تامین كند. با این وجود شیر مادر را به عنوان منبع غذایی برای تقریبا تمام كودكان توصیه می‌كنند و به عبارتی تغذیه با شیر مادر روش پیشنهادی برای تغذیه شیرخواران طبیعی در طی 6 ماه اول‌ می‌‌باشد.

آگاه سازی مادر از مشكلات احتمالی تغذیه با شیر مادر پس از ترخیص از بیمارستان‌ می‌‌تواند مانع بسیاری از موارد عدم توانایی در تغذیه با شیر مادر گردد‌. با توجه به اینكه طبق آمار سازمان جهانی بهداشت فقط 35 درصد نوزادان 0 تا 6 ماهه دارای تغذیه انحصاری با شیر مادر هستند،  طی چند روز اول پس از زایمان كلستروم (همان آغوز كه حاوی پروتئین زیاد‌‌، چربی و لاكتوز كم‌ می‌‌باشد) به مقدار كم تولید‌ می‌‌شود‌.

كلستروم ظاهرا دارای ارزش غذایی‌ می‌‌باشد ولی اساسا ویژگی‌های ایمونولوژیك و تكامل‌دهندگی دارد‌. افزایش ناگهانی اشتهای نوزاد برای اولین بار در روزهای هشتم الی دهم پس از تولد مشاهده‌ می‌‌شود و همین امر سبب تولید حجم بیشتری شیر‌ می‌‌گردد‌.  

مزایای شیر مادر نسبت به شیر خشك

اگرچه شیر‌خشك‌ها از نظر تركیبی شبیه شیر مادر‌ می‌‌باشند‌‌، ولی شیر مادر مزایای متعدد تغذیه ای و غیر تغذیه‌ای نسبت به آنها دارد‌. از نقطه نظر عملی شیر مادر نیازی به گرم شدن ندارد‌‌، جهت مصرف آماده‌ می‌‌باشد‌‌، نیازی به آب سالم ندارد‌‌، بطور كلی عاری از میكروارگانیسم‌ می‌‌باشد. تغذیه با شیر مادر در وابستگی مادر با شیرخوار نیز نقش دارد‌.

شیر مادر از طریق محدود كردن تماس با آنتی ژن‌های احتمالی بروز حساسیت نسبت به پروتئین شیر گاو و اگزما را كم‌ می‌‌كند‌. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌های محافظت‌كننده بر علیه باكتری‌ها و ویروس‌ها (ایمونوگلوبولین A) و نیز ماكروفاژ‌ها‌ می‌‌باشد‌. شیر مادر همچنین از بروز اسهال و التهاب گوش میانی پیشگیری می‌كند.

اگرچه مقدار آهن شیر انسان نسبتا كم است ولی همین مقدار از نظر بیولوژیكی بیشتر از آهن شیر گاو می‌باشد‌. شیر انسان همچنین محتوی لاكتوفرین (یكی از پروتئین‌هایی كه به آهن متصل‌ می‌‌شود) است كه رشد باكتری اشرشیاكولی را مهار‌ می‌‌كند‌. علاوه بر آن مواد مغذی دیگری در شیر مادر وجود دارد (از قبیل كلسترول‌‌، تورین‌‌، اسیدهای چرب امگا 3) كه در اكثر شیرهای خشك وجود ندارد.

مطالعاتی كه در جمعیت‌های مختلف انجام شده‌‌، نشان داده كه شیردهی از جهت تكامل ادراك مفید بوده‌‌، از آسم كودكان پیشگیری كرده و می‌تواند مانع اضافه وزن نوزادان شود‌. به همین دلایل یكی  از اهداف كودكان سالم 2010 ترویج تغذیه با شیر مادر  برای نوزادان می‌باشد‌.

آكادمی پزشكان اطفال آمریكا بر تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 6 ماهگی و شیر مادر همراه با تغذیه تكمیلی برای حداقل 12 ماه تاكید دارد. توجه به این سنین  از این جهت اهمیت دارد كه دادن غذا به نوزاد زودتر از زمان تعیین شده باعث كاهش دریافت شیر و نیز از شیر گرفتن زودتر از موعد وی می‌گردد‌. علاوه بر این شروع زودتر تغذیه تكمیلی باعث افزایش خطر بروز دیابت نوع یك كه اتوایمیون است، می‌شود.

شیر مادرانی كه عفونت‌های خاصی دارند و یا از داروهای خاص استفاده می‌كنند كه اثرات نامطلوب روی نوزادان می‌گذارد‌‌، برای نوزاد مناسب نیست‌. برای مثال مادری كه مبتلا به عفونت HIV (ایدز) باشد‌‌، از طریق شیر دادن آن را به نوزاد منتقل خواهد كردو یا مادری كه از داروی اعصاب استفاده می‌كند داروها از طریق شیر دادن به نوزاد منتقل می‌شوند. 

شاخص كفایت تغذیه كودك

وضعیت هیدراتاسیون شاخص كفایت تغذیه كودك‌ می‌‌باشد‌. شیرخواری با وضعیت هیدراتاسیون خوب 6 تا8 مرتبه در روز ادرار‌ می‌‌كند‌. هر ادرار باید كهنه بچه را كاملا خیس كند و تنها مرطوب كردن آن كافی نیست. كاهش وزن اولیه در دوران نوزادی در اثر تغذیه با شیر مادر بیش از تغذیه با شیشه‌ می‌‌باشد ولی معمولا تا هفته دوم وزن موقع تولد دوباره به دست‌ می‌‌آید‌.

مدت شیردهی بسیار متفاوت است‌. طولانی بودن زمان شیردهی ممكن است به علت عدم كفایت تولید شیر یا هرگونه اشكال در عمل شیردهی باشد كه مانع از مكیدن مقادیر كافی شیر توسط نوزاد‌ می‌‌شود‌. 80 درصد شیر در مدت 4 دقیقه اول شیردهی از هر پستان مصرف‌ می‌‌شود‌.

طی دو هفته اول پس از زایمان حجم شیر به سرعت افزایش‌ می‌‌یابد. زنانی كه به شیرخوارانشان فقط شیر خود را‌ می‌‌دهند تقریبا 750 میلی‌لیتر شیر در روز تولید‌ می‌‌كنند. این میزان حداقل تا 4 الی 6 ماهگی باقی‌ می‌‌ماند، ولی پس از اضافه كردن مواد جامد به رژیم شیرخوار‌‌، حجم شیر در پاسخ به كاهش شیردهی افت پیدا می‌كند‌...

برای خواندن بخش دوم -تفاوت‌های شير مادر با ساير شيرها- اینجا کلیک کنید.