شوناز احمدی خطیر - کارشناس ارشد علوم تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : تغذیه و رژیم نقش کلیدی در نمو دندان، انسجام لثه‌‌ها و مخاط، استحکام استخوان و پیشگیری و کنترل بیماری‌‌های حفره دهان بازی می‌کند. رژیم غذايی یک اثر موضعی روی انسجام دندانها دارد؛ نوع، شکل و تناوب مصرف غذا و مایعات اثر مستقیمی روی PH و فعالیت میکروبی دارد که می‌تواند پوسیدگی دندانها را تسریع کند. تغذیه بطور سيستميك نمو، حفظ و ترمیم بافت‌‌های دهان و دندانها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تغذیه و رژیم غذايی بر حفره دهان اثر گذارده، اما برعکس آن نیز صادق است؛ بدین ترتیب که وضعیت دهانی می‌تواند توانایی فرد در مصرف رژیم مکفی و دستیابی به تعادل تغذیه‌ای را تحت تاثیر قرار دهد. در حقیقت، یک هماهنگی دائمی ميان تغذیه و سلامت دهان و بیماری‌‌های مرتبط با نقش شناخته شده مواد مغذی در رشد، نمو و حفظ ساختار دهان، استخوان و بافت‌‌ها وجود دارد.
بیشتربخوانید:
دانستنی های مهم در مورد سلامت دندان کودک
تغذیه و نمو دندانها
نمو دندان‌‌های اولیه در 2 تا 3 ماهگی بارداری آغاز می‌شود. مینرالیزاسیون تقریبا در ماه چهارم بارداری آغاز شده و تا سال‌‌های نوجوانی ادامه می‌یابد، بنابراین تغذیه مادر باید جوانه زدن دندان‌‌هایی با ساختمان معدنی مناسب را فراهم کند. در نتیجه تغذیه ناکافی مادر نمو دندانها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
دندانها با مینرالیزاسیون پروتئین ماتریکس شکل می‌گیرند. در دنتین، پروتئین کلاژن وجود دارد که جهت سنتز طبیعی به ویتامین C نیاز دارد. ویتامین D برای فرايند رسوب کلسیم و فسفر در کریستال‌‌های هیدروکسی آپاتیت، فرم طبیعی از کلسیم و فسفر که دنتین و مينا را تشکیل می‌دهد، ضروری است.
فلوراید به هیدروکسی آپاتیت اضافه شده و مقاومت منحصر به فردی در برابر پوسیدگی دندانها در دوره قبل از تولد و پس از آن فراهم می‌آورد.
تغذیه و رژیم غذايي در تمامی مراحل نمو، جوانه زدن و نگهداری دندانها حائز اهمیت است. پس از جوانه زدن دندانها، تاثیر رژیم و دریافت مواد مغذی بر نمو و مینرالیزاسیون دندانها، نمو و استحکام مينا و الگوی رشد بقیه دندانها ادامه می‌یابد. اثر موضعی رژیم، به ویژه کربوهیدراتهای تخمیر پذیر و خوردن متناوب بر تولید اسیدهای ارگانیک توسط باکتریهای دهان و میزان فساد دندانی اثر می‌گذارد.
پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی دهانی است که متابولیت‌‌های اسید ارگانیک منجر به دمینرالیزاسیون تدریجی ميناي دندان، و سپس تخریب سریع پروتئين‌‌هاي ساختمان دندان می‌شود. پوسیدگی‌‌ها ممكن است در سطح هر دندانی اتفاق بیفتند. فاکتورهاي متعددي سبب پوسيدگي‌‌هاي دندان می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
مشکلات رویش دندان شیری
میکروارگانیسم‌‌ها
باکتریها یک جزء ضروری در فرايند پوسیدگی محسوب می‌شوند. استرپتوکوکوس موتانس بیشترین شیوع را داشته، سپس لاکتوباسیلوس کازئین و بعد استرپتوکوکوس سانجوس. هر سه در فرايند پوسیدگی شرکت می‌کنند، زیرا کربوهیدرات‌‌ها را در دهان متابولیزه و تولید محصول اسيدي كرده، که جهت پوسیدگی کفایت می‌کند. تفاوت‌‌های ژنتیکی نوع و میزان باکتریهای دهان ممکن است در برخي افراد سبب افزایش خطر پوسیدگی و بیماری‌‌های اطراف دنداني شوند، اما کمیت و کیفیت بهداشت دهان در خطر بیماری‌‌های عفونی دهان مستقیما نقش دارد.
4 فاکتور باید همزمان با هم اتفاق بیفتند:
1) فرد مستعد یا سطح دندان آسیب‌پذیر
2) میکروارگانیسم‌‌هایی مانند استرپتوکوکوس یا لاکتوباسیلوس در پلاک دندانی یا حفره دهانی
3) کربوهیدراتهای تخمیرپذیر در رژیم غذايي به‌عنوان سوبسترایی برای باکتریها؛
4) مدت تماس باکتریها در دهان جهت متابولیزه کردن کربوهیدراتهای قابل تخمیر، تولید اسید و در نتیجه کاهش PH بزاق به کمتر از 5.5. وقتی PH اسیدی است، که در عرض چند دقیقه می‌تواند اتفاق افتد، باکتریهای دهانی می‌توانند فرايند دمینرالیزاسیون را آغاز کنند.
سوبسترا
کربوهیدراتهای تخمیرپذیر، کربوهیدراتهای حساس به عمل آمیلاز بزاقی بوده و مواد مطلوبي جهت متابولیسم باکتریایی محسوب مي‌شوند. تولید اسید با متابولیسم باکتریها سبب کاهش PH بزاق به کمتر از 5.5 شده، محیط دهان را برای پوسیدگی مهیا می‌سازد. باکتریها همیشه حضور دارند و وقتی در معرض کربوهیدرات قابل تخمیر قرار می‌گیرند شروع به کاهش PH می‌کنند.
آگاهی از کاریوژنیک بودن غذاها حائز اهمیت است، کاریوژنیسیتی به خواص افزایش‌دهنده پوسیدگی یک رژیم یا غذا اشاره دارد. کاریوژنیسیتی يك غذا، بسته به شکل غذا، محتوی مواد مغذی آن، وقتي همراه سایر غذاها و مایعات خورده شود، مدت زمان تماس با دندان، و تناوب خوردن آن، متفاوت است.
بیشتر بخوانید:
مواردی که در هنگام آسیب به دندان کودک باید بدانید
تمايز ميان غذاهای کاریوژنیک، کاریواستاتیک و آنتی‌کاریوژنیک
غذاهای کاریوژنیک آنهایی هستند که حاوي کربوهیدراتهای تخمیرپذير بوده، زماني كه در تماس با میکروارگانیسم‌‌هاي دهان قرار مي‌گيرند، می‌توانند سبب کاهش PH بزاق به 5.5 یا کمتر، و تحریک فرايند پوسیدگی شوند.
غذاهای کاریواستاتیک در پوسیدگی نقش ندارند، توسط میکروارگانیسم‌‌ها متابولیزه نشده و سبب کاهش PH بزاق به 5.5 یا کمتر در عرض 30 دقیقه نمي‌شوند. نمونه‌‌هايي از غذاهای کاریواستاتیک شامل غذاهای پروتئینی مانند تخم‌مرغ، ماهی، گوشت، و ماكيان؛ بیشتر سبزیجات؛ چربی‌‌ها؛ و آدامس‌‌های بدون شکر هستند. آدامس‌‌هاي بدون شكر به دليل توانایی در افزایش ترشح بزاق و نيز به دليل عدم افزودن شیرین کننده‌‌های کربوهیدراتی به آنها مي‌توانند به كاهش پوسيدگي کمک کنند.
غذاهای آنتی‌کاریوژنیک غذاهايي هستند که، وقتی قبل از یک غذای اسیدی مصرف شوند، از پلاک حاصل از غذاهای اسیدی جلوگیری می‌کند. از جمله آنها پنیر چدار كهنه بدليل وجود کازئین، کلسیم، و فسفات در این پنیرها. قندهای الکلی 5 کربنه، زایلیتول آنتی‌کاریوژنیک‌‌های قابل توجه هستند، زیرا باکتریها نمی‌توانند قندهای 5 کربنه را مانند قندهای 6 کربنه نظير گلوکز، ساکروز، و فروکتوز متابولیزه کنند. اینها توسط آمیلاز بزاقی شکسته نشده و در دسترس تخریب باکتریایی قرار نمی‌گیرند.
