به قلم : مونا شفیعی ، دانشگاه علوم پزشکی لرستان
دکتر ابراهیم فلاحی: متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی لرستان
تحریریه زندگی آنلاین: دیابت
دیابت یکی از شایع‌ترین اختلالات متابولیک غدد درون‌ریز می‌باشد. دیابت نوع II یک وضعیت مزمن است که با هایپرگلیسمی ناشی از نقص در تولید و ترشح انسولین و مقاومت به انسولین تشخیص داده می‌شود.
دیابت از نظر بالینی یكی از مهم‌ترین عوامل خطرساز برای برخی اختلال‌ها نظیر نفروپاتی، رتینوپاتی، نوروپاتی و بیماری‌های قلبی - عروقی محسوب می‌شود كه شیوع آن در حال افزایش است. كمبود و یا كاهش نسبی میزان انسولین در این بیماری با عوارض متابولیك حاد و مزمن همراه می‌باشد.
استرس اكسیداتیو مزمن ناشی از افزایش قند خون به ویژه پس از صرف غذا و تولید رادیكال‌های آزاد منجر به كاهش پیشرونده كاركرد سلول‌های بتای لوزالمعده و در نهایت دیابت نوع 2 می‌شود. هر چند كه در حال حاضر درمان اصلی و مؤثر برای اتیولوژی استرس اكسیداتیو در دیابت، استفاده از انسولین و داروهای خوراكی كاهنده قند خون است، ولی دارای عوارض نامطلوب متعددی می‌باشد.
استرس اکسیداتیو باعث فعال شدن فاکتورهای التهابی و سایتوکین‌ها و گونه‌های فعال اکسیژن در سلول‌های چربی می‌شود. استرس اکسیداتیو در سلول‌های بتای پانکراس باعث افزایش سطح بالینی گلوگز و هیپرلیپیدمی در پاسخ به التهاب می‌شود.
بیشتربخوانید:
انار میوه معتدل کننده طبع
ترکیبات مؤثر در درمان دیابت
تلاش‌های زیادی در شناسایی تركیبات مؤثر در درمان دیابت با عوارض جانبی كمتر صورت گرفته است.
گیاهان دارویی و مشتقات آنها از جمله پلی‌فنل‌ها از دیرباز در درمان دیابت قندی و عوارض ناشی از آن مطرح بوده‌اند، ولی در مورد اثر‌بخشی قطعی بسیاری از آنها تاكنون شواهد تحقیقاتی معتبر وجود ندارد.
انار و دیابت
یكی از میوه‌های غنی از فلاونوئید، انار است. انار با نام علمی L granatum Punica گیاهی متعلق به خانواده Punicaceae می‌باشد. متابولیت‌های موجود در قسمت‌های مختلف میوه و درخت انار شامل انواع قندها، اسیدهای آلی، آلكالوئیدها، پلی‌فنل‌ها، فلاونوئیدها، آنتوسیانین‌ها، اسیدهای چرب و ویتامین‌ها است. قندهای عمده موجود در عصاره انار شامل گلوكز، فروكتوز، ساكارز و مالتوز و ویتامین‌های موجود در آن C,B1,B2 و بتاكاروتن هستند. مطالعات زیادی برای بررسی و ارزیابی اثر قسمت‌های مختلف و تركیبات فعال موجود در انار از قبیل گالیك اسید، اورسولیك اسید، اولنولیك اسید در دیابت ملیتوس و عوارض آن انجام شده است.
در سال 2016 در مطالعه‌ای در ایران اثرات مصرف آب انار بر استرس اکسیداتیو در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 با 60 بیمار شرکت‌کننده در 6 هفته در دو گروه مختلف مورد بررسی قرار گرفت و به میزان 200 میلی‌لیتر روزانه آب انار داده شد و پس از 6 هفته ظرفیت آنتی‌اکسیدانی کل (TAC) افزایش داشت و مقدار LDL اکسید شده و قند خون ناشتا کاهش یافت. در نتیجه مصرف آب انار به صورت مکمل، اثر مناسبی در کاهش استرس اکسیداتیو در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 داشت.
بیشتربخوانید:
به این12 دلیل پوست انار را دور نریزید
در سال 2017 در مطالعه‌ای دیگر در ایران، تأثیر ورزش هوازی و عصاره انار بر نشانگرهای آنتی‌اکسیدانی زنان یائسه مبتلا به دیابت نوع 2 مورد بررسی قرار گرفت. تعداد 33 بیمار در چهار گروه (گروه اول: کنترل با مصرف فقط آب 7 نفر؛ گروه دوم: مصرف‌کننده عصاره انار 9 نفر؛ گروه سوم: با ورزش هوازی و مصرف آب 9 نفر؛ و گروه چهارم: مصرف‌کننده عصاره انار و با ورزش هوازی 8 نفر) وارد مطالعه شدند. گروه عصاره انار + تمرین سه بار در هفته به مدت 45 دقیقه فعالیت فیزیکی داشتند و 150 میلی‌لیتر عصاره آب انار به مدت 6 هفته دریافت کردند. نتایج نشان داد که فعالیت فیزیکی و مصرف عصاره انار افزایش قابل توجهی در سطح گلوتاتیون پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتازو ظرفیت تام آنتی‌اکسیدانی داشت.
در سال 2013 در ایران تأثیر آب انار شیرین نشده بر مقاومت به انسولین، پروتئین واکنشی C با حساسیت بالا و چاقی در بیماران دیابتی نوع 2 با 50 شرکت‌کننده در دو گروه به مدت 8 هفته انجام شد و به گروه مداخله روزانه مقدار 240 میلی‌لیتر آب انار و به گروه کنترل به همین میزان آب دادند و بعد از دو ماه کاهش قابل توجهی در میزان مقاومت انسولینی و وزن دور باسن و کمر در گروه مداخله مشاهده شد، ولی کاهش چشمگیری در میزان پروتئین واکنشی C با حساسیت بالا مشاهده نگردید.
نتایج تحقیقی دیگر در سال 2013 در آمریکا نشان داد که پلی‌فنول‌های انار پراکسیداسیون لیپیدی را در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع 2 کاهش می‌دهند، اما هیچ تأثیری در داوطلبان سالم ندارند.
در مطالعه‌ای دیگر در سال 2014 اثرات مصرف آب انار بر نشانگرهای التهابی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 بر روی 50 بیمار بررسی شد که از این تعداد 22 نفر در گروه مداخله و 22 نفر دیگر در گروه کنترل قرار گرفتند و روزانه به مقدار 250 میلی‌لیتر آب انار به گروه مداخله و همین مقدار نوشیدنی دیگر به گروه کنترل داده می‌شد و بعد از 12 هفته کاهش 32 درصدی در میزان CRP و کاهش 30 درصدی در اینترلوکین - 6 و همچنین قند خون ناشتا و مقاومت انسولین مشاهده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که مصرف آب انار خاصیت ضد التهابی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 دارد.
مکانیسمی که انار یا مواد مؤثره آن می‌توانند پراکسیداسیون لیپیدی و استرس اکسیداتیو را بهبود بخشند، به خوبی شناخته نشده است؛ اما ممکن است با خنثی کردن مستقیم گونه‌های فعال اکسیژن، افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی خاص مانند پاراکسوناز، و مهار یا فعال کردن برخی از فاکتورهای رونویسی، مانند فاکتور هسته‌ای kB و پروکسیزوم فعال شده مجدد رخ دهد. ترکیبات آنتی‌اکسیدانی اصلی در انار، تانن‌های قابل هیدرولیز، آنتوسیانین‌ها و مشتقات اسید الژیک هستند.
برخی مکانیسم‌ها نیز برای خواص ضد التهابی انار پیشنهاد شده‌اند، از جمله مهار آنزیم‌های مرتبط با التهاب، مانند گیرنده‌های فعال تکثیرکننده‌های پراکسی‌زوم، فاکتور رونویسی هسته‌ای کاپا.
نتیجه
نتیجه‌گیری کلی اینکه، آب انار و فرآورده‌های آن می‌توانند نشانگرهای زیستی آنتی‌اکسیدانی را بهبود بخشند و همچنین نشانگرهای التهابی مانند IL-6 را در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 کاهش دهند.
