زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : د کتر سید  مرتضی صفوی ، متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، رئیس هیات مدیره انجمن غذا، صنعت و سلامت

Safavimorteza@yahoo.com

تحریریه زندگی آنلاین : پیشرفت در دانش تغذیه موجب آگاهی از آن شده است که:

 برای هر ماده مغذی، حداقل مقدار مشخصی باید ارائه شود تا نقش فیزیولوژیکی پایه آن به اجرا درآید.

 مقادیر بیشتر می‌تواند عملکرد طبیعی را در سلامت حفظ کند و علاوه بر آن، ذخایری را در برابر مصرف ناکافی یا نیازهای بیشتر فراهم می‌کند.

 مصرف بیش از این سطوح ممکن است در مسیر‌های غیر تغذیه‌ای یا محافظتی عمل کند، اما برای برخی مواد مغذی، سطح بالایی از پذیرش وجود دارد.

 سایر عوامل در غذاها، که نقش تغذیه‌ای شفاف ندارند نیز ممکن است برای سلامت مفید باشد.

بنابراین، مفهوم کفایت تغذیه می‌تواند طیف گسترده‌ای را از «جلوگیری از کمبود» تا «تغذیه مطلوب» تا «بیش از حد» پوشش دهد.

برخی از جمعیت‌ها در جهان به دلیل منابع محدود یا دسترسی ضعیف به مواد غذایی، به اندازه كافی به غذا دسترسی ندارند و ممكن است حتی قادر به دستیابی به حداقل سطح كیفیت تغذیه‌ای نباشند، در حالی كه در انتهای طیف دیگر كشورهای ثروتمند، شرکت‌های غذایی، طیف گسترده‌ای از محصولات ویژه که هدف آنها بهینه‌سازی سلامت از طریق تغذیه است و حتی می‌تواند باعث مصرف بیش از حد نیز شود، تولید کرده‌اند.

بیشتربخوانید:

تغذیه مناسب افراد مبتلا به سرطان

رژیم غذایی متعادل

در اصل، یک رژیم متعادل با استفاده از گروه‌های غذایی عمده، که به طور گسترده‌ای بر اساس مواد مغذی اصلی آنها ارائه می‌شود، طبقه‌بندی شده است. این‌ها با تعداد وعده‌ها محاسبه می‌شوند، به طوری که فرد ترکیبی از غذاها و به همین ترتیب مواد مغذی مصرف می‌کند که باید برای برطرف کردن نیازهای آنها کافی باشد.

تغذیه مطلوب

شناخت پیوندهای غذایی در علل بیماری‌های بسیاری منجر به مفهوم وضعیت مطلوب تغذیه شده است.

برای یک رژیم غذایی، این سطح دریافتی است که برای فرد مورد نیاز می‌باشد:

 حفظ تندرستی و پیشگیری از کمبود مواد غذایی در معرض خطر و خطرات بهداشتی مرتبط با آن

 کاهش خطر بیماری‌های مزمن

دستیابی به تغذیه مطلوب

وضعیت تغذیه‌ای را می‌توان در بسیاری از موارد برای افرادی که در معرض خطر کمبود قرار دارند، بهبود بخشید، از جمله:

 تغذیه تکمیلی

 غنی‌سازی کالاهای غذایی خاص

 استفاده از مکمل‌های غذایی

 معرفی غذاهای کاربردی به رژیم غذایی

تغییرات در رفتار تغذیه‌ای می‌تواند از طریق رویکرد‌هایی که دانش، مهارت‌ها و نگرش‌ها را تغییر می‌دهند، فراهم شود.

 بیشتربخوانید:

ملاحظات تغذیه در درمان سرطان سینه

تغذیه تکمیلی

گروه‌های آسیب‌پذیر در جمعیت ممکن است با یک برنامه تغذیه تکمیلی خاص بر اساس نیاز ارزیابی شده مورد هدف قرار گیرند.

با فراهم کردن موارد زیر این مهم دست‌یافتنی است:

 یک مکمل متعادل حاوی درشت‌مغذی و ریز‌مغذی‌ها

 یکی که شامل یک ریز‌مغذی خاص که کمبودش کشف شده، باشد (برای مثال آهن)

این نوع برنامه اغلب در گروه‌های آسیب‌پذیر (مانند زنان باردار و کودکان) در شرایط ناتوانی یا اختلال در تدارکات غذا استفاده می‌شود.

غنی‌سازی مواد غذایی

اضافه کردن یک ماده مغذی یا مواد مغذی به غذایی که به طور گسترده مصرف می‌شود، می‌تواند کل یک گروه جمعیت را مورد هدف قرار دهد. مسائل مورد توجه شامل فرم شیمیایی مواد مغذی، وسیله مورد استفاده برای غنی‌سازی، پذیرش، ثبات و هزینه آن است.

بعضی از محصولات غذایی (مانند آرد سفید، نان، سایر محصولات دانه‌دار، مارگارین، نمک و شیر) در کشورهای مختلف به طور قانونی تقویت می‌شوند (به عنوان مثال، تقویت اجباری):

 همچنین می‌توان از طریق شرکت‌های مواد غذایی شامل غلات صبحانه، محصولات لبنی (مثلاً ماست، شیر و پخش‌کردنی‌ها)، غذاهای نوزاد، آبمیوه‌ها و سایر نوشیدنی‌ها، غنی‌سازی داوطلبانه صورت پذیرد.

روند رو به رشدی برای تولید غذاهای غنی شده وجود دارد که وعده حفاظت در برابر بیماری‌ها مانند پوکی استخوان، بیماری قلبی و سرطان را می‌دهد و حاوی طیف وسیعی از ویتامین‌ها یا مواد معدنی است.

تأثیر غنی‌سازی بر وضعیت تغذیه بستگی به درجه اشباع بازار با محصول غنی شده دارد. اگر جایگزین در دسترس باشد، اثربخشی آن کاهش خواهد یافت.

بیشتربخوانید:

10 ماده غذایی موثر بر افزایش سوخت و ساز بدن

نکاتی که باید در نظر گرفته شود

  اجباری بودن اسید فولیک اضافه در آرد در ایالات متحده آمریکا، کانادا و دیگر کشورها، باعث کاهش قابل‌توجهی در بروز حاملگی‌هایی که تحت تأثیر نقص لوله‌های عصبی قرار دارند، شد.

 یدیزاسیون  نمک یک اقدام بسیار مؤثر برای سلامت عمومی برای کاهش بروز گواتر و کرتینیسم است.

 حتی با انتخاب محصولات موجود، تقویت یک محصول نسبتاً رایج (به عنوان مثال غلات صبحانه) می‌تواند وضعیت تغذیه‌ای گروه‌های آسیب‌پذیر مانند بزرگسالان سالخورده را در سطوح مختلف مواد مغذی بهبود دهد.

غذاهای کاربردی

این اصطلاح، طیف وسیعی از محصولات را پوشش می‌دهد که ادعای مشترکی را در داشتن برخی از ویژگی‌های ارتقا دهنده سلامت دارند. این واژه می‌تواند برای بسیاری از غذاهای طبیعی استفاده شود، اما به طور خاص برای توصیف غذاهای غنی از عوامل غیر تغذیه‌ای که به طور طبیعی وجود دارند و یا برای به دست آوردن مزایای سلامتی که ممکن است اضافه شوند استفاده می‌شود.

مکمل‌های غذایی دیگر

تنوع وسیعی از مکمل‌های غذایی در بازار وجود دارد که بعضی از آنها از غذاهای رایج و بقیه از گیاهانی که به طور معمول به عنوان بخشی از رژیم غذایی مصرف نمی‌شوند، حاصل می‌شود. اگر چه ممکن است آنها به عنوان افزایش‌دهنده وضعیت تغذیه دیده شوند، اما این تنها در صورتی است که مکمل مصرفی یک ماده مغذی باشد. در تمام موارد دیگر، اثر غیر تغذیه‌ای است.

مکمل‌های غیر غذایی ممکن است برای موارد زیر به کار گرفته شوند:

 جلوگیری یا درمان بیماری‌هایی که نتیجه کمبود نیستند (برای مثال، کاهش علائم قاعدگی، تلاش برای جلوگیری از سرماخوردگی، تحریک سیستم ایمنی، افزایش هشیاری روانی و کاهش درد آرتریتی)

 بهبود عملکرد ورزشی (به عنوان مثال کمک‌های ارگونومی، محصولات ساختمانی عضلانی و محصولات شکل‌دهنده بدن)

در هر دو مورد، شواهد به طور کلی ضعیف هستند و توسط آزمایشات بالینی پشتیبانی نمی‌شوند.

جلوگیری از کمبود

آمار موجود در جداول مصرف مرجع رژیم غذایی (DRI)، مقادیر علمی را که بر اساس دستورالعمل‌های مواد مغذی و اهداف رژیم غذایی شکل می‌گیرد، ارائه می‌دهند.

در عمل، برای مصرف‌کنندگان بازگو کردن دستورالعمل‌های با محور تغذیه‌ای آسان‌تر است، که در نتیجه اساس مشاوره در مورد رژیم غذایی متعادل‌کننده را شکل می‌دهد.

کمی کردن تغذیه مطلوب

در حال حاضر اطلاعات در مورد سطوح بهینه مواد مغذی ناقص است. تحقیقات بیشتری در هر دو مورد اثرات منحصر به فرد و عملکرد‌های مواد مغذی مورد نیاز است، از جمله:

 فراهمی زیستی کاربردی یک ماده غذایی چیست؟

 نشانگر کلیدی وضعیت مواد مغذی که به تغییرات مصرف حساس است، چیست؟

 نشانگر کلیدی عملکرد مواد مغذی که به تغییرات وضعیت حساس است، چیست؟

عوامل متعددی وجود دارد که ممکن است بر روی موارد فوق تأثیر بگذارد:

 تنوع فردی (ژنتیک، قومیت، محیط، عوامل اجتماعی، سن و جنس)

 پاسخ‌های مختلف در مراحل خاص زندگی و اینکه چگونه این موارد می‌توانند به بیماری منجر شوند.

  تعامل بین اجزای رژیم غذایی، مؤثر بر فراهمی زیستی آنها

غذاهای با ماده مغذی کاهش یافته

برخی از غذاها ممکن است محتوای کمتری از مواد مغذی داشته باشند:

 محصولات با چربی یا شکر کاهش یافته برای کاهش کالری طراحی شده است.

 غذاهای کم نمک ممکن است برای کاهش محتوای سدیم فرموله شوند.

 همچنین محصولات ویژه‌ای وجود دارد که برای نیاز مصرف‌کنندگان تهیه شده است، مانند محصولات کم لاکتوز، بدون شیر، بدون گلوتن و غیره.

غذاهای ارگانیک

مصرف‌کنندگان به طور کلی معتقدند غذاهایی که به صورت ارگانیک تولید می‌شوند، اغلب با روش‌های سنتی‌تر کشاورزی، کیفیت غذای برتری را دارند. این در حال حاضر توسط متون علمی پشتیبانی نمی‌شود، که در آن مطالعات هیچ اختلافی در محتوای مواد مغذی بین محصولات ارگانیک و غیر آلی وجود ندارد؛ همچنین هیچ اطلاعاتی در مورد تأثیر بر سلامت انسان وجود ندارد. با این حال، احتمال دارد که غذاهای ارگانیک  حاوی سطوح پایین یا بدون باقی‌مانده سموم و علف‌کش‌ها باشد.

در حال حاضر، غذای ارگانیک گران‌تر است، و این ممکن است در برابر مصرف رژیم غذایی متنوع تنزل کند، بنابراین بهتر است از مصرف کافی یک رژیم غذایی متعادل اطمینان حاصل کنید، حتی اگر این محصولات ارگانیک تولید نگردد. شواهد بیشتری وجود دارد که از نیاز به محدوده غذاهای سالم در برابر فواید غذاهای ارگانیک حمایت می‌کنند.