دکتر مسعود صیدگر : مرکز تحقیقات آرتمیای کشور، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
دکتر سپیده رنجبر : دامپزشک
تحریریه زندگی آنلاین : امروزه اهمیت تغذیه با ماهی بر کسی پوشیده نیست. ماهی به عنوان یکی از اقلام غذایی ضروری در سراسر جهان مصرف می‌شود. با توجه به این مصرف زیاد، ماهی در اقتصاد بسیاری از کشورها نقش داشته و در آستانه پیشی گرفتن از گوشت گاو به عنوان یک منبع اصلی غذایی است. مصرف ماهی به دلیل ارزش غذایی و طبی آن توصیه می‌شود. در اینجا برخی جنبه‌های تغذیه‌ای و پزشکی مصرف ماهی بررسی می‌شود.
ماهی‌ها گروه متمایزی از مهره‌داران آبزی خونسرد بوده که دارای آبشش و باله هستند. آنها در آب با شرایط مناسب خود زندگی می‌کنند. گونه‌های مختلف ماهی در اندازه‌ها، شکل‌ها، رنگ‌ها و عادات تغذیه‌ای مختلف وجود دارند که در زیستگاه‌های مختلف آبی زندگی می‌کنند. ماهیان استخوانی 95 درصد از گونه‌های ماهیان را تشکیل می‌دهند. حدود 50 گونه ماهی بدون فک و 800 گونه ماهی غضروفی شناسایی شده‌اند. تقریباً 58 درصد از گونه‌های ماهی دریایی و 41 درصد ساکن آب شیرین هستند و 1 درصد باقیمانده قادر به جابجایی در آب‌های شور و شیرین هستند. در حال حاضر تعداد گونه‌های شناخته شده ماهیان 28600 گونه بوده و در کل در حدود 30000 تا 35000 گونه تخمین زده می‌شوند. این امر نشان می‌دهد که ماهی‌ها بخش بزرگی از مهره‌داران زنده را تشکیل می‌دهند که بیش از نیمی از 48170 گونه جانوری مهره‌دار شناخته شده را شامل می‌شوند. پرورش ماهی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور محسوب می‌شود. ماهی سرشار از پروتئین است و اهمیت دارویی دارد چراکه روغن کبد ماهی در بسیاری از داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ماهی‌ها نه تنها به عنوان منبع غذایی یا استفاده در داروها یا اهمیت اقتصادی‌شان سودمند هستند، بلکه نقش حیاتی در زنجیره غذایی سیستم آبزی ایفا می‌کنند.
بیشتربخوانید:
عجیب ترین مضرات و فواید مصرف تن ماهی
اهمیت غذایی ماهی
تخمین زده شده که تولید گوشت ماهی به عنوان یک منبع غذایی در آینده نزدیک از تولید گوشت گاو پیشی گیرد. با توجه به افزایش تقاضا برای پروتئین حیوانی، جهان نیازمند به صیدماهی از اقیانوس‌ها و آبزی پروری است. در کشورهای در حال توسعه بیش از 30 درصد ماهی مصرفی توسط آبزی پروری تأمین می‌شود. این سطح تولید حتی می‌تواند با بهره‌گیری از مکانیزاسیون و افزایش تولید در واحد سطح بیشتر هم شود. ماهی یک منبع غنی غذایی است و علاوه بر تأمین گوشت مورد نیاز انسان، محصولات جانبی متعددی مانند پودر ماهی، روغن ماهی، چسب ماهی و غیره فراهم می‌کند. جیره غذایی حاوی ماهی دارای پروتئین، چربی، ویتامین‌های A، D، E و سایر مواد مغذی است. همچنین دارای مقادیر زیادی از مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم، آهن، سدیم، ید، فسفر و سایر عناصر ضروری نیز می‌باشد. پروتئین موجود در ماهی به شکل پروتئین‌های ساده غنی از اسیدهای آمینه ضروری مختلف است که در پروتئین‌های گیاهی کمتر وجود دارند و همچنین دارای چربی‌ها و ویتامین B کمپلکس است. گوشت ماهی فراوان‌ترین منبع پروتئین آبزی است، طعم خوبی دارد، به راحتی قابل هضم است و برای رشد بسیار مناسب است. چربی ماهی انرژی زیادی حاصل می‌آورد. مطالعات نشان داده که گوشت ماهی کم‌چرب از گوشت گوسفند، گوشت گاو و حتی گوشت مرغ برای حفظ سلامتی انسان بهتر است. در برخی از کشورهای جهان مانند بنگلادش، مردم روستایی کاملاً به این منبع غذایی متکی هستند، جایی که 80 درصد از کل جمعیت به این منبع غذایی وابسته هستند.
بیشتربخوانید:
باید و نبایدهای مصرف امگا3 در بارداری
اهمیت دارویی ماهی
ماهی‌ها از نظر دارویی، اقتصادی و تغذیه‌ای اهمیت دارند و روغن ماهی به عنوان دارو مصرف می‌شود. روغن ماهی با مصرف ماهی یا خوردن مکمل‌های آن تأمین می‌شود. گونه‌های مختلف ماهی وجود دارند که سرشار از روغن‌های مفیدی هستند که به عنوان اسیدهای چرب امگا 3 شناخته می‌شوند (حیاتی‌ترین اسیدهای چرب امگا 3 موجود در روغن ماهی ایکوزاپنتانوئیک EPA و دوکوزاهگزانوئیک اسید DHA هستند).
این گونه‌های ماهی شامل ماکرل، سالمون، ماهیان خاویاری، بلوفیش، کفال، ماهیان ساردین، آنچووی، ماهی قزل‌آلای منهادین و شاه ماهی هستند. این ماهی‌ها آنقدر سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند که 5/3 انس (100 گرم) گوشت ماهی یک گرم اسیدچرب امگا 3 تأمین می‌کند. مکمل‌های روغن ماهی به طور معمول دارای مقادیر کمی ویتامین E هستند تا از فاسد شدن آنها جلوگیری کند یا دیرتر فاسد شوند. همچنین آنها ممکن است حاوی کلسیم، آهن یا ویتامین‌هایی مانند A, B1, B2,B3 یا D باشند.
روغن ماهی بیشتر اوقات برای بیماری‌های قلبی و بیماری‌های گردش خون استفاده می‌شود، روغن ماهی توسط برخی افراد برای کاهش سطح تری‌گلیسرید یا کاهش فشار خون به کار می‌رود. همچنین برای جلوگیری از بیماری قلبی و سکته مغزی در مقادیر توصیه شده توسط پزشک به کار رفته است. به طور متناقض، مصرف بیش از حد روغن ماهی نیز می‌تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد. ماهی به عنوان غذای مغز شهرت دارد، چون برخی افراد برای مقابله با افسردگی از ماهی استفاده می‌کنند. ماهی برای بیماری آلزایمر، بیماری روان پریشی، اختلال کاهش دقت و سایر اختلالات فکری مصرف می‌شود. برخی افراد از روغن ماهی برای خشکی چشم و گلوکوم استفاده می‌کنند. همچنین برای دژنراسیون ماکولا که بیماری شایع مربوط به افزایش سن است و بیشتر اوقات منجر به مشکلات جدی بینایی می‌شود استفاده می‌شود.
بیشتربخوانید:
خواص ماهی برای سلامت بدن؛ از کاهش افسردگی تا بهبود خواب
سایر فواید
زنان گاهی از روغن ماهی برای جلوگیری از درد پیش از قاعدگی و درد سینه استفاده می‌کنند. آنها همچنین از روغن ماهی در عوارض مرتبط با بارداری مانند زایمان زودرس، سقط جنین و افزایش فشار خون در اواخر بارداری استفاده می‌کنند. روغن ماهی برای دیابت (مرض قند)، آسم، پوکی‌استخوان، بیماری کلیوی، اختلالات حرکتی، چاقی، اختلال درخواندن و نوشتن کلمات، رشد و نمو هماهنگ، بیماری‌های خاص همراه با درد و تورم از جمله پسوریازیس، و جلوگیری از کاهش وزن ناشی از استفاده از برخی داروهای ضد سرطان استفاده می‌کنند. روغن ماهی پس از جراحی پیوند قلب برای جلوگیری از فشار خون بالا و آسیب کلیه استفاده می‌شود. این عوارض ممکن است به دلیل عمل جراحی یا داروهای مورد استفاده باشد. همچنین برای کاهش احتمال رد پیوند قلب جدید به کار می‌رود. گاهی اوقات به دنبال جراحی بای پس عروق کرونر استفاده می‌شود. ماهی در بیماری‌های قلبی و دیابت درمان نشده برای کاهش مقدار تری‌گلیسریدها مؤثر است تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف روغن ماهی می‌تواند برای سلامت قلب مفید باشد. احتمالاً برای فشار خون بالا، بیش‌فعالی اختلال در دقت در کودکان، درد قاعدگی (دیسمنوره)، آرتریت‌روماتوئید، پوکی‌استخوان، سندرم رینود و سکته مغزی هم مفید است.
همچنین برای افرادی که دارای تصلب شرایین، روان‌پریشی و مشکلات کلیوی هستند، مفید است. برای بیماران دارای سرطان آندومتر رحم و کاهش وزن مفید است. خطر انسداد مجدد عروق پس از عمل بای پس قلب و بیماری چشم وابسته به سن را کاهش می‌دهد. روغن ماهی برای کاهش سقط مکرر در زنان باردار مبتلا به فشار خون بالا، سندرم ضد فسفولیپید و مشکلات کلیوی پس از پیوند قلب مفید است. همچنین برای اختلالات حرکتی در کودکان، کاهش سطح کلسترول، بای پس عروق کرونر، آسم و کاهش وزن ناشی از سرطان مفید است.
