دكتر دردانه ابراهیمی
سرطان یكی از عوامل اصلی بروز مرگ و میر در جهان امروز است. بر این اساس آشنایی با پدیده سرطان و راههای مقابله با این بیماری از ضروری‌ترین اطلاعاتی است كه جامعه امروز بشری به آن نیازمند است.سرطان سومین عامل مرگ و میر در ایران است. سالانه بیش از 40/000 نفر در اثر سرطان جان خود را از دست می‌دهند.
تخمین زده می‌شود سالانه بیش از 70/0000مورد جدید سرطانی در كشور اتفاق بیافتد كه با افزایش امید به زندگی و درصد سالمندی در جمعیت كشور انتظار می‌رود بروز موارد سرطانی در دو دهه آینده به دو برابر افزایش یابد.موسسه تحقیقات ، آموزش و پیشگیری سرطان در نظر دارد مجموعه اطلاعاتی در قالب مطالب آموزشی درباره سرطان و علل احتمالی، علائم هشداردهنده، آزمون های غربالگری، تشخیص، درمان و راههای پیشگیری به شهروندان ارائه نماید.
دانشمندان درباره رابطه بین چاقی و سرطان به چه چیزهایی پی برده‌اند؟
در سال 2001، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که سرطان‌های روده بزرگ، پستان (چاقی پس از یائسگی)، دیواره رحم ، کلیه، و مری با چاقی مرتبط می‌باشند. در برخی از مطالعات هم گزارش شده است که بین چاقی و سرطان‌های کیسه صفرا،، تخمدان، و لوزالمعده پیوند‌هایی وجود دارد.
ممکن است 25 تا 30 درصد از چند سرطان عمده، یعنی سرطان‌های روده بزرگ و پستان و لایه درونی رحم و کلیه و مری، به دلیل چاقی و بی‌تحرکی بدن ایجاد شود.با پیشگیری از افزایش وزن بدن می‌توان خطر تعداد زیادی از سرطان‌ها را کاهش داد. کارشناسان توصیه می‌کنند مردم به خوردن غذا‌های مناسب و انجام فعالیت‌های بدنی عادت کنند تا از اضافه وزن و چاقی پیشگیری نمایند.
به آنهایی که هم اینک اضافه وزن داشته یا چاق هستند توصیه می‌شود از افزایش بیشتر وزن بدن خود اجتناب کنند، و با استفاده از رژیم‌غذایی کم کالری و انجام نرمش بدنی وزن خود را کم‌تر کنند. حتی کاهش وزن به میزان تنها 5 تا 10 ده درصد هم ممکن است فواید بهداشتی به همراه داشته باشد.
آیا چاقی باعث افزایش خطر سرطان رحم می‌شود؟
چاقی در تمام موارد با سرطان رحم (لایه داخلی رحم) مرتبط بوده است. خطر بروز این بیماری در زنان چاق دو تا چهار برابر زنانی است که از وزن مناسب برخوردارند و این امر ربطی به وضعیت یائسگی ندارد. محققان نشان داده‌اند که این خطر در بین زنانی کهه اضافه وزن دارند هم افزایش می‌یابد. برآورد شده است که چاقی باعث تقریباً 40 درصد از موارد سرطان لایه داخلی رحم در جوامع ثروتمند می‌باشد.
مشخص نیست که چرا چاقی یک عامل خطر ابتلا به سرطان لایه داخلی رحم است؛ اما عنوان کرده‌اند که قرار گرفتن در معرض هورمون‌ها در تمام طول عمر، و بالا بودن سطح استروژن و انسولین در زنان چاق، احتمالاً عوامل کمک‌کننده در ایجاد این بیماریی می‌باشند.
آیا چاقی خطر سرطان کلیه را افزایش می‌دهد؟
در مطالعات به عمل آمده همواره بین نوعی سرطان کلیه (کارسینوم سلول کلیوی) و چاقی در زنان رابطه‌ای مشاهده شده است، و در برخی از بررسی‌ها مشخص شده است خطر این سرطان در بین زنان چاق دو تا چهار برابر این خطر در زنانی است که وزنن بدن مناسبی دارند.نتایج مطالعاتی که مردان را هم دربرداشته‌اند متغیرتر است، و از وجود رابطه‌ای مشابه نتایج به‌دست آمده در زنان، تا رابطه‌ای ضعیف، و تا عدم وجود هرگونه رابطه‌ای بین این دو، تغییر می‌کند.
در یک تجزیه و تحلیل جامع ، مشخص شد رابطه‌ای یکسان بین این نوع سرطان و چاقی در زنان و مردان وجود دارد. تخمین زده می شود که خطر سرطان کلیه در شخصی که اضافه وزن دارد 36 درصد و در کسی که چاق است 84 درصد نسبت به افرادی که وزن مناسب دارند بیشتر است.مکانیسم‌هایی که ممکن است از طریق آنها خطر سرطان سلول کلیوی افزایش یابد کاملاً مشخص نیست. یکی از مکانیسم‌های احتمالی، افزایش قرار گرفتن در معرض استروئید‌های جنسی استروژن و آندروژن است.
آیا چاقی خطر سرطان پستان را افزایش می‌دهد؟
تأثیر چاقی بر سرطان پستان به وضعیت یائسگی زنان بستگی دارد. قبل از یائسگی، خطر بروز سرطان پستان در زنان چاق، در مقایسه با زنانی که وزن بدن آنها مناسب است، کم‌تر می‌باشد. اما، پس از یائسگی، خطر بروز این سرطان در زنان چاق 1.5 برابرر خطر مربوطه در زنانی می‌باشد که از وزن بدن مناسبی برخوردارند.پس از یائسگی هم، خطر مرگ زنان چاق در اثر سرطان پستان، در مقایسه با زنان لاغر، بیشتر است.
تصور می‌شود هم افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان و هم مرگ‌ومیر ناشی از آن پس از یائسگی ناشی از افزایش سطح استروژن در زنان چاق باشد. قبل از یائسگی، تخمدان‌ها منبع اصلی استروژن هستند. اما استروژن در بافت چربی هم تولید می‌شود و پس از یائسگی، هنگامی‌که تخمدان‌ها دیگر استروژن تولید نمی‌کنند، بافت چربی مهم‌ترین منبع استروژن می‌شود.
سطح استروژن در زنان یائسه سنگین وزن 50 تا 100 درصد بیشتر از زنان یائسه لاغر است. بنابراین، در زنان سنگین وزن بافت‌های حساس به استروژن در معرض تحریک استروژن قرار می‌گیرند و این امر به رشد سریع‌تر تومورهای پستانی منجر می‌شود که بهه استروژن واکنش نشان می‌دهند.
یک عامل دیگر مرتبط با بالاتر بودن نرخ مرگ‌ومیر در اثر سرطان پستان در زنان چاق این است که احتمال ردیابی سرطان پستان، در مرحله‌ای دیرتر، در زنان چاق، در مقایسه با زنان لاغر، بیشتر است. علت این امر این است که ردیابی تومور پستان در زنان چاق، در مقایسه با زنان لاغر، مشکل‌تر می‌باشد.
آیا چاقی خطر سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد؟
سرطان روده بزرگ در افرادی که چاق هستند بیشتر بروز می‌کند تا در آنهایی که وزن بدنشان مناسب است. در مردانی که BMI بالا دارند، در تمام موارد افزایش خطر سرطان روده بزرگ را گزارش نموده‌اند. اما مشخص شده است که رابطه بین BMI و خطرر سرطان روده بزرگ در زنان ضعیف‌تر می‌باشد، یا چنین رابطه‌ای وجود ندارد. برخلاف سرطان پستان و لایه داخلی رحم، به‌نظر می‌آید استروژن، در کل، از زنان در برابر سرطان روده بزرگ حفاظت می‌کند.
اما چاقی و سطح استروژن موجود، در تأثیرگذاری بر خطر سرطان روده بزرگ نیز برهم‌کنش نشان می‌دهند. در زنانی که دارای BMI بالا هستند و در دوره پیش از یائسگی یا پس از آن به سر می‌برند و استروژن دریافت می‌کنند، خطر سرطان روده بزرگ افزایش می‌یابد و شبیه خطر این بیماری در مردانی می‌شود که BMI بالا دارند. برعکس، در زنانی که BMI بالا دارند و در دوره پس از یائسگی به سر می‌برند و استروژن دریافت نمی‌کنند، خطر بروز سرطان روده بزرگ افزایش نمی‌یابد.شواهدی در دست است که امکان دارد چاقی شکم در مورد خطر سرطان روده بزرگ مهم‌تر باشد.
در مردان، بالا بودن BMI معمولاً با چربی شکم مرتبط است. در زنان، احتمال اینکه چربی در قسمت بالایی ران‌ها، و کپل‌ها توزیع شود بیشتر است. به این ترتیب، ممکن است در مورد خطر سرطان روده بزرگ، دو مقیاس چربی شکم و نسبت کمر به قسمتت بالایی ران یا پیرامون کمر، پیش‌بینی‌کننده‌های بهتری درباره خطر سرطان روده بزرگ باشند. اما تا به‌حال در تعداد معدودی بررسی، نسبت‌های کمر به قسمت بالایی ران در زنان با خطر سرطان روده بزرگ مقایسه شده است.
آیا با اجتناب از افزایش وزن خطر سرطان کاهش می‌یابد؟
قاطعانه‌ترین راه تست نمودن اینکه آیا اجتناب از افزایش وزن خطر سرطان را کاهش می‌دهد، انجام آزمایش بالینی کنترل شده است. تا به‌حال، هیچ آزمایش بالینی کنترل شده‌ای درباره تأثیر اجتناب از افزایش وزن بر خطر سرطان صورت نگرفته است. اما درر بسیاری از مطالعات مشاهده‌ای مشخص شده است که با اجتناب از افزایش وزن خطر سرطان‌های روده بزرگ، پستان (پس از یائسگی)، لایه داخلی رحم، کلیه، و مری کم‌تر می‌شود. در مورد سرطان تیروئید شواهد موجود محدود است، و درباره سرطان‌های دیگر شواهد قابل ملاحظه‌ای وجود ندارد.
آیا چاقی خطر سرطان پروستات را افزایش می‌دهد؟
در بیش از 35 مطالعه‌ای که درباره خطر سرطان پروستات صورت گرفته است، نتیجه‌گیری شده که این سرطان هیچ رابطه‌ای با چاقی ندارد. در برخی از این مطالعات، گزارش شده است که در مردان چاق خطر این سرطان، مخصوصاً تومورهای تهاجمی‌تر آن، درر مقایسه با مردانی که وزن مناسب دارند بیشتر است. در یکی از این مطالعات، مشخص شد که خطر بروز این سرطان در مردانی که نسبت دور کمر به دور قسمت بالایی ران آنها بالا می‌باشد بیشتر است، و این امر حاکی از آن است که شاید چربی شکم مقیاس مناسب‌تری برای سرطان پروستات باشد.
در مطالعاتی که در آنها BMI و مرگ‌ومیر ناشی از سرطان پروستات را بررسی کرده‌اند، نتایج متناقضی به‌دست آمده است.با وجود آنکه بین چاقی و موارد بروز (Incidence) سرطان پروستات رابطه‌ای وجود ندارد، در تعدادی از مطالعات، عوامل بالقوه بیولوژیکی که با چاقی مرتبط هستند، مانند فاکتور‌های رشد مرتبط با انسولین، لپتین، و دیگر هورمون‌ها، بررسی شده‌اند.
نتایج حاصل از این مطالعات متناقض می‌باشند، ولی در کل، خطر سرطان پروستات در مردانی مشاهده شده است که در آنها لپتین، انسولین، و IGF-1 که فاکتور رشد 1 شبیه به انسولین است در سطوح بالا موجود می‌باشد.
آیا چاقی خطر سرطان مری یا معده را افزایش می‌دهد؟
احتمال بروز نوعی سرطان مری به نام آدنوکارسینوم مری در افرادی که اضافه وزن دارند و در اشخاص چاق دو برابر کسانی است که از وزن مناسب برخوردارند. در مورد سرطان کاردیای معده Gastric Cardia Cancer ) ) نوعی سرطان معده که در مجاورت مریی شروع می‌شود، میزان این افزایش خطر کم‌تر است. در اکثر بررسی‌های به عمل آمده در مورد نوعی دیگر از سرطان مری به نام سرطان سلول سنگفرشی، افزایشی در خطر این سرطان که به چاقی ربط داشته باشد مشاهده نشده است.
همچنین، افرادی که اضافه وزن دارند، سیگار می‌کشند و سن آنها از 59 سال کم‌تر است، با افزایش خطر آدنوکارسینوم مری مواجه می‌باشند.مکانیسم‌هایی که از طریق آنها خطر آدنوکارسینوم مری و سرطان کاردیای معده در اثر چاقی افزایش می‌یابد کاملاًً مشخص نیست.
یکی از مکانیسم‌های عمده‌ای که پیشنهاد کرده‌اند این می‌باشد که ممکن است افزایش جریان برگشتی معده ناشی از چاقی خطر بروز این سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. اما در تعداد معدود مطالعاتی که این موضوع بررسی شده است، در کسانی که در آنها جریان برگشتی معدی وجود داشت و در افرادی که در آنها این جریان وجود نداشت، خطر مرتبط با BMI مشابه بود.
آیا شواهدی در دست است که چاقی با سرطان کیسه صفرا، تخمدان، یا لوزالمعده مرتبط می‌باشد؟
مشخص شده است که افزایش خطر سرطان کیسه صفرا، مخصوصاً در زنان، با چاقی مرتبط می‌باشد. ممکن است علت این امر بالاتر بودن فراوانی وجود سنگ کیسه صفرا در افراد چاق باشد، چون سنگ کیسه صفرا یک عامل خطر قوی برای ابتلا به سرطانن کیسه صفرا است. اما شواهد موجود برای نتیجه‌گیری قطعی کافی نیست.مشخص نیست که آیا چاقی بر خطر سرطان تخمدان تأثیر می‌گذارد.
در برخی از مطالعات گزارش شده است که خطر این سرطان در زنان چاق بیشتر می‌باشد، در حالی‌که در بررسی‌های دیگر هیچ رابطه‌ای بین این دو پیدا نشده است. در یک گزارش اخیر اعلام شد در زنانی که در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی اضافه وزن دارند یا چاق هستند، خطر بروز این سرطان بیشتر است و اینکه در زنان چاقی که مسن‌تر هستند این خطر افزایش نمی‌یابد.در مطالعاتی که در آنها رابطه بین چاقی و سرطان لوزالمعده را ارزیابی کرده‌اند، نتایج متناقضی به‌دست آمده است. در یک بررسی اخیر مشخص شد که چاقی خطر سرطان لوزالمعده را تنها در بین کسانی افزایش می‌دهد که از نظر بدنی فعال نیستند.
آیا با کم کردن وزن خطر سرطان کاهش می‌یابد؟
درباره تأثیر کم کردن عمدی وزن بدن بر انواع مختلف سرطان، شواهد کافی در دست نمی‌باشد. در تعداد بسیار معدودی از مطالعات مشاهده‌ای، تأثیر کم کردن وزن بررسی شده است، و در تعداد اندکی از مطالعات به عمل آمده مشخص شده است که خطرر بروز سرطان پستان در زنانی که وزن خود را کم کرده بودند مقداری کاهش می‌یافت. اما در اکثر این مطالعات انجام این ارزیابی میسر نشد که آیا این کم کردن وزن عمدی بود یا اینکه دیگر مشکلات بهداشتی باعث کاهش وزن شده بود.
در یک مطالعه اخیر که در آن تأثیر کم کردن عمدی وزن بدن بررسی شده بود، مشخص شد در زنانی که به‌طورعمدی 20 پوند یا بیشتر از وزن خود را کم کرده بودند و دیگر اضافه وزن نداشتند، نرخ بروز سرطان در سطح نرخ مربوط به زنان سالمی است که هرگز وزن بدن خودشان را کم نکرده بودند. اما موارد کاهش غیرعمدی وزن با کاهش خطر سرطان مرتبط نبودند.
