مهندس سیدجمال عزیزی كارشناس ارشد كشاورزی
نوشابه یكی از پرمصرف‌ترین نوشیدنی‌های كشور است كه امروزه با طعم‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوشابه‌ها، جزو نوشیدنی‌های كافئین‌دار و شیرینی هستند كه با استفاده از دی‌اكسیدكربن، گازدار شده‌اند و شیرین‌كننده‌هایی كه در این نوشابه‌ها استفاده می‌شود به نسبت نوع محصول و كاربرد آن متفاوت است. در فرآ‌یند تولید نوشابه‌ها، وقتی دی‌اكسیدكربن را در آ‌ب حل می‌كنند، اسید كربنیك در آن به وجود می‌آ‌ید كه واكنش‌های شیمیایی شدیدی ایجاد می‌كنند. همچنین بسیاری از این نوشابه‌ها مقادیر زیادی اسیدفسفریك و اسید سیتریك دارند كه شدت اسیدی بودن نوشابه را افزایش می‌دهد.
براساس آ‌مارهای موجود وزارت بهداشت، درمان و آ‌موزش پزشكی، مصرف نوشابه در ایران طی پنج سال گذشته ۱۵ درصد رشد داشته و میانگین مصرف سرانه نوشابه در ایران چهار برابر میانگین جهانی (۱۰ تا ۱۲ لیتر) است. مطالعات نشان داده كودكانی كه از سن كم شروع به مصرف نوشابه می‌كنند، چنان به كافئین آن وابسته می‌شوند كه در بزرگسالی به شكلی ناخواسته یك نوشابه خور حرفه‌ای خواهند شد.
هر ایرانی سالانه ۴۰ تا ۴۲ لیتر نوشابه مصرف می‌كند. و میزان قند خالص موجود در نوشابه نیز ۱۲ درصد می‌باشد. در یك لیوان نوشابه ۲۸۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم قند وجود دارد و نوشیدن یك لیوان نوشابه ۷۵ تا ۱۵۰ كالری اضافه بر نیاز وارد بدن می‌كند و همین مساله زمینه ابتلای افراد به دیابت، بیماری‌های قلبی، پوكی استخوان و فشارخون بالا را فراهم می‌كند و بروز نفخ معده، بیماری گوارشی و سوء هاضمه از دیگر عوارض مصرف نوشابه‌ها است.
ر هر لیوان نوشابه ۳۵ تا ۵۵ میلی‌گرم كافئین وجود دارد كه تعادل طبیعی بدن را از بین برده، سبب بی‌خوابی، بیقراری و افزایش تپش قلب در افراد می‌شود. وجود اسیدفسفریك در نوشابه باعث جلوگیری از جذب عناصر دوظرفیتی (آ‌هن، كلسیم و روی) در بدن می‌شود.
فزودنی‌هایی كه در نوشابه وجود دارد باعث می‌شود كافئین موجود در آن، فرد مصرف كننده را معتاد به نوشیدن آن كند. كودكان و نوجوانانی كه به طور مداوم نوشابه مصرف می‌كنند دچار بیقراری و اختلالات در خواب می‌شوند و به تدریج به مصرف آن اعتیاد پیدا می‌كنند.
نوشابه زنگ خطری برای پوكی استخوان است كه عمدتا سن آن در زنان به زیر ۳۵ سال كاهش یافته است. مصرف كم لبنیات و وجود اسید در نوشابه باعث جذب نشدن كلسیم در بدن می‌شود و مشكلات پوكی استخوان بروز می‌كند.
به عنوان مثال خانمی كه هر روز یك لیوان نوشابه مصرف می‌كند، سه برابر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری است و اگر این زن، ورزشكار باشد خطر پوكی استخوانش نسبت به بقیه زنان پنج برابر بیشتر است. بنابراین زنان می‌بایست كمتر نوشابه مصرف كنند و برای تامین كلسیم بدن از دوغ استفاده كنند.
رنگ‌های كارامل كه در تهیه نوشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای سم‌زدایی در كبد تجمع پیدا می‌كند و این عضو حیاتی بدن برای سم‌زدایی مواد رنگی مجبور به تحمل فشار زیادی می‌شود. با مصرف نوشابه، میزان اسیدفسفریك خون بالا می‌رود و از آ‌نجایی كه كلیه‌ها نمی‌توانند آن را سریعا دفع كنند، دچار فشار مضاعف می‌شوند. از طرف دیگر، یون‌های كلسیم كه به دنبال مصرف نوشابه از استخوان‌ها كنده می‌شود، داخل خون جریان پیدا می‌كند و با افزایش یافتن غلظت آن، در كلیه‌ها رسوب می‌كند كه در بلندمدت باعث تشكیل سنگ‌های دستگاه ادراری می‌شود. بروز كم خونی یكی دیگر از معایب مصرف نوشابه‌هاست.
نوشابه‌ها باعث عدم جذب آ‌هن در بدن می‌شود و به این ترتیب، راه را برای ایجاد كم خونی هموار می‌كند، این امر به خصوص در گروه‌های مستعد به كم خونی، مانند كودكان و بهخصوص دختران، نمو بیشتری دارند. همچنین زنان شیرده باید دور نوشابه را خط بكشند چون نوشابه نه تنها دارای مواد مغذی نیست بلكه باعث از بین رفتن مواد مغذی در شیر مادر هم می‌شود. به این ترتیب، شیر مادر كه می‌تواند بهترین غذا برای كودك باشد، تبدیل به ماده‌ای با ارزش غذایی كم می‌شود.
چاقی و افزایش وزن یكی از جدی‌ترین تهدیدهای نوشابه است. نوشابه اگرچه فاقد ارزش غذایی است ولی به خاطر شیرین‌كننده‌هایی كه در ساخت آن به كار می‌رود، كالری (انرژی غذایی) بالایی دارد. به عبارت ساده‌تر، نوشابه‌ها به شدت چاق‌كننده هستند و قند موجود در یك بطری نوشابه برابر با دو بسته شكلات است.
با مصرف هر بطری نوشابه، مقدار زیادی قند وارد بدن می‌شود كه این قند به سلول‌های لوزالمعده كه محل ترشح انسولین است فشار وارد می‌كند و به این ترتیب شخص را یك قدم به ابتلا به بیماری دیابت نزدیك می‌كند. افرادی كه روزانه حداقل یك بطری نوشابه مصرف می‌كنند، ۸۳ درصد بیشتر از افرادی كه در طول ماه فقط یك بطری نوشابه مصرف می‌كنند به دیابت مبتلا می‌شوند. نوشابه خورهای حرفه‌ای به طور متوسط روزانه هفت قاشق مرباخوری شكر از این طریق وارد بدن خود می‌كنند، در نوشابه‌های رژیمی به جای شكر از شیرین كننده‌های مصنوعی استفاده می‌شود كه خود این ماده، یك ماده اشتهاآ‌ور است و می‌تواند باعث سردرد، سرگیجه و كاهش حافظه شود.
نوشابه علاوه بر قند، حاوی موادی است كه برای دادن طعم و رنگ به آن اضافه شده و می‌تواند موجب فرسایش و تخریب مینای دندان شود. با توجه به اینكه مینای دندان‌های شیری بیش از دندان‌های دایم آ‌سیب‌پذیرند و از آ‌نجایی كه مهم‌ترین عامل در سخت شدن مینای دندان، رعایت رژیم غذایی صحیح است، مصرف مداوم نوشابه باعث می‌شود مینای دندان كوچك، سختی لازم را نداشته باشد و به طور مداوم در معرض پوسیدگی قرار گیرد. توصیه می‌شود نوشابه حتما با نی مصرف شود، تا تماس بین نوشابه و دندان‌ها به حداقل برسد و به علاوه باید حتما بعد از مصرف نوشابه دهان را با آ‌ب شست تا خطر پوسیدگی دندان كاهش یابد.
