به قلم : دکتر رضا جاودانی ؛ جراح مغز و اعصاب و عضو انجمن جراحان اعصاب ایران
تحریریه زندگی آنلاین : بر مبنای تجربیات و مشاهدات پزشکان متخصص و دست‌اندرکاران علوم اعصاب، این روزها فقدان حس بویایی و احتمال وقوع سکته مغزی در بیماران مبتلا به COVID- 19 و نیز افراد بهبود یافته از بیماری حتی پس از برطرف شدن علائم اصلی بیماری به یک دغدغه جدی و مهم تبدیل شده است. به‌طورکلی نباید از این موضوع غافل شد که کاهش حس بویایی مختص بیماری کووید ۱۹ نیست بلکه آلرژی‌های تنفسی، سینوزیت، آنفلوآنزا، برخی از بیماری‌های عفونی و تب‌دار دیگر و حتی سرماخوردگی‌های حاد و طول کشیده، نیز می‌توانند با این علامت همراه باشند.حمله ویروس کرونا به بدن با برخی علائم نظیر تب و لرز، سرفه، بدن‌درد و علائم گوارشی مانند بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ و اسهال همراه است.
دلایل از دست دادن حس بویایی
آنوسمی(Anosmia)، یا از بین رفتن حس بویایی علامت دیگری است که گاه حتی در غیاب علائم انسدادی مجاری هوایی مثل گرفتگی بینی یا احساس پری سینوس‌ها، باعث از دست دادن حس بویایی یا چشایی می‌شود موضوعی که تحقیقات و مقالات علمی بسیاری را به خود اختصاص داده است.طبق آخرین تحقیقات و مطالعات صورت گرفته، از دست دادن حس بویایی و به‌تبع آن، حس چشایی می‌تواند از نخستین نشانه‌های بروز ویروس باشد. هرچند بر اساس یافته‌های علمی قبلی، تهاجم مستقیم ویروس به نورون(عصب)، و به دنبال آن التهاب و آسیب عصب بویایی دلیل اصلی اختلال بویایی عنوان می‌شد، اما بازگشت بویایی به دنبال بهبود بیماری اصلی، تئوری مذکور را در مورد ویروس کرونای جدید با تردیدهای جدی مواجه ساخت.
بیشتربخوانید:
علائم کرونا تا چند ماه در بدن باقی می‌ماند؟
از دست دادن حس بویایی در مبتلایان به کرونا شامل درصد قابل ملاحظه‌ای از بیماران است. بیماری‌های ویروسی متعددی ازجمله سرماخوردگی ساده ناشی از سایر ویروس‌های این خانواده، با احتمال از دست دادن حس بویایی و چشایی همراه هستند، اما تعداد بالای افراد درگیر این عارضه در ویروس جدید کرونا و اظهارنظرهای گاها غیرعلمی و غیرمسئولانه، به نگرانی‌ها در این مورد در میان مبتلایان، دامن زده است. ازاین‌رو آنوسمی(از بین رفتن کامل حس بویایی) و هایپوسمی (کاهش حس بویایی)، موضوع مطالعات فراوانی در مبتلایان به این بیماری بوده است. همچنین در بیماری‌های ویروسی نظیر سرماخوردگی، از بین رفتن حس بویایی در دو الی پنج درصد بیماران اتفاق می‌افتد، درحالی‌که در بیماری کرونا، این عدد تا ۲۷ برابر بیشتر برآورد شده است و جمعیتی بالغ بر ۴۰ الی ۶۰ درصد مبتلایان را در برمی‌گیرد. نکته مهم افتراق دهنده آنوسمی کووید ۱۹ با سایر ویروس‌ها، تقدم این علامت (از دست دادن حس بویایی) در این بیماری بر سایر علائم بیماری است.
به‌این‌ترتیب که فقدان ناگهانی حس بویایی می‌تواند به‌عنوان اولین علامت در بیماری کرونا بروز کند، یعنی قبل از بروز علائمی چون تب، بدن‌درد و تنگی نفس. در واقع از دست دادنِ ناگهانی حس بویایی، قبل از هر علامت دیگری، در طی همه‌گیری کرونا، یک پیش‌بینی کننده عالی این بیماری است؛ نکته‌ای که نباید از آن غافل ماند. بدین شرح که مکانیسم از بین رفتن حس بویایی در ویروس کرونای جدید ، حمله ویروس به دیواره عصب بویایی و از دست رفتن این حس در انسان می‌باشد. از دست دادن حس بویایی منجر به عدم احساس طعم و مزه غذا و از بین رفتن حس چشایی در فرد می‌شود که برای بیماران بسیار ناخوشایند است. خبر خوب اینکه کاهش بویایی مدت محدودی همراه بیمار است و با سپری شدن سیر بیماری و بهبود بیمار، حس بویایی و به‌تبع آن چشایی هم تا حد زیادی بهبود می‌یابد، هرچند درمان‌های علامتی و حمایتی به تسریع این روند کمک می‌کند.
در حال حاضر درمان اختصاصی برای بازگشت حس بویایی وجود ندارد، بازگشت حس بویایی با سپری شدن دوره بیماری و به‌طور متوسط هفت روز به طول می‌انجامد، عددی که در برخی از مبتلایان تا سه هفته هم گزارش شده است.کاهش بویایی متأثر از ویروس مانند کاهش بویایی ناشی از تروما یا ضربه مغزی نیست، کاهش بویایی ناشی از تروما یا ضربه مغزی تا درصد بالایی پایدار خواهد ماند، اما در کاهش بویایی متأثر از ویروس کرونا، این عارضه، گذرا بوده و یک تا سه هفته بعد از شروع بیماری فروکش می‌کند.
تئوری‌های مختلفی برای توضیح آنوسمیا (فقدان حس بویایی) در کووید ۱۹ مطرح شده است که اختلال انتقال بو در سطح نورون (عصب بویایی) و از طریق گیرنده‌های سطحی سلول، اخیراً بیشتر موردتوجه قرار گرفته است. هرچند التهاب عروق بسیار کوچک خون رسان به عصب بویایی هم احتمالاً نقش مهمی در کاهش حس بویایی ناشی از ویروس کرونا دارد. این نکته می‌تواند به‌خوبی برگشت حس بویایی به دنبال بهبود سیر بیماری را توضیح دهد. همچنین کاهش حس بویایی می‌تواند به علت احتقان(گرفتگی) مسیر هوایی باشد، مکانیسمی که با هر عفونت مجاری هوایی فوقانی مثل سرماخوردگی ناشی از سایر ویروس‌های خانواده کرونا ویروس یا سینوزیت باکتریال هم مشاهده می‌شود.
بیشتربخوانید:
ارتباط نابویایی با بیماری کرونا
آیا درگیری مغزی در بیماران مبتلا اثبات شده است؟
ویروس کرونا بیشتر از همه ریه‌ها را درگیر می‌کند، اما با توجه به ماهیت بیماری یعنی درگیری التهابی عروق خونی و اثرات ناشی از آن، درگیری ارگان‌های دیگر هم به کرات مشاهده شده ازجمله درگیری کلیه، کبد، مغز و سایر ارگان‌ها، اما عوارض جدی مغزی مثل سکته مغزی، نادر بوده و فقط در حد گزارشات موردی است. هرچند هنوز شواهد محکمی در دست نیست که بتوان همین موارد بسیار نادر را هم با قطعیت به ویروس جدید کرونا نسبت داد. بااین‌حال حدود نیمی از بیماران، علائم عصبی، ازجمله سردرد، گیجی و هذیان را گزارش می‌کنند؛ علائمی که با تب و کاهش اکسیژن‌رسانی خون شریانی هم قابل توجیه است.
با توجه به مطالعات اندک در زمینه بیماری کووید-۱۹، هنوز زود است که علائم سیستم عصبی مرکزی را به تهاجم مستقیم ویروس به سلول‌های عصبی و مغز ارتباط داد و وسواس ایجاد شده در این زمینه را بی‌مورد است و نظر به ۱۲ زوج اعصاب مغزی (اعصاب کرانیال)، هنوز عارضه جدی مرتبط با اکثر این اعصاب مشاهده نشده و بیشتر عوارض و علائم متوجه عصب بویایی (عصب زوج یک) است که غالباً هم برگشت‌پذیر است.
بیشتربخوانید:
معرفی علائم عجیب وغریب کرونا
