زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

اميد صالحيان ؛كارشناس ارشد فيزيولوژي ورزش

 

 

اولین گروه از داروهای ممنوعه گروه داروهای محرك هستند.

تا كنون بیش از 50 نوع داروی محركه در ورزش ممنوع اعلام شده كه ما به توضیح چندین داروی پر مصرف و پرطرفدار می‌پردازیم.

این تركیبات بیشتر در رشته‌هایی مثل دو میدانی، دوچرخه سواری، فوتبال و كلا رشته‌هایی كه در آن، فرد مسافت طولانی را می‌پیماید و یا مدت زمان زیادی را به فعالیت می‌پردازد مصرف می‌شوند.

استعمال آن‌ها موجب می‌شود كه ورزشكار احساس خستگی نكرده و از طرف دیگر با بالا بردنن سطح آگاهی و هوشیاری ذهنی قدرت و كارآیی وی را در حین مسابقه چندین برابر می‌كند. 

آمفتامین 

آمفتامین قوی‌ترین داروی محرك اعصاب است. این دارو در سال 1936 وارد دنیای طب گردید و نخستین سوء استفاده از این دارو به وسیله سربازان در جنگ جهانی دوم (به شكل استنشاقی) بود كه پس از آن مصرف آمفتامین مرسوم شد. در ابتدا این دارو برای درمان احتقاق بینی تجویز می‌شد. 

مكانیسم اثر

- آمفتامین از طریق آزاد كردن آمین‌های بیولوژیك یعنی آدرنالین و نور آدرنالین از انتهای اعصاب اثر می‌كند و در نتیجه آن فعالیت در سیستم محركه حركتی افزایش می‌یابد.

- جدا كردن كاتكول آمین‌های متصل. 

- مهار فعالیت آنزیمی مونو آمین اكسیداز. 

- تداخل در بازجذب مجدد كاتكول آمین. 

- تولید نوروترانسمیترهای كاذب.

اثرات آمفتامین روی سیستم اعصاب 

آمفتامین با تحریك مركز تنفس در بصل النخاع باعث افزایش سرعت و عمق تنفس می‌شود. این دارو انتقال‌های تك سیناپسی در نخاع را تسهیل كرده و همراه با افدرین باعث تشدید فعالیت حركتی می‌گردد.

در افراد دچار ضعف تنفس، سبب تحریك قابل ملاحظه تنفس می‌گردد. این امر در افراد عادی و در مقادیر معمولی، چندان قابل ملاحظه نیست.

تحقیق در مورد متابولیسم آمفتامین دشوار است كه این به خاطر تفاوت‌های وسیع بین گونه‌های مختلف در اثرات متابولیكی آن می‌باشد.

متابولیت‌های اصلی آمفتامین عبارتند از: هیدروكسی افدرین و هیدروكسی آمفتامین. هردوی این متابولیت‌ها اثرات فارماكولوژیك مشابهی دارند.

آمفتامین باا تصفیه كلیوی از جریان خون پاك می‌شود و مقدار كمی آمفتامین به داخل ادرار می‌ریزد.

دفع آمفتامین با ادرار اسیدی تشدید می‌شود و داروهایی كه اسیدیته را افزایش می‌دهند، دفع آمفتامین را تسریع می‌كنند كه این عامل در موارد مصرف بیش از حد آمفتامین خیلی موثر است. 

نتایج حاصل از تجویز خوراكی 30-10 میلی گرم آمفتامین به قرار زیر است: 

- كاهش احساس خستگی 

- افزایش هوشیاری و آگاهی فرد 

- بشاش و سرحال نمودن فرد

- ایجاد ابتكار و قدرت عمل در شخص 

- ایجاد اعتماد به نفس 

- افزایش كارآیی فیزیكی در ورزشكاران 

-افزایش قدرت تمركز 

 

- ایجاد نشاط، خوشحالی، رضایت باطن، شادی و شعف 

- بالا رفتن قدرت حركتی و افزایش كیفیت اجرای سخنرانی 

اثرات آمفتامین روی خستگی و خواب 

-طولانی كردن مدت و قدرت اجرایی عمل قبل از خستگی 

- بالا بردن تحمل ورزشكار جهت اختصاص دادن ساعات بیشتر برای تمرین 

- خاصیت ضددرد

-افزایش حركات بدن حین خواب 

 

- كاهش مدت زمان مرحله رم خواب 

- افزایش طول مدت خواب 

-ایجاد افسردگی شدید در صورت قطع مصرف 

اثرات آمفتامین روی سیستم قلبی، عروقی، گوارش و رفتار جنسی 

- افزایش فشار سیستولی و دیاستولی 

- كاهش ضربان قلب 

- افزایش فشار خون، آریتمی، كلاپس گردش خون، طپش قلب، لرز و رنگ پریدگی 

- نامنظم شدن نوار قلب 

- افزایش طول دامنه دلتا كه سبب خواب آلودگی شدید می‌شود

- اسهال، بی‌اشتهایی، تهوع، خشكی دهان و كاهش سرعت تخلیه مواد از معده

- كاهش وزن و كاهش میل به غذا

- آمفتامین در مردان هیچ گونه تغییر جنسی ایجاد نمی‌كند، اما در زنان باعث كاهش میل جنسی می‌شود 

- افزایش پرولاكتین و خروج ناگهانی شیر از پستان

اشكال دارویی 

قرص‌های 5 و 10 میلی گرمی، كپسول‌های آهسته رهش 5، 10 و 15 میلی گرمی 

آمفتامین باید حدود 60-30 دقیقه قبل از غذا مصرف شود. 

مسمومیت و عوارض جانبی 

- تب، لرز، بی‌قراری، نگرانی و تشویش 

- اغتشاش شعور، افزایش میل جنسی، ضعف و سرگیجه

- بر افروختگی، افزایش درجه حرارت بدن و افزایش فشار خون 

- گشاد شدن مردمك‌ها، افزایش ضربان قلب و تشنج 

- اختلالات روانی هذیان، توهمات، سوءظن و شیزوفرنی 

- اغماء و خونریزی داخل مغزی 

یكی از مهم‌ترین عوارض جانبی این دارو در ورزشكاران گرمازدگی است.

افزایش دمای بدن مشكل جدی برای ورزشكارانی است كه در محیط‌های گرم تمرین می‌كنند و این به علت تنگی عروق محیطی توسط دارو و در نتیجه عدم دفع گرما از پوست می‌باشد.

مصرف این دارو در تعدادی ازز ورزشكاران، به ویژه طی مسابقات دوچرخه سواری بر اثر گرمازدگی مفرط و ایست قلبی منجر به مرگ شده است. 

استعمال آمفتامین در ورزش

آمفتامین به دلیل كاهش خستگی، افزایش دقت و تمركز و قدرت كارآیی، مصرف بالایی در میان ورزشكاران دارد.

ورزشكارانی كه آمفتامین مصرف می‌كنند فكر می‌كنند می‌توانند دردهای ناشی از صدمات ورزشی را نادیده بگیرند و از این رو به مسابقه ادامه می‌دهند.

در نتیجه صدمه حاصلهه گسترش می‌یابد و خطرات بیشتری آن‌ها را تهدید می‌كند. ورزشكار مقدار 15-10 میلی گرم را 3-2 ساعت قبل از مسابقه مصرف می‌كند كه در صورت مصرف بیشتر، اثر آن 60-30 دقیقه پس از خوردن ظاهر می‌شود.

مصرف آمفتامین بیشتر در دو سرعت می‌باشد طوری كه ورزشكار احساس قدرت كرده و خیلی سریع دور بر می‌دارد. همچنین در ورزش‌های كشتی، جدو و ... كه نیاز به كاهش وزن سریع دارند نیز مصرف بالایی دارد.

كوكایین 

كوكایین از 1200 سال قبل از طریق جویدن برگ‌های كوكا توسط بومیان آمریكای جنوبی مورد استفاده قرار ‌گرفته است.

كوكایین اولین ماده بی‌حس‌كننده موضعی بود كه كشف گردید. این آلكالویید در مقادیر زیاد در برگ‌های گیاه اریتروكسیلون كوكا وجود دارد. 

در سال 1880 فون انرپ مشاهده نمود اگر كوكایین به صورت زیر جلدی تزریق شود فرد نسبت به اثرات سوزن زدن عكس‌العملی نشان نمی دهد و پیشنهاد كرد این دارو اثرات بیحس كنندگی دارد و می‌توان در كار بالینی از آن استفاده كرد. فروید روانشناس معروف در سال 1884 تحت تاثیر خواص این دارو قرار گرفت و فكر می‌كرد این همان اكسیر نوش دارو است ولی شور واشتیاق و طرفداری وی از این دارو به دلیل حادثه فجیع و مصیبت باری كه برای یكی از دوستان معتادش پیش آمد فروكش كرد.

اولین بار فردی بنام كارل كولر از كوكایین در جراحی چشم استفاده كرد و مدت كوتاهی بعد دكتر‌هال از آن در دندانپزشكی استفاده نمود. 

منبع كوكایین 

كوكایین از برگ‌های گیاه اریتروكسیلون كوكا یا از گونه‌های دیگر گیاه كوكا به دست می‌آید. این گیاه در مناطق كوهستانی كشورهای بولیوی و پرو بیشتر می‌روید و بومیان این مناطق از سال‌های قبل از برگ‌های آن استفاده می‌كردند.

اثرات كوكایین 

مهم‌ترین اثر كوكایین در طب بالینی است كه این دارو می‌تواند پس از استعمال موضعی از انتقال امواج عصبی جلوگیری كند.

بارزترین اثر سیستماتیك كوكایین تحریك سیستم عصبی مركزی است.

واضح‌ترین آثار اولیه آن كاهش خستگی، افزایش فعالیت حركتی و افزایش حرف زدن توام با احساس عمومی سرخوشی و سرحالی می‌باشد.

این تغییرات خلق به زودی فروكش می‌كند و با احساس درماندگی و خلق پایین جایگزین می‌شود.

كوكایین یك داروی محرك و بیحس كننده موضعی با خواص قوی انقباض عروق است.

برگ‌های گیاه كوكا حاوی 8/1-6/0 درصد كوكایین است. این دارو به طور قاچاق و به صورت پودر سفید متبلور به بازار روانه می‌شود كه معمولا به نسبت 50 % با مواد تقلبی لاكتوز و گلوكز همراه است.

كوكایینن موجب تغییر و وقفه در انتقال غشایی تحریكات عصبی شده و از جذب المان‌های بیولوژیك ممانعت می‌كند. این خاصیت دارو با خواص داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای مشترك است. در اكثر اوقات كوكایین با بی‌حس‌كنندهای موضعی دیگر مثل لیدوكایین و بنزوكایین به طور تقلبی مخلوط می‌شود. 

سیستم عصبی مركزی: 

كوكایین معمولا سیستم عصبی مركزی را تحریك می‌كند و در انسان اولین اثر آن احساس سرحالی می‌باشد.

این اثرات ممكن است با بیقراری و هیجان همراه باشد. پس از مصرف مقادیر كم كوكایین فعالیت‌های حركتی به خوبی هماهنگ می‌شود ولی با افزایش مقادیر آن رعشه و در نهایتت تشنج اتفاق می‌افتد.

كوكایین مركز استفراغ را تحریك كرده و به شخص دائما حالت استفراغ روی می‌دهد. پس از تحریك ابتدایی سیستم عصبی مركزی توسط كوكایین، سیستم عصبی ضعیف شده، در نهایت مراكز حیاتی واقع در بصل النخاع تضعیف گشته و به علت فلج تنفسی مرگ روی می‌دهد. 

سیستم قلبی عروقی:

كوكایین در مقادیر كم از طریق تحریك عصب واگ تعداد ضربان قلب را پایین می‌آورد ولی مقادیر متوسط آن ضربان قلب را افزایش می‌دهد و علت آن احتمالا تحریك عصب سمپاتیك است.

در ابتدا فشار خون مختصری بالا می‌رود ولی در نهایت افت پیدا می‌كند. اگر كوكایین در مقادیر زیاد وریدی مصرفف گردد، ممكن است به علت اختلال ریتم قلب، سكته قلبی یا نارسایی قلبی ناشی از سركوب مستقیم عضله قلب باعث مرگ فوری شخص ‌شود.

دمای بدن

كوكایین تب زاست این دارو به طور مستقیم روی مركز تنظیم دما اثر می‌گذارد و به همین دلیل قبل از شروع تب كوكایینی غالبا لرز روی می‌دهد و این لرز نشانه آن است كه بدن سعی می‌كند خود را با دمای بالا وفق دهد. تب كوكایین یكی از علایم بارز مسمومیت با كوكایین است. 

سیستم عصبی سمپاتیك

به خوبی مشخص شده است كه كوكایین برداشت كاتكول آمین‌ها را در پایانه‌های عصب آدرنرژیك مهار می‌كند و از طرف دیگر خود سیستم عصبی سمپاتیك را تحریك می‌كند. 

اثرات بی حس كننده موضعی 

مهمترین اثر موضعی كوكایین این است كه می‌تواند از هدایت امواج عصبی جلوگیری كند.

كوكایین زمانی در جراحی‌های چشم كاربرد گسترده‌ای داشت، ولی به دلیل اثرات ناخوشایند روی اپیتلیوم قرنیه چشم مصرف آن محدود شد. 

جذب و دفع كوكایین

كوكایین از تمام نواحی استعمال از جمله غشاهای مخاطی و مخاط دستگاه گوارش جذب بدن می‌شود.

جذب آن در حضور التهاب شدت می‌یابد و در نتیجه ممكن است اثرات سیستمیك آن افزایش یابد. كوكایین پس از جذب توسط استرازهای پلاسما تجزیه می‌گردد.

مقدار كمی از آن بدون تغییرر از راه ادرار دفع می‌شود. نیمه عمر آن پس از مصرف خوراكی حدود یك ساعت است وتا 36-24 ساعت پس از مصرف در ادرار قابل اندازه‌گیری است. 

اشكال مصرفی كوكایین

كوكایین امروزه بنا به دلایل سوء استفاده فراوان جهت مصارف طبی به ندرت ساخته می‌شود.

اشكال دارویی آن به قرار زیر است: قطره چشمی، قرص، محلول، خمیر مخلوط كوكایین و آدرنالین. 

سوء مصرف كوكایین 

كوكایین در مقایسه با سایر داروهای قاچاق گران قیمت بوده و در جوامع غربی مصرف بالایی دارد.

وسعت قاچاق كوكایین به طور دقیق مشخص نیست ولی مصرف آن در آمریكا بسیار بالا و روبه افزایش است.

حدود 50 درصد جوانان 25-18 سال آمریكا كوكایین مصرف می‌كنند. در سال‌های اخیر عاملل بسیاری از مسمومیت‌های شدید و افزایش چشمگیر جنایات، مصرف فزاینده كوكایین به صورت تزریق یا استنشاق بوده است.

رایج‌ترین طریقه مصرف كوكایین از راه انفیه است كه سریعا از راه بینی جذب شده و تحریك و نشئه ایجاد می‌كند. در جوامع غربی تركیب جدیدی از كوكایین و هرویین به بازار آمده كه از راه وریدی مصرف می‌شود. 

كوكایین همانند آمفتامین احساس خستگی را كم كرده، كارآیی فرد را افزایش می‌دهد و تمام عوارض مسمومیت آمفتامین را ایجاد می‌كند.

ولی تفاوت در نیمه عمر آن‌ها است كه برای كوكایین 50 دقیقه اما در مورد آمفتامین 5 ساعت است.

یك عامل افزایش مصرف كوكایین بین جوانان، دانشش آموزان و كارگران آن است كه كوكایین باعث تشدید لذت جنسی شده و میزان فعالیت جنسی و زمان رسیدن به مرحله ارگاسم را به شدت بالا می‌برد ولی مشكل آنجاست كه پس از مدتی مصرف، ناتوانی جنسی بدون درمان بین مصرف كنندگان دیده می‌شود. 

خطرات و عوارض مصرف كوكایین 

- ایست قلبی، آریتمی قلبی و تشنج 

- بیماری‌های شدید ریوی 

- ایسكمی قلبی و مغزی 

-اختلال ریتم قلب، التهاب و نارسایی قلب 

- اسپاسم عروق مغزی، سكته مغزی وخونریزی داخل جمجمه ای 

- نارسایی كبد و كلیه و انعقاد منتشر داخل رگی 

- تشنج و افزایش شدید درجه حرارت بدن 

- توهمات بینایی، شنوایی و لمسی 

- تحریكات عصبی و افسردگی شدید 

استعمال كوكایین در ورزش 

1- احساس سر خوشی و كاهش خستگی

2- افزایش اعتماد به نفس و افزایش كارآیی ورزشی 
این عوامل سبب می‌شود كه ورزشكار به سوی مصرف كوكایین سوق داده شود و با اینكه هدف ورزشكار فقط ایجاد عوامل بالا است، اما این عامل كم‌كم سبب ایجاد اعتیاد به كوكایین در وی می‌شود.

تحقیقات بیان می‌كنند كه اگر كسی روزانه فقط 120 گرم كوكایین به مدت 10 روز مصرف كند به آن اعتیاد پیدا می‌كند و باعث می‌شود هر جا كه باشد به مدت 4-2 بار در روز كوكایین مصرف كند كه این باعث ایجاد مرگ در بین ورزشكاران می‌شود، مثل مرگ لن بیاس ستاره بسكتبال دانشگاه مریلند در اثر اسیدوز ناشی از كوكایین یا مرگ دان راجز بازیكن حرفه ای فوتبال آمریكا در اثر سكته مغزی بدنبال مصرف كوكایین. 

كافئین:

تحریك دستگاه عصبی مركزی توسط تعداد زیادی از فرآورده‌های طبیعی و صناعی ایجاد می‌شود ولی هیچ یك از این مواد به اندازه مشتقات گزانتین در زندگی انسان جا باز نكرده اند.

سه داروی محرك روانی كه بیش از سایرین مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از الكل، نیكوتین و كافئین كه باز در میان آن‌ها كافئین شایع‌ترین و پر مصرف ترین داروی محرك در میان عموم مردم است.

اغلب مردم آن را به عنوان دارو به حساب نمی‌آورند، ولی اكثر مردم كه كافئین را به مقدار زیاد وو برای مدت طولانی مصرف می‌كنند با افزایش سن دچار اختلالات خواب و بی‌‌نظمی ریتم قلب می‌شوند.

كافئین از گیاه كافا به دست آمده و در قهوه، چای، كاكائو  و كولا یافت می‌شود. محتوی كافئین برگ‌های چای بیش از دانه‌های قهوه است. 

میزان كافئین تركیبات مختلف: 

نام تركیب

قهوه

چای

كاكائو

كولا

درصد كافئین موجود       

2-1 درصد      

4-1 در صد      

36/0 – 07/0  درصد

5/3- 1 درصد        

مكانیسم اثر 

كافئین یك گزانتین متیله شده، یعنی 1، 3 و7  تری متیل گزانتین است. كافئین اثرات خود را در بدن از طریق تحریك سیستم اعصاب و دستگاه قلبی، عروقی بر جای می‌گذارد.

به طور كلی متیل گزانتین‌ها به این ترتیب اثر می‌كنند كه آنزیم فسفودی استراز را مهار كرده و باعث افزایش تركیباتت حلقوی در داخل سلول می‌شوند و متعاقب آن اثراتشان بروز می‌كند. كافئین در كبد متابولیزه شده و از راه ادرار دفع می‌شود.

جذب كافئین پس از مصرف خوراكی آن تقریبا 100 درصد است و كافئین می‌تواند 5 دقیقه پس از خوردن در خون ظاهر شود. كافئین در نوشابه‌های كولا كندتر از چای و قهوه جذب می‌شود.

كافئین به سرعت در تمام بافت‌ها پخش می‌شود و سریعا از طریق انتشار ساده به مغز منتقل می‌شود.

نیمه عمر پلاسمایی آن 10-3 ساعت است كه در صورت استفاده از داروهای ضد بارداری خوراكی و نیز در مصرف كنندگان عادتی دو برابر می‌شود.

كافئین در سراسر آب بدن از جمله مغز توزیع می‌شود و بیشترین غلظت آن در عضله اسكلتی می‌باشد. 

پنج عامل مهم در مورد متابولیسم كافئین در ورزشكاران عبارتند از: سن، ژنتیك، فعالیت، استعمال دخانیات و داروها. 

سن دارای اثر بسیار كمی بر متابولیسم كافئین است ولی تفاوت‌های ژنتیكی محسوسی در قابلیت متابولیسم وجود دارد.

ورزش ملایم غلظت پلاسمایی كافئین را افزایش می‌دهد. استعمال دخانیات برداشت كافئین از پلاسما را از طریق افزایش سرعت متابولیسم آن زیاد می‌كند. داروها نیزز سطوح پلاسمایی آن را بالا می‌برند. 

اثرات كافئین روی دستگاه‌های مختلف بدن: 

- افزایش آگاهی ذهنی 

- كاهش خواب آلودگی و خستگی 

-افزایش سرعت و عمق تنفس 

- عصبانیت و تشویش

- افزایش ضربان قلب و قدرت انقباض 

- آریتمی 

- تاكی كاردی سینوسی 

- افزایش برون ده قلبی 

- درمان سردردهای شدید و میگرن 

- تحریك ترشح اسید معده و آنزیم‌های گوارشی 

- ادرارآور ضعیف 

- افزایش قدرت انقباضی عضلات مخطط 

-درمان آسم و بیماری‌های مجرای تنفسی

- افزایش لیپولیز 

استعمال كافئین در ورزش 

كافئین در ورزش به كرات توسط ورزشكاران و به عنوان یك داروی كمكی نیروزا مصرف می‌شود .

كافئین با دو مكانیسم كارآیی ورزشی را افزایش می‌دهد:

1- این دارو ازطریق تاثیر روی سیستم اعصاب مركزی موجب بالا بردن آگاهی ذهنی و كاهش حالت خستگی و خواب آلودگی می‌شود

2- كافئین از دو طریق قدرت عضلات مخطط را كه در ورزش بیشتر به كار گرفته می‌شوند افزایش می‌دهد یكی اینكه با بالا بردن سطح تركیبات حلقوی درون سلول‌های عضلانی نفوذپذیری این سلول‌ها را نسبت به كلسیم افزایش می‌دهد و با ورود كلسیم به سلول عضلانی قدرت انقباض آن‌ها زیاد می‌شود و دیگر اینكه كافئین با افزایش مصرف اسیدهای چرب در حین فعالیت موجب افزایش ذخیره گلیكوژن در عضلات می‌شود و طبعا هر چه مقدار ذخیره گلیكوژن عضله بیشتر باشد به همان اندازه خستگی در حین ورزش كمتر احساس می‌شود. 

بنابراین اثر كافئین در ورزش‌های استقامتی مثبت بوده و كارآیی ورزشكار را از طریق كاهش خستگی و افزایش قدرت عضلات مخطط بالا می‌برد و به همین دلیل بیشتر در رشته‌های دواستقامت، دوچرخه‌سواری، فوتبال، بسكتبال و ورزش‌های آبی مصرف می‌گردد.

این اثر كافئین در ورزش‌هایی كوتاه‌مدت و قدرتی دیده نمی‌شود واگر در رشته‌های دو سرعت و وزنه برداری مصرف گردد هیچ اثری ندارد. 

كافئین حدود 30 دقیقه پس از مصرف در خون به حداكثر می‌رسد و تحریك ایجاد می‌شود.

افزودن كافئین به داروهای ضددرد  و ضدسرما خوردگی آسپرین و استامینوفن سبب افزایش اثر ضددرد و تسكینی این داروها می‌شود. همچنین كافئین به داروهای ضدمیگرن افزوده می‌شود.

عوارض كافئین 

- تهوع، سردرد، بی‌خوابی 

- بی‌قراری، تحریك‌پذیری و لرزش عضلانی 

- تاری دید، افزایش ضربان قلب و ناهنجاری آن 

- زخم معده

- عصبانیت، تحریك‌پذیری و بی‌خوابی

- اولسر پپتیك، دلیریوم (نوعی اختلال روانی)، اغما و تشنج 

- اضطراب و تغییرات خلق