زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر منصور بهرامی؛ متخصص كودكان

كمتر از دو دهه قبل، مهم‌ترین مشكل بهداشتی كودكان در جهان سوم، سوءتغذیه و در كشورهای صنعتی چاقی بود. در سال‌های اخیر به علت تغییر شرایط زندگی، چاقی به عنوان یك اپیدمی بزرگ و خاموش، كودكان بسیاری از مناطق دنیا را تحت تاثیر قرار داده است.

چاقی با اندازه‌گیری وزن، قد و تعیین نسبت وزن به قد یا BMI، سنجش میزان چربی‌های زیر پوست در نواحی بازوها، پهلوها و زیر استخوان كتف و اندازه‌گیری دور كمر و مقایسه آن با استانداردهای طبیعی تشخیص داده می‌شود. BMI طبیعی در دوران كودكی با سن تغییر می‌كند و به همین جهت منحنی‌های طبیعی متعددی متناسب با سن و جنس تهیه شده است. اگر BMI كودكی بیش از 95 درصد منحنی مربوطه باشد، چاق و اگر بین 85 درصد تا 95 درصد قرار بگیرد، در معرض خطر چاقی محسوب می‌شود.

پاتوفیزیولوژی
در بروز چاقی یك سیستم پیچیده و دقیق، اعم از عوامل هورمونی، عصبی و محیطی دخیل هستند. میزان اشتها و دریافت انرژی با توجه به نشانه‌هایی كه از محیط به هیپوتالاموس می‌رسد، تنظیم می‌گردد و با توجه به وضعیت ژنتیك شخص كه ثابت و غیرقابل تغییر است، عوامل محیطی نقش چشمگیری در بروز و یا پیشگیری از چاقی دارند؛ به همین جهت مهم‌ترین بخش قابل مداخله در پیشگیری و درمان چاقی، تاثیر بر عوامل محیطی است.

آیا زمان بروز چاقی بر میزان عوارض آن موثر است؟
نسج چربی بالغینی كه از دوران كودكی چاق بوده‌اند، به طور متناسب در تمام بدن آنها قرار گرفته است؛ اما در افرادی كه در كودكی وزن متعادل داشته و یا لاغر بوده‌اند و بعد از بلوغ چاق شده‌اند، تراكم بافت چربی در اعضای حساس و احشا افزون‌تر و عوارض مربوط به آن نیز بیشتر است.

پس از بیست‌ سالگی، به ازای هر 10 درصد افزایش وزن، احتمال بروز مشكلات عروق كرونر قلب، 17 درصد بیشتر خواهد شد. اگر این شرایط همراه با كلسترول بالا، دیابت، فشارخون بالا و كمی فعالیت فیزیكی باشد،‌ احتمال بروز عوارض قلبی و عروقی و در نتیجه مرگ و میر ناشی از آن افزایش خواهد یافت.

تاثیر شرایط دوران جنینی و شیرخواری در بروز چاقی
در سال 1989 اولین بار، آقای باركر با انتشار مقاله‌ای در مجله لائست، به ریشه بیماری‌های متابولیك در دوران جنینی اشاره كرد و از آن موقع مطالعات وسیعی در این زمینه انجام شد كه ارتباط شرایط زندگی جنینی و اوایل شیرخواری با بروز بیماری‌های قلب و عروق، سرطان، دیابت نوع دوم و چاقی را  ثابت كرد.

دوران جنینی به علت سرعت بالای تقسیم و تكامل سلولی، دوران حساسی است و عوامل محیطی از جمله تغذیه، در چگونگی رشد جفت و جنین و میزان نسج چربی وی موثرند كه این تغییرات، جنین را برای بروز بیماری‌های متابولیكی و غدد در آینده آماده می‌كند. هرچند ژنتیك در سرنوشت آینده فرد موثر است، ولی بخش قابل مداخله در سلامت هر فرد، عوامل محیطی و تغذیه او می‌باشد.

با توجه به مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت تامین سلامت جسمی و روانی نوزادان، شیرخواران و كودكان و حفاظت از سلامت نوجوانان، به‌خصوص دختران و مراقبت‌های خوب دوران بارداری پیشگیری از تولد نوزادان كم‌وزن یا دارای اضافه وزن همراه با اقدامات همه‌جانبه بهداشتی – تغذیه‌ای، كوشش موثری برای حفظ سلامت جامعه و پیشگیری از بروز چاقی و عواقب آن است.

بعد از تولد، تغذیه انحصاری و كامل با شیر مادر در شش ماه اول زندگی و ادامه آن با غذای كمكی مناسب و صحیح تا دو سالگی، ضامن تامین سلامت كودك و پیشگیری از چاقی او خواهد بود.

عوارض چاقی
بیش از 22 میلیون كودك زیر پنج سال چاق هستند و از عوارضی مثل آپنه‌های انسدادی،‌ مشكلات ارتوپدی، اختلالات متابولیسم گلوكز، اختلالات قلب و عروق، فشار خون بالا و اختلالات جنسی رنج می‌برند.

سندرم متابولیك چیست؟
به مجموعه اختلالات متابولیسم قندها، چربی‌ها، انعقاد خون و افزایش فشار خون كه معمولا همراه چاقی هستند، سندرم متابولیك می‌گویند. هر كودك چاق با BMI بیش از 95 درصد منحنی استاندارد و دور كمر بیش از 85 درصد، باید از نظر سندرم متابولیك بررسی شود. همچنین، مشخص شده است 47 درصد دخترانی كه تخمدان پلی‌كیستیك دارند، همزمان به سندرم متابولیك هم دچارند.

ریسك‌فاكتورهای بروز سندرم متابولیك عبارتند از
وزن كم هنگام تولد، چاقی دوران كودكی، تغذیه با شیر مصنوعی به شیوه نامناسب، تماشای تلویزیون بیش از دو ساعت در شبانه‌روز، مصرف غذاهای آماده بیش از سه بار در هفته، چاقی پدر و مادر، سوابق خانوادگی دیابت و بیماری‌های قلب و عروق و بالاخره سطح اقتصادی پایین خانواده

چاقی و آترواسكلروزیس
چاقی‌های دوران كودكی با افزایش ریسك‌فاكتورهای بیماری‌های قلب و عروق همراه است؛ مانند افزایش CRP، افزایش میزان تری‌گلیسیرید خون، كاهش كلسترول خوب (HDL) و افزایش مقاومت به انسولین خون. ممكن است تمامی این عوارض در یك كودك چاق بروز نكند؛ ولی هر چه شدت چاقی بیشتر و مدت آن طولانی‌تر باشد، احتمال بروز این عوارض بیشتر می‌شود. 

ارزیابی آترواسكلروزیس
اولین آثار آترواسكلروزیس حدود سه سالگی و بیشتر در آئورت مشاهده می‌شود و حدود 5 تا 10 سال بعد آثار آن در عروق كرونر قلب بروز می‌كند. به وسیله Electron Beam Tomography و Bilateral Mode Ultrason می‌توان شدت آترواسكلروزیس را در عروق كاروتید و كرونر مشخص نمود...

برای خواندن بخش دوم -نگاهی ديگر به ‌چاقی كودكان- اینجا کلیک کنید.