دكتر كورش جعفریان؛ متخصص تغذیه، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران
كاهش وزن به هر قیمتی
در واقع افراد باید به دنبال کاهش چربی بدن باشند نه صرفاً کاهش وزن. اغلب روش‌های غیرعلمی‌کاهش وزن باعث کاهش آب بدن و یا کاهش عضلات می‌شود و در درازمدت نیز ناکارآمد است. اغلب بانوانی که این روش‌ها را امتحان کرده‌اند ملاحظه نموده‌اند که فارغ از عوارض جانبی، این روش‌ها باعث کاهش سریع وزن می‌شوند اما در درازمدت نه تنها بی‌فایده هستند، بلکه افزایش وزن فرد رانیز در پی دارند.
یک برنامه علمی برای کاهش وزن و تناسب اندام چیست؟
در واقع چاقی ماحصل یک شیوه زندگی نامناسب و شاید بتوان گفت ارمغان تکنولوژی و توسعه است. با پیشرفت شهرنشینی و تبدیل زندگی سنتی به زندگی ماشینی، پدیده چاقی نیز جهانی شد.
به همین دلیل درمان چاقی نیز یعنی تغییر شیوه زندگی. بنابراین نباید درمان چاقی را با درمان بسیاری از بیماری‌ها مقایسه کرد و انتظار داشت با داشتن یک رژیم غذایی کوتاه‌مدت همانند درمان دارویی در سایر بیماری‌هامی‌توان از دست چاقی رهایی پیدا کرد. مطالعات متعدد علمی‌به یک نتیجه مشترک رسیده‌اند و آن اینکه یگانه روش مطلوب برای درمان چاقی، تغییر رفتار یا همان تغییر شیوه زندگی است.
نگاه وسواس‌گونه به كاهش وزن
هرگاه هدف اصلی برنامه غذایی صرفاً کاهش وزن باشد، مطمئناً تغییر رفتار اتفاق نمی‌افتد. معمولاً در چنین برنامه‌هایی زنان نگاه وسواس‌گونه‌ای به وزن خود پیدا می‌کنند و چه بسا روزی چند بار خود را وزن کنند. واقعیت این است که هدف برنامه‌های غذایی علمی‌تغییرات ساعتی و روزانه در وزن فرد نیست، زیرا تغییرات متناوب وزن در طی روز می‌تواند به علت تغییر در آب میان‌بافتی و تغییرات فیزیولوژیک در ساعات مختلف روز باشد.
در نتیجه هفته‌ای تنها یک بار وزن کردن توصیه می‌شود. مناسب‌ترین میزان کاهش وزن 2 -4 کیلوگرم در طول یک ماه می‌باشد. حتی در شرایطی ممکن است کاهش تنها 1 کیلوگرم وزن مطلوب‌تر از 4 کیلوگرم باشد. بنابراین بسیاری از رژیم‌های زودبازده موجب کاهش وزن‌های سریع و در واقع بی‌فایده می‌شوند. نکته‌ای که مجدداً تاکید می‌شود، این است که هدف باید تغییر رفتار باشد و نه صرفاً کاهش وزن.
رابطه ژنتیك و چاقی
بدون شک زمینه ژنتیکی عامل اصلی چاقی است. به عبارتی کسانی که والدین چاق دارند، احتمال چاقی و اضافه‌وزن در آنها نیز بیشتر است. اما زمینه ژنتیکی به تنهایی نمی‌تواند باعث چاقی شود و دریافت غذایی نامناسب و الگوی زندگی نادرست نیز منجر به چاقی می‌گردد. همچنین نباید فراموش کرد که دوره‌های متعددی در زندگی وجود دارد که می‌تواند در تعیین سرنوشت وزن فرد مؤثر باشد. اگرچه دوران کودکی دراین خصوص بسیار اهمیت دارد، اما بانوان در دوران بارداری و همچنین یائسگی در معرض افزایش وزن و تجمع بافت چربی قرار می‌گیرند.
هرگونه بی‌برنامگی در افزایش وزن مناسب در ایام بارداری، نه تنها سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازد، بلکه برگشت به وزن قبل از بارداری را نیز سخت و دشوار می‌سازد. بنابراین رسیدن به وزن مطلوب قبل از بارداری به همه مادرانی که قصد بارداری دارند توصیه می‌شود. حتی کاهش وزن مادران چاق قبل از بارداری، مانع چاقی کودک نیز می‌گردد.
چاقی و یائسگی
در ضمن زنان هنگامی‌که به سن یائسگی می‌رسند با تغییرات هورمونی جدی مواجه می‌شوند که از یک طرف باعث افزایش وزن شده و از طرف دیگر خطر ایجاد بیماری‌های متابولیک از جمله دیابت، فشار خون بالا و افزایش چربی‌های خون را بالا می‌برد. در واقع خانم‌ها پس از یائسگی به علت کاهش متابولیسم بدن حتی اگر دریافت غذایی آنها نسبت به قبل افزایش پیدا نکند، باز هم وزن‌شان افزایش می‌یابد. پس مناسب‌ترین راهکار برای آنها کاهش دریافت انرژی و افزایش فعالیت بدنی است. اگرچه داشتن برنامه مناسب غذایی از بدو تولد تا سالخوردگی ضروری است، اما دوران‌های فوق از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
برنامه‌های نامناسب و غیرعلمی غذایی
اغلب این روش‌ها در درازمدت باعث افزایش وزن بیشتر می‌شوند، زیرا این رژیم‌ها علاوه بر بازگشت سریع وزن، با عوارضی از قبیل ریزش مو و افتادگی پوست، خستگی، کم‌خونی و اختلالاتی از قبیل افسردگی همراه خواهند بود. از طرف دیگر هر چه کاهش وزن سریع‌تر باشد، به جای بافت چربی از بافت عضلانی کاسته خواهد شد و پس از قطع رژیم آنچه جایگزین بافت عضلانی می‌گردد، چیزی جز چربی نخواهد بود. حذف وعده‌های غذایی، رژیم‌های سخت و طاقت‌فرسای کمتر از 1000 کیلوکالری، رژیم مایع یا سوپ، رژیم میوه، رژیم بدون نمک وغیره نمونه‌ای از این روش‌های غیر علمی‌است.
این روش‌ها به همراه مصرف داروهای مدر نه تنها مشکل چاقی را حل نمی‌کنند، بلکه با کاهش سوخت و ساز بدن شرایط را برای افزایش وزن سریع فراهم می‌سازند. برای مثال حذف وعده صبحانه از دو جهت باعث افزایش وزن می‌گردد: ازیک سو متابولیسم را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر با افزایش ریزه‌خواری و مصرف تنقلات پرانرژی احتمال چاقی را بالا می‌برد.
ویژگی‌های یک رژیم مطلوب چیست؟
رژیمی‌مورد پذیرش است که اولاً با هدف تغییر رفتارهای نادرست و شکل‌گیری رفتارهای مناسب تدوین شده باشد؛ ثانیاً متناسب با الگو و شیوه زندگی فرد طراحی شده باشد؛ ثالثاً علاوه بر خود فرد اطرافیان وی نیز با او همکاری لازم را داشته باشند. در واقع حمایت اطرافیان و شرایط محیطی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار برای موفقیت است.
در کنار موارد فوق، کاهش چربی و شیرینی دریافتی و افزایش مصرف غذاهای غنی از فیبر، مانند سبزیجات همراه با ورزش و فعالیت بدنی از اقدامات اولیه برای کاهش وزن به شمار می‌آید. نباید فراموش کرد که مصرف منظم لبنیات کم‌چرب نیز می‌تواند در کاهش وزن مؤثر باشد.
