دکتر حمید محقق؛ پزشك داخلی
از غذاهایی که غنی از آهن می‌باشند، استفاده کنید. منابع غذایی حاوی ویتامین C در هر وعده غذایی، جهت جذب بهتر آهن، مثل پرتقال، گریپ فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز و لیمو ترش مصرف کنید. گوشت قرمز، ماهی یا مرغ، خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش، غلات و حبوبات جوانه زده در برنامه غذایی گنجانده شود. عادات غذایی غلط، مثل مصرف مواد غیرخوراکی مانند خاک و یخ اصلاح شود. از نان‌هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده‌اند، استفاده کنید. از مصرف چای و قهوه از یك ساعت قبل تا 2 ساعت پس از صرف غذا خودداری شود سبزی‌ها شست و شو و ضد عفونی شود.
دست‌ها با آب و صابون، قبل از تهیه مصرف غذا و پس از هر باراجابت مزاج کاملا شسته شود. در زنان باردار، از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان مصرف روزانه یک قرص آهن توصیه می‌شود. در مادران باردار، جنین آهن خود را از بدن مادر کسب می‌کند، حتی اگر مادر دچار کم‌خونی باشد. لذا مادر باردار باید به میزان کافی آهن دریافت کند، تا دچار کم‌خونی شدید نشود. مرگ و میر مادران مبتلا به كم خونی فقر آهن شدید به هنگام زایمان افزایش می‌یابد. در مناطقی كه كمبود آهن و كم خونی شایع است، مرگ و میر جنین و شیوع تولد نوزاد نارس افزایش می‌یابد. هم‌زمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان 2 سالگی در کودکان، قطره آهن داده شود. آهن علاوه بر هموگلوبین، در ساخت مولکول‌ها و آنزیم‌های مهم دیگری در بدن نیز نقش دارند. بنابراین، کمبود آهن بدن نه تنها باعث کم‌خونی شده، بلکه موجب اختلال در متابولیسم و سوخت وساز بدن نیز می‌شود.
بى‌توجهی به بیماری کم‌خونی، به خصوص در مورد کودکان، با عواقب جبران ناپذیری همراه است. کودکان به علت رشد سریع نیاز بیشتری به خون‌سازی دارند و باید به میزان کافی آهن دریافت کنند. فقر آهن و کم‌خونی در کودکان باعث کاهش بهره هوشی و کاهش قدرت یادگیری می‌شود و به رشد مغزی کودکان صدمه می‌زند. این نوع آسیب‌ها را به هیچ وجه نمی‌توان با درمان‌های بعدی جبران کرد. داشتن رژیم غذایی مناسب بهترین راه پیشگیری است. ضریب هوشی كودكان مبتلا به كمبود آهن و كم خونی تا 10 امتیاز كاهش می‌یابد. توانایی یادگیری در این كودكان كمتر است و در دوران تحصیل با افت تحصیلی مواجه می‌شوند.
در این بیماری، میزان تمركز برای مطالعه (به ویژه در دانش آموزان) كاهش می‌یابد. در كم خونی فقر آهن احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف به علت تضعیف سیستم ایمنی افزایش می‌یابد. طول مدت بیماری و شدت آن نیز در این افراد بیشتر است. کم خونی افراد مسن خطرناک است و باید توجه ویژه‌ای با آن شود. افراد مسن مبتلا به کم خونی با افزایش خطر بستری شدن در بیمارستان و حتی مرگ روبرو هستند. به علاوه، باید با دقت علت ایجاد کننده آن مشخص شود. انتظار می‌رود مردان بزرگسالی که رژیم غذایی معمول دارند، دچار کم‌خونی فقر آهن نشوند. در صورت مشاهده کم-خونی فقر آهن در مردان بزرگسال حتما باید علت آن بررسی شود. احتمال آن می‌رود که قسمتی از دستگاه گوارش یا با شیوع کمتر دستگاه ادراری آنها به علل مختلف دچار خونریزی شده باشد که تشخیص زودرس آن الزامی است.
کم‌خونی فقر آهن در دختران ایرانی شیوع بسیاری دارد که نشان می‌دهد آنان با وجود شروع عادت ماهانه، از تغذیه صحیحی برخوردار نیستند. به عنوان مثال، غذاهای گوشتی کمی می‌خورند یا به جای خوردن تنقلات سالمی مانند آجیل بدون نمک، چیپس و پفک مصرف می‌کنند. بنابراین، باید به تغذیه دختران نوجوان توجه بیشتری شود. تشخیص کم خونی در دخترانی که در سنین نوجوانی هستند با معاینه مربیان بهداشت مدارس صورت می‌گیرد که در این صورت این افراد به مراکز بهداشتی و درمانی ارجاع داده می‌شوند که این با آزمایش خون ساده میزان کم خونی آنان مشخص است.
زنان با توجه شرایط جسمی در برخی موارد نیاز به مصرف قرص آهن دارند. بنابراین زنان باید به صورت دوره‌ای با دادن آزمایش از کم خونی خود مطلع شوند تا از این طریق از مزمن شدن کم خونی جلوگیری کنند چون کم خونی در تمامی سیستم بدن تاثیر نامطلوب خواهد داشت. غنی‌سازی آرد با آهن و اسید فولیك از حدود 50 سال گذشته در برخی از كشورها به اجرا درآمده است. در كشور ما نان غذای اصلی مردم به شمار رفته و به طور روزانه مصرف می‌شود (با میانگین سرانه مصرف 320 گرم)، بنابراین انتخاب خوبی برای افزودن مواد مغذی مانند آهن و اسید فولیك است. در حال حاضر نان غنی شده (شامل نان لواش، تافتوت و بربری) در سراسر كشور در دسترس مردم قرار دارد.
با مصرف روزانه نان غنی شده بخشی از نیاز روزانه بدن به دو ریزمغذی و اسید فولیك تامین می‌شود. این راهكار جهت پیشگیری از كمبود آهن واسید فولیك در جامعه ما انتخاب شده است. تمام افراد حتی مبتلایان به تالاسمی نیز بدون به خطر افتادن سلامتی می‌توانند از نان غنی شده استفاده كنند. استفاده از مكمل‌های آهن و اسیدفولیك مغایرتی با مصرف نان غنی شده ندارد. در غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیك، افزودن مواد مغذی هیچ تاثیری بر طعم، بو، مزه و رنگ و ظاهر نان ندارد.
منابع غذایی آهن‌دار
منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماکیان، ماهی، زرده تخم مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج، خانواده کلم نظیر گل کلم، کلم پیچ، شلغم و حبوبات، مثل عدس و لوبیا، هم‌چنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) به خصوص برگه زرد آلو و دانه‌های روغنی. بعضی از محصولات غذایی توسط کارخانه‌ها با آهن غنی‌سازی می‌شوند که بر روی جعبه آنها ذکر شده است.
افزایش جذب آهن
اسید سیتریک و اسید اسکوربیک (ویتامین C) که درآلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند، می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند. اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است، سبب افزایش جذب آهن می‌شود.
