تحریریه هفته نامه پزشك امروز
علل ناباروری در زنان
1) اختلال در تخمك‌گذاری: اختلال در تخمك‌گذاری، علت عمده ناباروری در زنان است. به‌طوری كه 39 درصد علل ناباروری زنان مربوط به این مساله است. بدون عمل تخمك‌گذاری لقاح انجام نمی‌شود، بنابراین زن باردار نخواهد شد. بعضی از زن‌ها ممكن است تخمك‌گذاری نكنند و یا به‌طور نامنظم و كم تخمك‌گذاری كنند بنابراین ممكن است یا عادت ماهیانه نداشته باشند و یا عادت ماهیانه آنها كم و نامنظم باشد؛ حتی بعضی خانم‌ها با آنكه دارای عادت ماهیانه منظم هستند، دارای اختلال در تخمك‌گذاری هستند.
2) اختلال در لوله‌های رحمی: در بعضی زنان، لوله‌های رحمی به‌طور كامل و یا ناقص بسته است، در نتیجه اسپرم به تخمك نمی‌رسد. بسته بودن لوله‌های رحمی می‌تواند به‌دلیل عفونت، آندومتریوز و یا چسبندگی‌هایی پس از عمل جراحی باشد. همچنین ممكن است این لوله‌ها پس از یك حاملگی خارج رحمی بسته شوند. در كشورهای در حال توسعه نسبت به كشورهای توسعه‌یافته به علت شیوع بیماری‌های عفونی دستگاه تولیدمثلی، میزان اختلال در لوله‌های رحمی بیشتر است. به‌طور كلی 30درصد علل ناباروری زن‌ها مربوط به اختلال در لوله‌های رحمی است.
3) آندومتریوز: آندومتریوز، حالتی است كه در آن سنگفرش رحم (آندومتر) رشد می‌کند و از رحم هم فراتر می‌رود و لوله‌های رحمی را نیز می‌پوشاند و حتی آنها را می‌بندد و در عمل تخمك‌گذاری اختلال به وجود می‌آورد. آندومتریوز علت 13درصد موارد ناباروری است و حدود 70 درصد زنان دارای آندومتریوز، نابارور هستند.
4) اختلال درگردن رحم یا رحم: ناهنجاری‌های گردن رحم می‌تواند سبب ناباروری شود كه از آن جمله می‌توان به مشكلات مربوط به ساختمان بدن، عفونت‌های گردن و رحم و یا كیفیت نامناسب ترشحات رحم اشاره كرد. از طرفی تومورهای بدخیم رحم و یا بعضی جای زخم‌های موجود در دیواره رحم مسبب ناباروری است.
5) مشكلات دستگاه ایمنی بدن: مشكلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن و عوامل ایمونولوژیك نقش مهمی در ایجاد ناباروری دارند. تشخیص و درمان این گونه بیماران مشكل است. در بعضی خانم‌ها، علیه اسپرم مرد ماده‌ای به نام آنتی‌بادی ترشح می‌شود كه اسپرم‌ها را از بین می‌برد و یا آنها را غیرفعال می‌كند و یا حتی سبب سقط خود به خود در بعضی از آبستنی‌ها می‌شود.
علل ناباروری در مردان
1)اختلالات مربوط به اسپرم: به‌طور طبیعی، در بیضه مرد اسپرم تولید می‌شود و به هنگام انزال از وی خارج می‌شود. اگر در موارد زیر اختلالی باشد، شانس لقاح كم شده و مرد نابارور محسوب می‌شود.
تعداد كم اسپرم
عدم بلوغ اسپرم
شكل غیرطبیعی اسپرم
عدم توانایی حركت مناسب اسپرم
عواملی كه بر تعداد، شكل، بلوغ و حركت اسپرم تاثیر منفی دارند عبارتند از:
بیماری‌های عفونی: بیماری‌های عفونی با شرایط التهابی نظیر بیماری اوریون سبب عفونت مجاری تناسلی یا التهاب و از بین رفتن بیضه‌ها در مرد می‌شوند. حدود 25 درصد مردانی كه بعد از بلوغ دچار اوریون می‌شوند نابارور می‌شوند.
اختلالات هورمونی: اختلالات هورمونی سبب حدود 5-2 درصد مشكلات ناباروری در مردان می‌شود. تولید نامناسب هورمون‌های FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی یا تستوسترون و تولید اسپرم تاثیر دارند.
مشكلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن: در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده‌ای به نام آنتی‌بادی تولید می‌شود كه سبب كاهش حركت اسپرم یا به هم چسبیدن آنها می‌شود.
2) ناهنجاری‌های مربوط به ساختمان بدن: بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله‌های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم) سبب ناباروری در مردان می‌شود. بسته شدن لوله‌های خروج اسپرم می‌تواند به علل مادرزادی، نقص ژنتیكی، عفونت‌ها یا التهاب‌های دستگاه ادراری- تناسلی باشد. البته جای جراحی‌های قبلی نیز می‌تواند این لوله‌ها را ببندند.
3) سایرعوامل: از جمله عوامل دیگر ناباروری در مردان واریكوسل است. در این حالت رگ‌های درون كیسه بیضه متسع می‌شود و كیفیت اسپرم كاهش می‌یابد. عوامل دیگری نظیر ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس نیز می‌تواند عامل ناباروری در مردان باشد.
علل ناباروری ژنتیکی
علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می‌تواند به نوعی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می‌انجامد همگی هر چند کوچک می‌توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژن‌های خاص در انسان و مدل‌های آزمایشگاهی تا حدودی تاثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته‌اند. بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می‌گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تاثیر گذارند.
برای مثال جا‌به‌جایی‌های کروموزومی می‌تواند بر روی مردان و زنان تاثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم‌های جنسی به صورت XXY در می‌آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.
عوامل ناشناخته ناباروری
گاه ممكن است پس از یك معاینه دقیق پزشكی، زن و شوهر كاملا سالم تشخیص داده شوند ولی به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولا بعد از دو سال تعداد زیادی از این زوج‌ها بچه‌دار می‌شوند، اما تعدادی از آنها حتی بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش‌های پیشگیری بچه‌دار نمی‌شوند، در این صورت باید تحت درمان قرار بگیرند.
منبع: پژوهشگاه رویان
